Kidyba Andrzej (red.), Skarb Państwa a działalność gospodarcza

Skarb Państwa jest szczególną osobą prawną. Jego rola w prawie prywatnym i prawie publicznym wciąż wymaga badań. Równie szczególne są problemy związane z podmiotowością gospodarczą Skarbu Państwa, a więc jego udziałem w obrocie gospodarczym. To ostatnie wywołuje spore kontrowersje i wiąże się z kluczowym pytaniem – czy Skarb Państwa powinien uczestniczyć w działalności gospodarczej, a jeżeli tak, to w jaki sposób? Jak połączyć władztwo państwa z uczestniczeniem w rynkowych procesach opartych o reguły konkurencji, niewykorzystywaniem swojej szczególnej pozycji itd.?

Skarb Państwa, będący upostaciowieniem państwa, posiada szczególną pozycję w stosunku do innych podmiotów. Z jednej strony mamy więc sferę imperium, a z drugiej dominium.

Problem uczestniczenia Skarbu Państwa w działalności gospodarczej należy postrzegać również z punktu widzenia podmiotów, które tworzy: jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, spółek z jego większościowym udziałem, czy takich, w których jest wspólnikiem mniejszościowym. Ale przecież nie tylko spółki są „wehikułem” prawnym, po który sięga Skarb Państwa. Co prawda w nieco innej formule, ale wykorzystuje on też funkcje organu założycielskiego w przedsiębiorstwach państwowych. Nie można zapominać, że banki również mogą być w pełni państwowe (np. Bank Gospodarstwa Krajowego), a więc w pełni zależne od państwa.

Pewnym dylematem pozostaje więc forma prawna, jaką może wykorzystywać państwo dla uczestniczenia w działalności gospodarczej. W związku z tym rodzi się pytanie, czy obecnie dobre jest łączenie formy spółki akcyjnej z udziałem Skarbu Państwa z upublicznieniem tych spółek? Czy da się zawsze pogodzić wodę z ogniem; czy można realizować w pełni nadzór, kontrolę, wykorzystywać prawo do informacji itd.? Czy nie lepiej byłoby może powrócić do formuły przedsiębiorstwa państwowego w zmodyfikowanej nieco formule, przystającej do współczesności, aby państwo mogło uczestniczyć w działalności gospodarczej? Stąd konieczność badań nad nową formą prowadzenia działalności gospodarczej, jaką mogłoby być choćby przedsiębiorstwo użyteczności publicznej.

Inna kwestia to skala zaangażowania państwa w procesy gospodarcze. Czy powinno ono być aktywne czy pasywne i jakie instrumenty powinno wykorzystywać. Już dzisiaj widać, że wykorzystywanie Skarbu Państwa w charakterze poręczyciela czy gwarancji sprawdza się lepiej niż próba konkurowania z innymi przedsiębiorcami.

Zdaję sobie sprawę, że skala problemów, którą należy badać, jest wielka. Mam nadzieję, że opracowanie niniejsze choć w części da Państwu odpowiedzi na stawiane pytania.

Prezentowana publikacja jest efektem Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Skarb Państwa a działalność gospodarcza”, zorganizowanej m.in. przez Katedrę Prawa Gospodarczego i Handlowego UMCS, która odbyła się w Lublinie 24 października 2013 r.

Lublin, 30 maja 2014 r.

Prof. zw. dr hab. Andrzej Kidyba