Dul Rafał, Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia a skarga kasacyjna w procesie cywilnym

Z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, tj. od dnia 6 lutego 2005 r., trójinstancyjny system środków odwoławczych obowiązujący wówczas w postępowaniu cywilnym zastąpiono systemem dwuinstancyjnym, gdzie apelacja (jako zwyczajny środek odwoławczy) stanowi podstawowy środek prawny umożliwiający kwestionowanie orzeczenia wydanego przez sąd pierwszej instancji. Również z dniem wejścia w życie powyższej ustawy nowelizującej ówcześnie obowiązującą w kodeksie postępowania cywilnego kasację przekształcono w nadzwyczajny środek prawny, a do kodeksu wprowadzono nieznany i niewystępujący dotąd w polskim ustawodawstwie środek prawny w postaci skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Po przeszło pięciu latach skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wprowadzono także do ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, której założenia odpowiadają skardze funkcjonującej w postępowaniu cywilnym.

Powyższe zmiany, dotyczące środków odwoławczych w postępowaniu cywilnym, zostały przeanalizowane w niniejszej książce, przy czym zakres problematyki związany ze środkami odwoławczymi jest na tyle szeroki, że postanowiono go przybliżyć w ujęciu historycznym (kompleksowo), zaś szczegółowo omówić tylko dwa występujące obecnie w kodeksie postępowania cywilnego środki prawne w postaci skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Z uwagi na istniejącą już znaczną ilość opracowań, zarówno w formie monografii, jak i artykułów naukowych poświęconych tylko skardze kasacyjnej i skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, podjęto próbę dokonania charakterystyki tych środków prawnych na tle porównawczym w celu opisania występujących pomiędzy nimi różnic, jak i podobieństw. Mając na uwadze wzajemnie uzupełniający się stosunek obu skarg, stanowiący zasadnicze założenie ustawodawcy wprowadzającego do kodeksu postępowania cywilnego powyższe zmiany dokonane ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r., poszukiwano odpowiedzi na pytanie, czy w praktyce te środki prawne rzeczywiście realizują założenia, jakie przyświecały ustawodawcy dokonującemu swoistej rewolucji w systemie środków odwoławczych w postępowaniu cywilnym.

Pracę podzielono na dziewięć rozdziałów, a każdy z nich poświęcony został odrębnemu zagadnieniu, analizowanemu na tle porównawczym skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Za wyjątkiem rozdziału VII i VIII pozostałe rozdziały ściśle nawiązują do tematu monografii, jakim jest analiza porównawcza skarg w procesie cywilnym. Na tle problemów procesowych, jakie uwidoczniły się na gruncie analizy porównawczej skarg, przedstawiono propozycję ich rozwiązania, opisując jednocześnie skutek prawny ich niewprowadzenia.

W odniesieniu do skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, powołując się na dane statystyczne gromadzone przez Sąd Najwyższy – Izbę Cywilną (za lata 2005–2012), wyjaśniono zasadnicze powody odrzucania wnoszonych skarg oraz niewielki procent ich uwzględniania. Pomimo niekorzystnych danych statystycznych potwierdzających nieznaczną ilość uwzględnianych skarg udowodniono również, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie jest martwą instytucją postępowania cywilnego, tylko rzeczywiście funkcjonującym środkiem prawnym, za pomocą którego można dochodzić rekompensaty (odszkodowania) za niezgodne z prawem działanie władzy sądowniczej w późniejszym procesie odszkodowawczym prowadzonym przed sądem powszechnym.

Pomimo bezpośredniego powiązania tematu pracy ze środkami odwoławczymi przy ich omawianiu niejednokrotnie nawiązywano do zagadnień odnoszących się nie tylko do środków odwoławczych, ale pełniących istotną funkcję w postępowaniu cywilnym, czego przykładem może być szeroko omówiona problematyka stron postępowania, terminów procesowych czy roli, jaką odgrywa Sąd Najwyższy sprawujący wymiar sprawiedliwości na terytorium RP.

Do opracowania poszczególnych rozdziałów oprócz literatury wykorzystano bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz sądów administracyjnych, co pozwoliło dodatkowo wzbogacić książkę o stanowiska sądów różnych gałęzi prawa.