Grzymkowska Maja, Standardy bioetyczne w prawie europejskim

Monografie
Opublikowano: Oficyna 2009
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Standardy bioetyczne w prawie europejskim

Autor fragmentu:

Wstęp

Przedmiotem niniejszej pracy będzie analiza europejskich standardów ochrony praw człowieka w odniesieniu do zagrożeń wynikających z rozwoju biomedycyny. Pytania o konieczność regulacji prawnej nowych zastosowań biomedycyny, jak i o zasady, na jakich miałyby się opierać, pojawiają się dyskusji we wszystkich państwach Europy. Od niedawna są przedmiotem publicznej debaty również w Polsce. Intensywna dyskusja nad wspólnymi europejskimi standardami w obszarze biomedycyny toczy się od kilkunastu lat na forach organizacji międzynarodowych; w Europie uczestniczą w niej Rada Europy, jak też instytucje Unii Europejskiej.

Problem regulacji prawnej biomedycyny jest wyzwaniem współczesności. Dynamiczny rozwój biologii i medycyny naznaczył w wyraźny sposób ostatnie lata poprzedniego stulecia, jak i początek bieżącego wieku. Po spektakularnych sukcesach fizyki i astronomii, które umożliwiły podbój kosmosu, to człowiek i mechanizmy życia stały się głównym celem współczesnej nauki. Z punktu widzenia nauk medycznych biomedycynę można zdefiniować jako młodą, multidyscyplinarną dziedzinę naukowej aktywności, która łączy metody i wiedzę z obszaru biologii molekularnej i biologii komórkowej z celami i zastosowaniami medycznymi wobec człowieka . Pojęcie to wskazuje równocześnie, że współcześnie odkrycia w obszarze biologii i medycyny są bardzo ze sobą powiązane. Biomedycynę należy odróżnić od biotechnologii, jakkolwiek zakresy obu pojęć w pewnym stopniu pokrywają się. Biotechnologia jest terminem szerszym i dotyczy wszelkich manipulacji na organizmach żywych, przeprowadzanych w celu osiągnięcia określonych korzyści. Obejmuje nie tylko zastosowania wiedzy wobec człowieka, ale również wobec całego świata ożywionego. Rozwój wiedzy z zakresu biologii i medycyny, szczególnie genetyki, stworzył nowe możliwości biotechnologii, którą posługiwał się człowiek od zamierzchłej przeszłości. Inżynieria genetyczna, jako zespół technik badawczych, pozwalających na wyizolowanie i charakterystykę określonych genów i wprowadzenie w nich zmian, daje nowe możliwości biotechnologii i jej zastosowania wobec człowieka. W niniejszej pracy biomedycyna będzie rozumiana w tym ograniczonym do biologii człowieka sensie. Poza przedmiotem rozważań znajdą się zatem te wszelkie zastosowania owoców postępu w naukach o życiu, które nie mają związku z biologicznym wymiarem życia ludzkiego.

Rozwój biologii i medycyny przynosi wiele istotnych konsekwencji zarówno dla jednostki, jak i dla całego społeczeństwa. Stąd, równolegle z postępującym rozwojem nauki, toczy się intensywna dyskusja nad zasadami wykorzystania nowej wiedzy. Wiąże się to z koniecznością rozstrzygnięcia dylematów moralnych oraz poszukiwaniem etycznych uzasadnień. Ta potrzeba dała początek bioetyce, która pod koniec XX w. usamodzielniła się jako dyscyplina naukowa. Jednym z problemów, który wpisuje się w nurt bioetycznych rozważań, jest pytanie o konieczność przyjęcia prawnej regulacji, jej podstawy aksjologiczne, jak też jej zakres. Pytania o standardy prawne w odniesieniu do zastosowań biomedycyny wobec człowieka wymagają zdefiniowana zakresu ochrony ludzkiego życia, przez co dotyczą katalogu podstawowych wartości chronionych w systemie prawa. W niniejszej pracy termin bioetyka nie będzie rozumiany jako wiążący się z jedną określoną opcją etyczną.

Regulacja prawna biomedycyny wiąże się nie tylko z problemem zdeterminowania ram prawnych, w których miałaby się rozwijać nowa dziedzina wiedzy. Pytania pojawiające się w związku z rozwojem biomedycyny, które dotyczą bezpośrednio wymiaru biologicznego życia człowieka, prowokują do identyfikacji zagrożeń dla praw jednostki. W konsekwencji, oczywiste jest postrzeganie problemu prawnej regulacji biomedycyny w kontekście praw człowieka. W Europie, zarówno w prawie wewnętrznym państw, jak i na poziomie ponadnarodowym, podjęto próbę ustanowienia standardów ochrony człowieka wobec zagrożeń wynikających z postępu nauki. W poszukiwaniach europejskiej odpowiedzi na rozwój biomedycyny uczestniczą Unia Europejska (a raczej Wspólnota Europejska jako organizacja międzynarodowa) oraz Rada Europy .

Podstawowym dokumentem stanowiącym odpowiedź na rozwój biomedycyny i wiążących się z nim zagrożeń, jest w europejskiej przestrzeni prawnej Konwencja o ochronie praw człowieka oraz godności osoby ludzkiej wobec nowych zastosowań biologii i medycyny (konwencja biomedyczna), przyjęta na forum Rady Europy. Konwencja jest jedynym, jak do tej pory, wiążącym prawnomiędzynarodowym traktatem, odnoszącym się bezpośrednio do problemów wynikających z rozwoju biologii i medycyny.

Przygotowanie przez Radę Europy konwencji biomedycznej bywało przedstawiane jako argument na poparcie daleko idącej tezy o formowaniu się prawa biomedycznego jako nowej gałęzi prawa . Nie idąc tak daleko, można jednak zauważyć, że rozwój biomedycyny postawił szczególne zadania w kontekście ochrony jednostki.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie standardów międzynarodowych wypracowanych w ramach europejskiego systemu ochrony praw człowieka. W tym celu przeanalizowano zarówno postanowienia konwencji biomedycznej, jak też standardy wynikające z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Przeanalizowano również standardy wynikające z prawa wspólnotowego. Na kanwie tych rozważań zostaną przedstawione standardy prawa wewnętrznego państw europejskich.

W Polsce w ostatnich latach problemy prawne i etyczne wiążące się z rozwojem medycyny powracają bardzo często w dyskusji publicznej. W tym samym kontekście pojawiło się pytanie o zasadność ratyfikacji konwencji biomedycznej Rady Europy. Jak dotąd Polska konwencji jednak nie ratyfikowała. Na konwencję i standardy prawne z niej wypływające warto zwrócić uwagę niezależnie od tego, czy jest ona dokumentem wiążącym w polskim porządku prawnym. Wydaje się, że jeszcze długo będzie stanowiła jeden z podstawowych punktów odniesienia przy określaniu standardów w zakresie biomedycyny.

Autor fragmentu:

RozdziałI
Biomedycyna, bioetyka i prawa człowieka

1.1.Zarys najnowszej historii biomedycyny

Trudno przedstawić wyczerpującą historię postępu wiedzy w biologii i medycynie. Stanowi on wieloaspektowe i złożone zjawisko. Wyczerpująca analiza nie jest też konieczna z punktu widzenia celu pracy. Niemniej jednak określenie podstawowych kierunków rozwoju współczesnej biologii i medycyny wydaje się warunkiem zrozumienia rozmiaru i charakteru wyzwań wiążących się z postępem wiedzy. Należy jednak założyć, że przedstawić można jedynie bardzo wybiórczy zarys. W procesie o takiej dynamice i złożoności trudno jednoznacznie określić momenty przełomowe czy rozstrzygnąć, które odkrycia okazały się najistotniejsze.

Spektakularny postęp nauki w obszarze biologii człowieka poprzedził proces unaukowienia medycyny, która przez wieki była bardziej sztuką czy systemem wierzeń, aniżeli dyscypliną wiedzy opartą na naukowych podstawach. Wydaje się, że był to konieczny warunek dynamicznego postępu medycyny, o ile nie pierwszy etap biomedycznej rewolucji. Proces ten rozpoczął się w XIX w. Wiązał się on z...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX