Wróbel Andrzej (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy

Zasadniczym przedmiotem niniejszego opracowania jest problematyka sądowego stosowania prawa wspólnotowego (Unii Europejskiej), przy czym chodzi głównie o stosowanie i wykładnię tego prawa przez sądy państw członkowskich. U podstaw tej pracy tkwi założenie, że procesu stosowania prawa wspólnotowego i stosowania prawa krajowego w związku z prawem wspólnotowym nie da się ostatecznie objaśnić według krajowych koncepcji, tradycji i zasad, lecz konieczne jest sięganie do zasad i reguł wykształconych w prawie wspólnotowym. Prowadzi to z natury rzeczy do powstawania w procesie sądowego prawa sytuacji konfliktowych, które muszą być rozstrzygane według jasnych i przejrzystych reguł kolizyjnych. Tymczasem w teorii i dogmatyce prawa wspólnotowego nie tylko nie ma zgody co do najbardziej podstawowych reguł kolizyjnych pozwalających na rozstrzyganie sprzeczności i niezgodności systemu prawa krajowego i prawa wspólnotowego, lecz także co do kwestii fundamentalnych dotyczących samej natury prawa wspólnotowego i jego relacji do prawa krajowego oraz klasycznego prawa międzynarodowego. Zapewne przesadzone są poglądy o "normatywnym chaosie" wywołanym przez ekspansywne i agresywne prawo wspólnotowe. Jednocześnie trudno nie dostrzec napięć i sprzeczności na granicy obu tych systemów prawnych, tym bardziej że sprzeczności te, mające charakter techniczno-prawny, są często przesadnie kwalifikowane jako zasadnicze sprzeczności polityczne, konstytucyjnej czy moralnej natury; dotyczy to zwłaszcza niezwykle wrażliwej politycznie koncepcji (zasady) nadrzędności prawa wspólnotowego nad prawem krajowym.

Rozstrzyganie sprzeczności systemowych należy do władzy sądowniczej, która nie tylko będzie rozstrzygać spory prawne powstałe na podstawie prawa polskiego, lecz także spory prawne powstałe na gruncie prawa wspólnotowego. "Dualizm" orzeczniczy sprzyja przyjmowaniu przez sędziego rozpoznającego sprawę nie tylko klasycznej pozycji arbitra rozsądzającego spór między stronami procesu, lecz także pozycji arbitra rozstrzygającego "spór systemowy" między dwoma porządkami prawnymi. Efektywne wykonywanie tych funkcji wymaga należytego rozeznania nie tylko co do istoty wspólnotowego porządku prawnego i charakteru źródeł tego prawa, lecz także podstawowych zasad rządzących stosunkiem tego "nowego" porządku prawnego do prawa krajowego i prawa międzynarodowego. Prawo wspólnotowe nie jest prawem egzotycznym, lecz prawem, którego aksjologiczne i normatywne podstawy tkwią głęboko w europejskiej tradycji prawnej. Mimo to wykształciło ono swoje własne zasady i reguły, które muszą być uwzględniane i respektowane w procesie stosowania prawa przez sądy. Dotyczy to zwłaszcza zasady bezpośredniego skutku, zasady efektywności i zasady proporcjonalności. Doniosłe znaczenie w tym procesie ma także zasada niedyskryminacji.

Sądy polskie rozstrzygając spory wspólnotowe będą stosować polskie przepisy proceduralne, chyba że normy proceduralne ustanowiła Wspólnota. Niezależnie od sporów co do zakresu tzw. autonomii proceduralnej państw członkowskich, jest oczywiste, że prawo wspólnotowe, a zwłaszcza Europejski Trybunał Sprawiedliwości, formułuje wiele standardów proceduralnych, które muszą być uwzględniane i przestrzegane przez sądy państw członkowskich. Z tymi standardami wiąże się wiele nowych obowiązków tych sądów, których naruszenie powoduje różnego rodzaju skutki, w tym odpowiedzialność odszkodowawczą państwa za "sądowe bezprawie". Rzetelne wykonywanie tych obowiązków jest konieczne dla zapewnienia należytej ochrony praw podmiotowych opartych na prawie wspólnotowym, co z kolei wymaga jednolitego i efektywnego stosowania prawa wspólnotowego przez sądy.

Niniejsze opracowanie nie wyczerpuje wszelkich zagadnień związanych z sądowym stosowaniem prawa wspólnotowego. Przedstawiono w nim tylko te instytucje i problemy prawne, które są doniosłe teoretycznie, dogmatycznie i pragmatycznie dla osób zajmujących się tą problematyką, w tym zwłaszcza dla sędziów, dla których stosowanie prawa wspólnotowego staje się powoli elementem rzeczywistości prawnej.

Praca uwzględnia stan prawny na dzień 1 stycznia 2005 r.