Jędrychowska-Jaros Wioletta, Stosunek pracy nauczyciela mianowanego

Monografia ta jest zmienioną wersją rozprawy doktorskiej obronionej przed Radą Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w kwietniu 2010 r. Do jej powstania przyczyniała się moja Promotor, Prof. dr hab. Barbara Wagner, której pragnę podziękować za pomoc. Serdecznie dziękuję za udzielone uwagi również Recenzentom rozprawy – Prof. dr. hab. Herbertowi Szurgaczowi i Dr. hab. Leszkowi Mitrusowi.

Mianowanie było i nadal jest przedmiotem zainteresowania w doktrynie. Zainteresowanie to wynika zapewne z odmienności regulacji stosunków pracy, których podstawę nawiązania stanowi nominacja, od regulacji zawartych w Kodeksie pracy dotyczących umów o pracę. Wskazuje się zwłaszcza na większą stabilizację stosunku pracy pracowników mianowanych, a także na większą dyspozycyjność tych pracowników. Trwająca przez wiele lat dyskusja dotycząca charakteru prawnego stosunku pracy z mianowania doprowadziła do wykształcenia jednolitego poglądu, zgodnie z którym stosunek pracy nawiązany na podstawie mianowania jest stosunkiem prawnym o charakterze zobowiązaniowym. Nadal jednak prezentowane są odmienne poglądy w przedmiocie charakteru prawnego aktu mianowania.

Jedną z kilku grup zawodowych zatrudnionych na podstawie mianowania są nauczyciele . Stosunek pracy z mianowania nie jest nawiązywany jednak ze wszystkimi nauczycielami, lecz tylko z tymi, którzy spełniają określone w pragmatyce wymogi selekcyjne. Spełnienie tych wymagań jest warunkiem sine qua non nawiązania stosunku pracy, a utrata któregokolwiek z wymogów kwalifikacyjnych w trakcie zatrudnienia prowadzi do jego zakończenia.

W doktrynie niewiele publikacji poświęcono tematyce stosunku pracy nauczycieli mianowanych. W większości miały one formę artykułów oraz były związane z wejściem w życie kolejnych pragmatyk nauczycielskich – dotyczyły przeważnie omówienia różnic oraz podobieństw poprzednio i aktualnie obowiązujących pragmatyk. Bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego odnosi się wprawdzie do stosunku pracy nauczycieli mianowanych, zwłaszcza do przepisów wielokrotnie nowelizowanych (jak art. 20 Karty Nauczyciela), ale nie wyczerpuje problematyki.

Ze względu na rozległość zagadnienia, jakim jest stosunek pracy nauczycieli mianowanych, rozważania zostały ograniczone do kwestii najbardziej kontrowersyjnych, zwłaszcza dotyczących ustania tego stosunku. Zagadnienia niebudzące w doktrynie wątpliwości zostały pominięte (odesłanie do literatury) lub potraktowane marginalnie. Oprócz głównego wątku nieuniknione było omówienie również innych problemów, pośrednio związanych z ustaniem stosunku pracy, jak przeniesienie w stan nieczynny, ograniczenie zatrudnienia czy urlop dla poratowania zdrowia. Zostały wskazane podobieństwa i odrębności stosunku pracy nauczycieli mianowanych i pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Zakresem podmiotowym pracy zostali objęci tylko nauczyciele mianowani. Ze względu na nieznaczne odmienności dotyczące stosunku pracy dyrektorów szkoły rozważania w tej materii pominięto. W pracy został uwzględniony obowiązujący stan prawny oraz aktualne orzecznictwo i literatura.

W celu zrozumienia przyczyn odrębności regulacji dotyczącej stosunku pracy nauczycieli mianowanych za niezbędne uznałam przedstawienie historii kształtowania się sytuacji prawnej tej grupy zawodowej w kontekście powszechnie obowiązujących aktów prawnych, które miały znaczenie dla tej regulacji. W pierwszej kolejności został przedstawiony stan prawny obowiązujący w okresie międzywojennym (od 1918 r. do 1939 r.), a następnie w okresie powojennym (od 1945 r. do 1982 r.). Wyszczególniłam także podokresy, w których cezurę stanowiły daty wejścia w życie poszczególnych pragmatyk nauczycielskich (1926 r., 1956 r., 1972 r. i 1982 r.).

W pracy zostały poddane analizie przyczyny prowadzące do ustania stosunku pracy: wymagające złożenia oświadczenia woli (rozwiązanie stosunku pracy) i prowadzące do ustania stosunku pracy z mocy prawa (wygaśnięcie stosunku pracy). Dwie kategorie przyczyn powodujących rozwiązanie stosunku pracy zostały wyróżnione według kryterium konieczności złożenia wypowiedzenia lub jej braku. Zagadnienie rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron (przyczyna prowadząca fakultatywnie do rozwiązania), ze względu na niekontrowersyjny charakter, zostało omówione w skrócie. Dokonałam również zróżnicowania przyczyn wygaśnięcia stosunku pracy na wynikające z orzeczeń sądów bądź z uchybień przy jego nawiązaniu. Odrębnie zakwalifikowałam upływ sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym, nieprzystąpienie nauczyciela do pracy i jego śmierć.

Za celowe uznałam przedstawienie kwestii roszczeń związanych z wadliwym rozwiązaniem i wygaśnięciem stosunku pracy. Ze względu na brak regulacji w tym zakresie w pragmatyce niezbędne było także rozważenie relacji i zastosowania do stosunku pracy nauczycieli odpowiednich przepisów Kodeksu pracy. Odrębnym zagadnieniem, zasygnalizowanym w opracowaniu, są konsekwencje ustania stosunku pracy.