Misztal-Konecka Joanna (red.), Środki zaskarżenia w sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Zbiór studiów

Szczególny charakter postępowania egzekucyjnego jako stadium wykonawczego postępowania cywilnego wyraża się przede wszystkim w tym, że pozwala ono na zaspokojenie wierzycieli przy wykorzystaniu środków przymusu skierowanych do majątku lub osoby dłużnika. Przymus zaś, czy to w odniesieniu do majątku, czy do osoby, może być stosowany wyłącznie w granicach przewidzianych przez Konstytucję i ustawy i, co do zasady, przynależny jest wyłącznie władzy państwowej. Z tego względu przeprowadzenie egzekucji może być powierzone jedynie uprawnionym organom państwowym lub przez państwo nadzorowanym.

Egzekucja sądowa w sprawach cywilnych jest aktem władzy publicznej, ściśle powiązanym z prawem do sądu, które obejmuje także prawo do realizacji wyroku sądowego. Nie można pominąć tego, że komornikowi w zakresie czynności egzekucyjnych przysługują uprawnienia do władczego kształtowania sytuacji innych podmiotów, a ponadto tego, że Skarb Państwa solidarnie z komornikiem ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności (art. 23 ust. 1 i 3 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji). Wprowadzenie szerokiego systemu środków zaskarżenia w cywilnym postępowaniu egzekucyjnym jest wynikiem zarówno wskazanego uprzednio przekazania organom usytuowanym poza sądem stosowania środków przymusu przynależnych immanentnie władzy państwowej, jak i konieczności sprawowania kontroli nad działaniami komorników sądowych, za które odpowiedzialność ponosi także Skarb Państwa. Równocześnie uwzględnia ono oczywistą konstatację, że – z uwagi na możliwość pomyłek i błędów – niezbędne jest stworzenie mechanizmów i środków chroniących przed trwałym funkcjonowaniem w obrocie prawnym wadliwych orzeczeń oraz czynności organów egzekucyjnych.

Doświadczenie życiowe (nie tylko prawnicze) pokazuje, że każda ludzka działalność obarczona jest ryzykiem popełnienia błędu. Nie jest od tego wolny również obszar działań organów egzekucyjnych i organów, które sprawują nad nimi nadzór. Z tego względu możliwość zaskarżania orzeczeń i innych czynności stanowi jedną z najistotniejszych instytucji procesowych, prowadzących do usunięcia wadliwości lub zapobiegających ich powstaniu. Co istotne, w przypadku wskazanej kontroli chodzi nie tylko o błędy rzeczywiste, ale także o te hipotetyczne, wskazywane przez stronę niezadowoloną z rozstrzygnięcia czy innej czynności. Dla uruchomienia trybu kontrolnego wystarczająca jest bowiem hipotetyczna wadliwość orzeczenia, skoro dopiero postępowanie kontrolne weryfikuje twierdzenia i żądania skarżącego.

Warto podkreślić, że system środków zaskarżania musi stanowić kompromis między przeciwdziałaniem przewlekłości postępowania a dążeniem do zapewnienia wydania orzeczenia słusznego i sprawiedliwego oraz przeprowadzenia prawidłowej czynności egzekucyjnej. Niesprawiedliwość wydanego orzeczenia stanowi bowiem zaprzeczenie wymiaru sprawiedliwości, wadliwość dokonanej czynności wynika z pogwałcenia zasad rzetelnego postępowania. Równocześnie zapadnięcie orzeczenia lub wykonywanie orzeczenia po zbyt długim czasie może pozbawiać je praktycznej korzyści dla wygrywającego proces.

Przeprowadzona Ustawą z dnia 10 lipca 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1311 ze zm.) gruntowna nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego w znacznej mierze dotknęła przepisy normujące postępowanie rozpoznawcze, klauzulowe oraz egzekucyjne. Według twórców projektu nowe regulacje mają służyć przyspieszeniu postępowań sądowych przez ograniczenie kognicji sądów, rozszerzenie kompetencji referendarzy sądowych i komorników sądowych, uproszczenie niektórych czynności procesowych oraz zmodyfikowanie tych instytucji, które są wykorzystywane przez uczestników postępowań w celu przedłużania postępowań sądowych. Celem projektowanych regulacji w zakresie postępowania egzekucyjnego było zwłaszcza zwiększenie efektywności egzekucji.

Oddawany do rąk czytelników tom studiów w przygotowanych przez przedstawicieli nauki i praktyki prawa egzekucyjnego, reprezentujących różne ośrodki naukowe i różne profesje prawnicze, zbiera szereg niezwykle istotnych uwag dotyczących systemu środków zaskarżenia w cywilnym postępowaniu egzekucyjnym w kształcie nadanym mu powołaną wyżej Ustawą z dnia 10 lipca 2015 roku. Niezwykle szeroko omówiony został aktualny model skargi na czynności komornika oraz nadzoru judykacyjnego sprawowanego nad komornikiem z urzędu. Nie pominięto zagadnień dotyczących zażalenia w postępowaniu egzekucyjnym oraz zaskarżania planu podziału. Szczególnie cenne uwagi poświęcono przewlekłości postępowania egzekucyjnego oraz obowiązkowi naprawienia szkody wyrządzonej przez komornika sądowego. Tak zebrane analizy dają niemal pełny obraz aktualnego systemu środków zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym, ukazują bowiem środki prawne o zróżnicowanym charakterze, podstawach zaskarżenia, charakterze i zakresie postępowania kontrolnego oraz organie kontrolującym. Odnoszą się do licznych rodzących się na tle interpretacji przepisów wątpliwości, zawierając umotywowane propozycje ich rozstrzygnięcia, przy uwzględnieniu postulatów rzetelnego i efektywnego postępowania. Pozwala to wyrazić przekonanie, że będą interesujące i pomocne z jednej strony dla sędziów, referendarzy sądowych i asystentów sędziów, komorników i asesorów komorniczych, adwokatów, radców prawnych, osób posiadających licencję doradcy restrukturyzacyjnego, z drugiej zaś dla pracowników nauki, aplikantów i studentów.

prof. KUL dr hab. Joanna Misztal-Konecka

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie