Koper Radosław, Swoboda wypowiedzi osoby przesłuchiwanej w procesie karnym

Monografie
Opublikowano: WKP 2022
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Swoboda wypowiedzi osoby przesłuchiwanej w procesie karnym

Autor fragmentu:

Uzasadnienie wyboru tematu i tytułu książki

Niniejsza publikacja została poświęcona swobodzie wypowiedzi osoby przesłuchiwanej w procesie karnym. Temu zagadnieniu poświęcono już całkiem sporo uwagi w literaturze i orzecznictwie. Warto jednak sięgnąć do tego tematu, i to nie tylko z uwagi na fakt, że kwestia swobody wypowiedzi w wielu opracowaniach była ujmowana w sposób przyczynkarski, a w literaturze karnoprocesowej nie została dotąd monograficznie opracowana.

Celem książki nie jest tylko analiza tematyki tytułowej. Asumpt do jej napisania stanowiła także wciąż aktualna potrzeba ochrony praw człowieka. Związki swobody wypowiedzi z potrzebą poszanowania praw obywatelskich są oczywiste, dlatego warto się zastanowić, w jakim stopniu konieczność należytej ochrony praw jednostki wywiera wpływ na optymalny kształt unormowania swobody wypowiedzi w przepisach. Oczywiste jest ponadto znaczenie tematyki swobody wypowiedzi dla określenia wizji czy modelu procesu karnego. Sam proces podlega rozmaitym przeobrażeniom, będącym następstwem zachodzących przemian społecznych czy ekonomicznych oraz wprowadzanych zmian ustawodawczych. Warto więc zadać pytanie, czy te zmiany i przeobrażenia modyfikują sposób postrzegania swobody wypowiedzi w porządku karnoprocesowym. Ponadto swoboda wypowiedzi to zagadnienie bezpośrednio i mocno powiązane z problematyką dowodową postępowania karnego. To niezwykle wrażliwy fragment procesu, skoro sposób normatywnego uregulowania kwestii dowodowych kształtuje bezpośrednio zakres możliwości sądu orzekającego na etapie wyrokowania, wywierając istotny wpływ na treść sądowych orzeczeń kończących postępowanie. Tak nakreślonego kontekstu nie można więc utracić z pola widzenia, gdy podejmuje się rozważania dotyczące swobody wypowiedzi.

Swoboda wypowiedzi ściśle się wiąże z przesłuchaniem. W tym m.in. przejawia się jej istota jako ważnej reguły procesowej. Gdyby nawet pobieżnie wczytać się w przepisy Kodeksu postępowania karnego, może się okazać, że zakres obowiązywania swobody wypowiedzi jest szerszy i nie ogranicza się do przesłuchania. Można jednak zaryzykować stwierdzenie, że ustawodawca w pierwszej kolejności pomyślał o przestrzeganiu tej reguły na użytek przesłuchania, które jest sztandarową wręcz czynnością postępowania dowodowego. Świadczą o tym: istota i charakter przesłuchania, spełnianie przez przesłuchanie roli podstawowego sposobu ujawnienia dowodu w procesie oraz związane z przeprowadzaniem tej czynności rozmaite uciążliwości czy niedogodności odczuwane przez osoby jej poddane. Swoboda wypowiedzi w związku z przesłuchaniem ma więc w tym kontekście charakter pierwotny. Nie da się ukryć, że to właśnie w przypadku przesłuchania potrzeba zachowania tej swobody jest szczególnie widoczna i musi dominować nad ewentualnym objęciem jej zakresem innych czynności procesowych. Innymi słowy, gdy rozważa się zadekretowanie swobody wypowiedzi, zawsze należy to uczynić w odniesieniu do przesłuchania, a w przypadku tych innych czynności już tylko o tyle, o ile ustawodawca uzna to za niezbędne.

W razie rozpatrywania tych innych czynności procesowych swoboda wypowiedzi ma charakter już bardziej wtórny. Konieczność zapewnienia na tym tle swobody wypowiedzi przejawia się ze zdecydowanie mniejszą intensywnością niż w wypadku przesłuchania, takich sytuacji jest też często mniej niż przypadków przesłuchań, a nawet gdy w konkretnym procesie ich liczba dorównuje liczbie przesłuchań, niejednokrotnie wykazują one związki z przesłuchaniem. Mianowicie okoliczności będące przedmiotem oświadczenia składanego przez daną osobę w ramach tej innej czynności stanowią z reguły przedmiot przesłuchania tej osoby, czy w ogóle między obiema czynnościami zachodzi związek o charakterze funkcjonalnym.

Poza tym pojawiają się dość duże trudności w optymalnym skonstruowaniu tytułu książki, który będzie uwzględniał inne czynności niż przesłuchanie, i zarazem takiego, który będzie syntetyczny i przystępny w sensie językowym. Z wymienionych względów w tytule monografii oraz w tytułach niektórych podrozdziałów wyeksponowano przesłuchanie.

Zgodnie zatem z przyjętym tytułem wywody będą skoncentrowane na przesłuchaniu. Skoro jednak potrzeba swobody wypowiedzi aktualizuje się także w innych czynnościach procesowych, wykazujących na dodatek związek z przesłuchaniem, konieczne będą także adnotacje dotyczące tych innych czynności. Rozkład obu wątków będzie uwzględniał wynikające stąd proporcje: przytłaczająca większość rozważań będzie oscylować wokół przesłuchania, natomiast w mniejszym zakresie wywody będą wprost odnosić się do innych niż przesłuchanie czynności procesowych. Zresztą sens i istota swobody wypowiedzi muszą być takie same zarówno w przypadku przesłuchania, jak i innych czynności procesowych. Skoro są to założenia wspólne, potrzeba opisania innych oświadczeń niż te składane w ramach przesłuchania pojawi się w zasadzie tylko w rozdziale III, gdy będzie referowany zakres przedmiotowy reguły swobody wypowiedzi. Wywody zawarte w pozostałych rozdziałach analizujących tę regułę będą siłą rzeczy odnosić się także do czynności innych niż przesłuchanie. W tych rozdziałach będą wyeksponowane na ogół wyjaśnienia i zeznania jako rodzaje depozycji składanych w ramach przesłuchania.

Autor fragmentu:

RozdziałI
Pojęcie i znaczenie przesłuchania w procesie karnym

1.Uwagi wstępne

W ramach omawiania tematyki tytułowej punkt wyjścia stanowi przesłuchanie. Bezprzedmiotowe byłoby rozważanie celu i zasadności swobody wypowiedzi, jej konstrukcji i przypadków naruszeń, gdyby ustawodawca nie wyodrębnił przesłuchania jako szczególnej i ugruntowanej czynności postępowania dowodowego w procesie karnym. Zanim więc będzie można rozpocząć wywody wprost dotyczące swobody wypowiedzi, wypadałoby dokonać ogólnej charakterystyki przesłuchania.

Z przepisów Kodeksu postępowania karnego wynika, że formuła przesłuchania została zarezerwowana dla sytuacji wymagających odebrania oświadczeń dowodowych od oskarżonego, świadka i biegłego. Nieco uściślając tę tezę, warto podkreślić, że przesłuchanie służy do odebrania wyjaśnień od oskarżonego oraz zeznań od świadka i biegłego. Innych możliwości w tym zakresie kodeks nie przewiduje. Dopuszczalne są natomiast pewne modyfikacje w odniesieniu do świadka, niepodważające jednak tak zarysowanego schematu.

Nie trzeba przeprowadzać wnikliwej analizy...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX