Barczewski Maciej, Traktatowa ochrona praw autorskich i praw pokrewnych

Ochrona praw autorskich i pokrewnych polega przede wszystkim na zapobieganiu nielegalnemu korzystaniu z rezultatów cudzej twórczości. Jeżeli zatem uwzględni się fakt, że odpowiednie regulacje krajowe mają z natury rzeczy ograniczony zasięg terytorialny, to pierwszoplanowe znaczenie należy przypisać rozwojowi współpracy międzynarodowej w dziedzinie traktatowej ochrony wspomnianych praw. Regulacje traktatowe określają bowiem zakres uprawnień przysługujących twórcom i podmiotom praw pokrewnych w innych państwach.

Dążenia do zwiększenia efektywności międzynarodowej ochrony praw autorskich i pokrewnych uzasadnia w głównej mierze coraz łatwiejszy dostęp do rezultatów cudzej twórczości. Rozpowszechnianie utworów, ich wykonań lub rejestracji audiowizualnych nie jest już bowiem uzależnione od ich materialnych nośników, gdyż postęp techniczny sprawił, że przedmioty praw autorskich i pokrewnych są często rozpowszechniane w postaci zapisu cyfrowego. Nieograniczony staje się zatem także przestrzenny zasięg wspomnianego rozpowszechniania.

Warto zatem zaznaczyć, że już w dniu 5 grudnia 1887 r. weszła w życie Konwencja dotycząca utworzenia Międzynarodowego Związku Ochrony Dzieł Literackich i Artystycznych . Był to bowiem pierwszy tego rodzaju traktat o powszechnym zasięgu obowiązywania. Dopiero jednak przyjęcie Międzynarodowej konwencji o ochronie wykonawców, producentów fonogramów i organizacji nadawczych w 1961 r. zapoczątkowało kształtowanie się uniwersalnego systemu ochrony zarówno praw autorskich, jak i praw pokrewnych.

Wspomniany system uzupełniają oczywiście również inne umowy międzynarodowe. Na uwagę zasługuje zatem fakt, że tylko jedna z nich, mianowicie Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej z 1994 r. ma charakter kompleksowy, ponieważ dotyczy zarówno ochrony praw autorskich, jak i pokrewnych. Sedno sprawy tkwi jednak przede wszystkim w tym, że chronologicznie późniejsze umowy międzynarodowe o zasięgu powszechnym - niezależnie od ich fragmentarycznego lub kompleksowego charakteru - aktualizują oraz doskonalą wcześniejsze rozwiązania w tym zakresie.

Do podjęcia próby analizy uniwersalnego systemu ochrony praw autorskich i pokrewnych skłania w znacznym stopniu fakt, że stroną wielu odpowiednich umów międzynarodowych jest Rzeczpospolita Polska. Natomiast w polskiej literaturze brak jest dotychczas kompleksowego opracowania na temat traktatowej ochrony wspomnianych praw.

Podstawowym celem niniejszej monografii stała się zatem próba odpowiedzi na pytanie, czy dotychczasowe standardy uniwersalne zapewniają dostateczną ochronę zarówno gospodarczych, jak i osobistych interesów podmiotów praw autorskich oraz pokrewnych. Wymagało to również przedstawienia środków służących egzekwowaniu odpowiednich zobowiązań traktatowych oraz uwzględnienia dostępnych sposobów rozstrzygania sporów międzynarodowych dotyczących realizacji wspomnianych zobowiązań.

W celu przedstawienia w miarę pełnego obrazu omawianej problematyki uwzględnione zostały relacje między uniwersalnym a regionalnymi oraz wybranymi krajowymi systemami ochrony praw autorskich i pokrewnych. Za zbyteczne uznałem jednak analizowanie ustawodawstw wszystkich istniejących obecnie państw. W konsekwencji dokonałem odpowiedniego wyboru na podstawie kryterium reprezentatywności rozwiązań przyjętych przez określone państwa. Pierwszym z nich jest Rzeczpospolita Polska jako przykład państwa, którego system prawa wywodzi się z tradycji eurokontynentalnej. Drugi przykład stanowi Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej ze względu na reprezentowanie anglosaskiego systemu common law. Innym przykładem jest Federacja Rosyjska, która dopiero zmierza do pełnego uczestnictwa w międzynarodowym systemie ochrony praw autorskich i pokrewnych. Natomiast czwartym i ostatnim przykładem jest Kenia, którą zalicza się do rozwijających się państw.

Oprócz niniejszego wprowadzenia oraz uwag końcowych, książka składa się z pięciu rozdziałów. Rozdział pierwszy został poświęcony omówieniu norm konwencji, które tworzą podstawy uniwersalnego systemu ochrony wspomnianych praw, mianowicie: Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych, Powszechnej konwencji o prawie autorskim i Międzynarodowej konwencji o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych.

W rozdziale drugim podjęto próbę charakterystyki tych umów międzynarodowych, które zawarto ze względu na konieczność dostosowania uniwersalnego systemu ochrony praw autorskich i pokrewnych do wymogów, jakie przyniósł ze sobą współczesny postęp techniczny. W konsekwencji przeprowadzono analizę norm Konwencji o ochronie producentów fonogramów przed ich niedozwolonym powielaniem z 1971 r. oraz Konwencji dotyczącej rozpowszechniania sygnału programu przekazywanego za pośrednictwem satelity z 1974 r. Ochrona twórców oraz podmiotów praw pokrewnych związana z rozwojem technologii cyfrowych jest natomiast przedmiotem rozważań dotyczących dwóch Traktatów Światowej Organizacji Własności Intelektualnej z 1996 r.

Szczególną grupę umów międzynarodowych regulujących sytuację twórców i podmiotów praw pokrewnych stanowią traktaty dotyczące stosunków handlowych. W rozdziale trzecim scharakteryzowano zatem odpowiednie unormowania Porozumienia dotyczącego handlowych aspektów praw własności intelektualnej, będącego załącznikiem do porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO). Dodatkowe uwagi zamieszczone w tym rozdziale dotyczą roli porozumień o wolnym handlu w zakresie ochrony omawianych praw.

Rozdział czwarty pracy poświęcono problematyce egzekwowania norm traktatowych dotyczących ochrony praw autorskich i pokrewnych. Przedstawiono w nim odpowiednie zobowiązania członków Światowej Organizacji Handlu. Zwrócono także uwagę na prawdopodobne kierunki rozwoju w omawianej dziedzinie na tle rozwiązań przyjętych w prawie Wspólnot Europejskich. Omówiono ponadto istniejące sposoby rozstrzygania sporów międzynarodowych związanych z interpretacją i stosowaniem traktatów dotyczących praw autorskich i pokrewnych. W związku z tym uwzględniono dotychczasowe orzecznictwo organów WTO.

Ostatni, czyli piąty, rozdział monografii zmierza do ukazania relacji między uniwersalnym a regionalnymi oraz wybranymi krajowymi systemami ochrony praw autorskich i pokrewnych. System uniwersalny z natury rzeczy wywiera bowiem istotny wpływ zarówno na regulacje o zasięgu regionalnym lub subregionalnym, jak i na ustawodawstwa państw będących stronami analizowanych traktatów.

***

Niniejsza publikacja stanowi zmodyfikowaną wersję rozprawy doktorskiej pod tytułem Międzynarodowa ochrona praw autorskich ipokrewnych obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Autor składa serdeczne podziękowania za opiekę naukową jej Promotorowi, dr. hab. Andrzejowi Straburzyńskiemu, prof. UG, a także recenzentom pracy - prof. dr. hab. Leonardowi Łukaszukowi oraz prof. dr. hab. Jerzemu Zajadło - za ich cenne i pełne życzliwości uwagi.