Jurcewicz Alina, Traktatowe podstawy unijnego prawa rolnego w świetle orzecznictwa

Wspólna polityka rolna w piśmiennictwie pozostaje przede wszystkim przedmiotem zainteresowania nauk ekonomicznych i społeczno-politycznych, dopiero potem zaś – nauk prawnych. Nie ulega wątpliwości, że od chwili jej powołania w Traktacie rzymskim zajmowała centralne miejsce i odgrywała główną rolę w funkcjonowaniu ówczesnej EWG i to zarówno z politycznego, gospodarczego, społecznego, jak i prawnego punktu widzenia.

I tak, w niektórych państwach członkowskich silna pozycja lobby rolniczego przekładała się i ciągle przekłada na postawę polityczną tych państw wewnątrz UE. Niewątpliwie też polityka rolna była pierwszą i przez długi czas jedyną wspólną polityką ówczesnej EWG i z gospodarczego punktu widzenia integracja sektorów rolnych państw członkowskich w postaci uformowania z krajowych rynków rolnych pierwszego, „jednolitego” rynku wewnątrz Wspólnoty, stanowiła – przy zachowaniu całej jej unikatowości – interesujący „poligon doświadczalny” dla innych sektorów gospodarki. Koszty finansowe prowadzonej wspólnej polityki rolnej, a w szczególności proporcje i sposób ich redystrybucji w ramach budżetu UE, stanowiły stały element napięć i przetargów zarówno pomiędzy samymi państwami członkowskimi, jak i pomiędzy UE a niektórymi z tych państw. Finansowanie tej polityki ze środków publicznych – unijnych i krajowych – pociąga za sobą konieczność przeprowadzania audytów i rozliczania wydatkowanych środków. Pamiętać też trzeba o konieczności utrzymywania rozbudowanego aparatu administracyjnego, zarządzającego wspólną polityką rolną, który podzielony jest pomiędzy UE i biurokracje krajowe. Z kolei prawnicy bez trudu dostrzegą bogactwo problemów prawnych, wynikających ze stosowania legislacji rolnej. Dotyczą one przykładowo legalności przepisów ustawodawstwa rolnego, odpowiedzialności odszkodowawczej czy kompatybilności postanowień rolnych z prawami podstawowymi.

Odnotować trzeba, że z perspektywy nauk prawnych ustawodawstwo rolne zazwyczaj poddawane jest analizie w pewnych najistotniejszych – z punktu widzenia funkcjonowania owej polityki – tematycznych blokach zagadnień. Niniejsza monografia odstępuje od chronologicznej i kompleksowej prezentacji zagadnień prawnych związanych ze wspólną polityką rolną i koncentruje się na tych z nich, które po pierwsze, oparte są na postanowieniach traktatowych (TEWG, TWE, TFUE), a po drugie, ze względu na ich wagę poddane zostały wnikliwej interpretacji Trybunału Sprawiedliwości UE.

W przedstawianej Czytelnikom monografii za warte bliższego przyjrzenia się uznano te postanowienia rolne TFUE, które dotyczą podstawowych pojęć z zakresu unijnego prawa rolnego, zastosowania wobec sektora rolnego ogólnie obowiązujących przepisów Traktatu czy odstępstw od zasad ogólnych. Istotne było zajęcie się ograniczeniami w handlu produktami rolnymi z uwagi na ochronę zdrowia publicznego, czego spektakularnym wyrazem był kryzys BSE. Opierając się na postanowieniach TEWG, TWE czy ostatnio TFUE oraz biorąc pod uwagę tradycje prawne państw członkowskich, Trybunał Sprawiedliwości UE wypracował imponujący rozmiarami, jak i swoją wymową dorobek w zakresie prawa precedensowego, konstruując ogólne zasady prawa stanowiące quasi-konstytucyjne zasady kontroli ustawodawstwa UE oraz możliwie najpełniej zapewniające rzetelne i sprawiedliwe stosowanie unijnego prawa. Ponieważ od zarania powołania do życia EWG rolnictwo stanowiło bogate pole dla orzecznictwa Trybunału, to właśnie na jego kanwie rozwinął on wiele fundamentalnych zasad prawa UE, w tym m.in. zasadę niedyskryminacji, proporcjonalności czy pewności prawa. W pracy zawarto też rozważania z zakresu zagadnień konstytucyjnych i administracyjnych, stanowiących podłoże relacji pomiędzy bezpośrednio obowiązującym ustawodawstwem UE a wprowadzaniem owego prawodawstwa w drodze legislacyjnej przez państwa członkowskie. Jako najbardziej rozwinięta z unijnych polityk, polityka rolna UE lepiej od innych odzwierciedla wkład prawa we wskazanym przedmiocie, w szczególności zaś zakres i ograniczenia uprawnień instytucji UE z jednej oraz uprawnienia i zobowiązania państw członkowskich, w tym przede wszystkim ich rządów i agencji interwencyjnych z drugiej strony. Za ważną uznano też problematykę własności w ujęciu unijnego ustawodawstwa rolnego, która rzadko stanowi przedmiot dociekań prawnych. To samo dotyczy tematyki warunków funkcjonowania unijnego rolnictwa – szczególnie jego wsparcia – w kontekście zawartego w ramach Rundy Urugwajskiej przez UE pierwszego międzynarodowego, wielostronnego porozumienia w sprawie rolnictwa.

Przekazując tę książkę w ręce Szanownych Czytelników, autorka żywi nadzieję, że chociaż w niewielkim zakresie spełni ona ich oczekiwania.

Alina Jurcewicz