Lis Wojciech (red.), Status prawny dziennikarza

Dziennikarz odgrywa szczególną rolę, nie tylko jako osoba przekazująca informacje i opinie, przez co pozwala ich odbiorcom na świadome uczestnictwo w życiu publicznym, ale także pełniąc rolę swoistego stróża interesu publicznego, demaskując nieprawidłowości i nadużycia w działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. W ten sposób przyczynia się do kształtowania systemu wartości właściwego współczesnym społeczeństwom, określanych mianem otwartych. Trudno przecenić taką działalność. Nie można jednak nie zauważać także niebezpieczeństw związanych z pracą dziennikarza, który obarczony rozmaitymi obowiązkami zawodowymi, ograniczeniami natury osobistej, działający pod presją czasu, pracujący nierzadko w warunkach dalekich od obowiązujących standardów, może wyrządzić krzywdę osobom, które znalazły się w centrum zainteresowania środków masowego przekazu czy to na skutek błędu czy niedopełnienia obowiązków.

Oddawana w ręce Czytelników publikacja stanowi próbę spojrzenia na prawo prasowe przez pryzmat praw i obowiązków dziennikarza. Dostrzegając wartość przysługujących mu praw, dzięki którym może skutecznie realizować zadania postawione przed prasą, należy jednak stanowczo podkreślić, że prawa te nie mogą być absolutyzowane, nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od obowiązków, z którymi pozostają w ścisłej zależności, oraz odpowiedzialności za społeczne skutki przekazywanych informacji i opinii. Tym bardziej, że skutki jego błędu albo niedopatrzenia są trudne, a czasami wręcz już niemożliwe, do zniwelowania. Stąd też status prawny dziennikarza wyznacza całokształt okoliczności uwzględniających zarówno prawa, jak i ściśle związane z nimi obowiązki, bez których nie ma dobrego dziennikarstwa.

Zagadnienia przedstawione przez Autorów – ekspertów w swojej dziedzinie, pozwalają na weryfikację przydatności postanowień prawa prasowego w pracy dziennikarza oraz na wskazanie możliwych kierunków jego zmiany, co ma istotne znaczenie w kontekście konieczności nowelizacji ustawy prasowej, której próby bezskutecznie podejmowane są już od niemal ćwierć wieku. Tym samym publikacja doskonale wpisuje się w debatę publiczną nad kształtem prawa prasowego i statusem dziennikarza w Polsce.

Wojciech Lis

Informacja jest obok władzy, pieniędzy i organizacji jednym z podstawowych zasobów administracji publicznej . Jest również podstawą działania mediów. „Zadaniem dziennikarza jest służba społeczeństwu i państwu”, jak stanowi art. 10 ust. 1 ustawy – Prawo prasowe . Ma on obowiązek „działania zgodnie z etyką zawodową i zasadami współżycia społecznego, w granicach określonych przepisami prawa”. Regulacje prawne ściśle określają pojęcie informacji publicznej oraz podmiotów uprawnionych do żądania jej przetworzenia przez urząd. Istnieje kilka sposobów udostępnienia informacji publicznej podmiotom zainteresowanym. Jeden z nich określa artykuł 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej (dalej: u.d.i.p.). Stanowi on, iż prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienia do uzyskania informacji publicznej, w tym „uzyskania informacji przetworzonej w takim zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego”. Prawo do uzyskania od urzędu informacji publicznej przetworzonej jest uzależnione więc od wykazania przez wnioskodawcę szczególnej istotności dla interesu publicznego. Czy zatem dziennikarz, który z racji wykonywanego zawodu ma służyć społeczeństwu i państwu, posiada takie uprawnienie, czy też za każdym razem musi interes publiczny wykazywać? Wymaga to zdefiniowania „prawa publicznego podmiotowego”, „interesu publicznego” oraz „informacji przetworzonej”. Ponadto, już na wstępie należy zauważyć, iż wyżej wskazana ustawa inaczej traktuje informację udzieloną bez przetworzenia, inaczej informację przeznaczoną do przetworzenia przez wnioskodawcę, a jeszcze inaczej informację przetworzoną przez podmiot publiczny (np. urząd) dla wnioskodawcy.