Wierczyński Grzegorz, Udostępnianie informacji o prawie jako warunek skutecznej działalności prawotwórczej

W wielu krajach prawa stanowionego obserwujemy systematyczny wzrost liczby wydawanych aktów normatywnych. W tym kontekście szczególnego znaczenia nabierają badania naukowe nad wszelkimi czynnikami, które mają wpływ na skuteczność osiągania określonych celów za pomocą prawa. Jednym z aspektów działalności prawotwórczej, który wymaga prowadzenia takich badań, jest aspekt komunikacyjny. Mottem dla niniejszych rozważań są słowa Franciszka Studnickiego, który podkreślał, że „znajomość norm prawa przez ich adresatów nie stwarza wprawdzie gwarancji, że normy te będą przestrzegane, zwiększa jednak prawdopodobieństwo ich przestrzegania, wyłącza bowiem z liczby przekroczeń takie, które są następstwem nieznajomości norm”. W oparciu o to założenie dowodził dalej, że racjonalny prawodawca powinien realizować dyrektywę o następującej treści: „należy zbliżać się do takiego stanu rzeczy, przy którym wszyscy adresaci norm prawa mogliby najłatwiej odbierać potrzebne im wiadomości o normach” . Mimo że postulat ten zgłoszono 45 lat temu nauka prawa do dzisiaj nie podjęła próby odpowiedzenia na pytanie, co właściwie oznacza ten „stan rzeczy”, który w sposób optymalny pozwala na przepływ wiadomości o ustanowionych przez prawodawcę normach prawa. Nie ma bowiem w literaturze naukowej (zarówno polskiej jak i zagranicznej) opracowania, które w sposób kompleksowy przedstawiałoby omawiane zagadnienie. Poniższe rozważania są próbą wypełnienia tej luki.

Przyjęte w pracy cele i hipotezy badawcze zostały sformułowane w rozdziale pierwszym. Przedstawiono w nim aktualny stan badań oraz przyjęte założenia metodologiczne i terminologiczne. Zasygnalizowano również, że uzyskane wyniki mogą być rozpatrywane w szerszym kontekście – na tle relacji pomiędzy technologiami przekazywania informacji a funkcjonowaniem społeczeństw. Zasadniczą część pracy stanowią wyniki badań przeprowadzonych na jej potrzeby. Zostały one zawarte w czterech kolejnych rozdziałach. W zakończeniu pracy przedstawiono wybrane kierunki dalszych badań. O ile badania, których wyniki są prezentowane poniżej, miały w znacznej mierze charakter tzw. badań podstawowych (czyli takich, które są „podejmowane przede wszystkim w celu zdobywania nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie praktyczne zastosowanie lub użytkowanie” ), o tyle ich rezultaty mogą być materiałem wyjściowym do dalszych badań stosowanych oraz prac rozwojowych, które dotyczyłyby racjonalizowania działań władz publicznych mających na celu zwiększenie skuteczności oddziaływania za pomocą norm prawnych. Prawo jest tutaj postrzegane w sposób prakseologiczny – jako narzędzie służące do organizacji funkcjonowania społeczeństwa.

Pełną odpowiedzialność za wyniki badań prezentowanych w przedstawionym opracowaniu ponosi jego autor. Należy jednak podkreślić, że zarówno od strony naukowej jak i wydawniczej prezentowane przedsięwzięcie nie powstałoby bez udziału wielu innych osób. Przede wszystkim należy tu wspomnieć o wybitnych prekursorach, których wyniki badań stanowiły punkt wyjścia dla prezentowanych dociekań. Należą do nich w szczególności Franciszek Studnicki, Sławomira Wronkowska, Adam Podgórecki, Maria Borucka-Arctowa. Do grupy tej zalicza się również Jolanta Jabłońska-Bonca. Miała ona podwójny wpływ na prezentowaną książkę – nie tylko prowadziła badania, których wyniki stały się materiałem wyjściowym do omawianych rozważań, ale była również recenzentem pracy i jej cenne uwagi pomogły nadać przedstawionej publikacji ostateczny kształt. Ważne opinie dotyczące fragmentów niniejszych rozważań wyrazili także m.in. Maciej Wojciechowski, Piotr Uziębło, Jacek Jasionek. W prowadzeniu badań pomoc okazał mi również Piotr Błędzki z redakcji Systemu Informacji Prawnej LEX, który na podstawie pytania zadanego w języku naturalnym potrafił z danych zawartych w bazach tego systemu wygenerować raport o skali danego zjawiska. Dużą pomoc okazały panie tłumaczące teksty powoływanych przeze mnie dokumentów niemieckich i francuskich – Beata Kwiatkowska i Lucyna López Sáez. Dziękuję również za okazaną życzliwość i profesjonalną pomoc Joannie Kamień – wydawcy książki oraz Agnieszce Kubickiej – jej redaktorce. Wszystkim tym osobom wiele zawdzięczam i serdecznie za to dziękuję.

Szczególne podziękowania kieruję do mojej żony, Karoliny. Miałem w niej oparcie w trakcie prowadzenia badań. Była ona również pierwszą, krytyczną czytelniczką pracy.

Badania przeprowadzone na potrzeby książki zostały sfinansowane przez Narodowe Centrum Nauki .

Grzegorz Wierczyński

Gdańsk, 2014