Sokołowski Tomasz, Swoboda intercyzy. Zakres modyfikacji małżeńskich ustrojów majątkowych

Swoboda kształtowania treści intercyzy zależy przede wszystkim od istoty, natury instytucji intercyzy, czyli od jej cech charakterystycznych, oraz od funkcji, jakie musi lub może ona pełnić, wreszcie od jej wpływu na całokształt sytuacji prawnej małżonków. Problematyka ta od dawna dostrzegana jest w literaturze przedmiotu, ale w doktrynie polskiej nie opisano dotąd w kompleksowy sposób natury i treści umowy majątkowej małżeńskiej, a zagadnieniom szczegółowym nie poświęcono tyle miejsca, na ile one w pełni zasługują. Opracowania, jakie w tej mierze opublikowano, aczkolwiek cenne i wnikliwe, nie zawierają jednak odpowiedzi na wszystkie najważniejsze kwestie, dotyczące zarówno istoty samej intercyzy, jak i problemu zakresu jej swobody . Sytuacja taka wynika przede wszystkim z tego, że podstawową trudność w kompleksowym opracowaniu problematyki intercyzy stanowi ustalenie i uporządkowanie wzajemnych zależności pomiędzy jej poszczególnymi licznymi aspektami. Dotyczy to w szczególności określenia związków między genezą intercyzy i współczesną naturą tej instytucji oraz wskazania cech charakterystycznych intercyzy.

Należy więc określić funkcje i zadania intercyzy oraz cele i skutki prawne jej zawarcia, a w konsekwencji jej zakres oraz treść i formę. Łącznie jest to aż dziewięć aspektów intercyzy: geneza, natura, funkcje, zadania, cele, skutki prawne, zakres, treść i forma. Ponieważ intercyzy dają się ująć w sześć podstawowych grup (intercyzy: rozszerzające wspólność oraz ją ograniczające, wprowadzające rozdzielność – w jej dwu odmianach, rozwiązujące poprzednią intercyzę oraz przywracające wspólność w miejsce rozdzielności orzeczonej przez sąd), to do każdej z tych grup można odnieść wskazanych dziewięć aspektów. W sumie daje to ponad 50 osobnych zagadnień, po uwzględnieniu intercyz terminowych i warunkowych, a także problemu występujących w różnych porządkach prawnych intercyz łączących cechy dwóch lub kilku różnych grup, czyli tzw. intercyz kombinowanych. W konsekwencji liczba szczegółowych kwestii oraz stopień ich komplikacji rośnie jeszcze bardziej. Wreszcie osobną materię stanowi zagadnienie łączenia intercyz z umowami rozporządzającymi konkretnym przedmiotem majątkowym.

Analiza i opis tej tak obszernej problematyki powinny być podporządkowane jednej z kilku metod. Ogólnie rzecz biorąc: można podjąć próbę systematycznego, monograficznego opisu wszystkich wyżej wskazanych zagadnień, ale z uwagi na brak – poza kilkoma dość krótkimi pracami – opracowań cząstkowych nie ma wystarczających punktów odniesienia dla tak rozbudowanej konstrukcji. Przedsięwzięcie takie wyprzedzałoby zatem nadmiernie swój czas. Jednocześnie jednak nie sposób syntetycznie opracować któregokolwiek z zagadnień szczegółowych bez uwzględnienia jego odniesień do wielu pozostałych kwestii. Dlatego uzasadnione wydaje się podejście ograniczone tylko do próby opracowania jednego zagadnienia lub kilku ze wskazanego wyżej zbioru z jednoczesnym naszkicowaniem pełniejszej, lecz wyjątkowo ogólnej panoramy większości pozostałych. Metoda taka pozwala, po pierwsze, na uchwycenie i zdefiniowanie wielu zależności i prezentacji całej struktury problemu oraz, po drugie, na wyjaśnienie wybranej kwestii ze szczegółowym opisaniem jej najściślejszych, najbliższych związków z kilkoma innymi zagadnieniami, które także będą wymagać nieco pełniejszej prezentacji.

Nie ulega jednak wątpliwości, że niniejsze opracowanie przedstawia jedynie pewien zarys większej struktury i może stanowić tylko jeden z początkowych punktów odniesienia dalszych monograficznych opracowań pozostałych, wskazanych wyżej zagadnień, a być może z czasem opracowania jednego, pełnego, syntetycznego opisu wszystkich aspektów umowy majątkowej małżeńskiej.

Przedmiotem niniejszych rozważań nie będą także obszerne zagadnienia z zakresu części ogólnej prawa cywilnego, w szczególności dotyczące umowy jako czynności prawnej dwustronnej, wad oświadczenia woli oraz zagadnienia z zakresu prawa zobowiązań, zwłaszcza dotyczące problematyki samego ogólnego pojęcia umowy oraz jej struktury i treści.