Kornobis-Romanowska Dagmara, Sąd krajowy w prawie wspólnotowym

Problem prawny tej pracy dotyczy statusu sądu krajowego w prawie wspólnotowym i funkcji, jakie prawo to nadaje sądowi krajowemu w związku z integracją prawną państw członkowskich w Unii Europejskiej. Celem opracowania jest przedstawienie zadań powierzonych sądom krajowym na podstawie Traktatu o Wspólnocie Europejskiej i prawnych zasad, które wyznaczają metody zaangażowania sądów krajowych w ich realizację.

Zagadnienia szczegółowe zostały przedstawione w trzech rozdziałach. Rozdział pierwszy dotyczy zobowiązań sądu krajowego wynikających z podstawowych zasad prawa wspólnotowego. Zostały w nim wykazane zależności między zasadami rządzącymi obowiązywaniem prawa WE w prawie krajowym a obowiązkami spoczywającymi z mocy tych zasad na sądach krajowych, respektując przy tym autonomię prawa krajowego w zakresie procedury. Problemy te dotyczą więc przyjmowania i wdrażania prawa wspólnotowego przez krajowe organy sądowe. Na szczególną uwagę zasługuje tu sądowy proces dostosowania krajowego systemu prawnego do linii orzeczniczej ETS, głównie w sprawie pierwszeństwa, działając nie tylko na wniosek stron, ale i z urzędu.

Drugi rozdział został poświęcony współpracy i dialogowi sądu krajowego z sądem wspólnotowym w kwestii ważności i interpretacji prawa. Stanowi on rozwinięcie wcześniejszych rozważań i ich skonkretyzowanie w odniesieniu do dwóch typów postępowań toczących się z udziałem sądu krajowego i do dwóch kwestii będących przedmiotem orzekania, czyli do obowiązywania i wykładni normy prawnej. Rozdział ten, w kontekście badań dotyczących procedury prejudycjalnej i postępowania w sprawie orzekania o środkach tymczasowych, ukazuje przede wszystkim sformalizowane powiązania umożliwiające współpracę między sądami wywodzącymi się z odrębnych porządków prawnych. To ujęcie problemu nie oddaje jednak w pełni zakresu wzajemnych powiązań, ponieważ poza nimi rzeczone sądy są również stronami dialogu, który może nie wynikać bezpośrednio z przepisów prawa, ale może znajdować uzasadnienie w dobrej woli obu stron zachowania prawidłowej współpracy. Dopiero zestawienie tych dwóch elementów daje pełny obraz współdziałania sądu krajowego i wspólnotowego, którego zamierzonym efektem jest orzeczenie sądu krajowego zgodne z prawem wspólnotowym. Dzięki temu prawo wspólnotowe może być stosowane jednolicie i skutecznie w państwach członkowskich, co jest niezbędnym warunkiem osiągnięcia celów integracyjnych.

Ostatni, trzeci rozdział pracy dotyczy roli sądu krajowego w sprawach o naruszenie prawa wspólnotowego. Problem ten wymaga przedstawienia w pierwszej kolejności ogólnej zasady odpowiedzialności państwa za działania niezgodne z prawem WE, a następnie wskazania zakresu kompetencji sądu krajowego w tej dziedzinie. Zasługujące tu na uwagę zagadnienia szczegółowe dotyczą właściwości krajowej drogi sądowej, rodzajów roszczeń odszkodowawczych, które mogą być dochodzone w postępowaniu krajowym, a także materialnych przesłanek pozwalających na ustalenie przez sąd krajowy wystąpienia naruszenia prawa WE. Powyższe aspekty dopełnia problematyka sądu krajowego, któremu także można postawić zarzut naruszenia prawa wspólnotowego, jeżeli wydane przezeń orzeczenie jest sprzeczne z prawem wspólnotowym.

Powyższe wątki składają się na system wzajemnych powiązań i zależności pomiędzy porządkami prawnymi państw członkowskich i prawem wspólnotowym, w które zaangażowany jest sąd krajowy. Powiązania te i zależności mogą mieć charakter zarówno materialny, jak i proceduralny, choć już z samego zarysu problematyki wynika, że to właśnie procedura ma niewątpliwą przewagę. Mają one znaczenie dla tego opracowania w zakresie roli, jaką spełnia tytułowy sąd krajowy, a więc organ państwa członkowskiego, który ze względu na swoje funkcje musi pogodzić krajowe wymogi proceduralne z materialnym obowiązkiem zapewnienia pełnego wykonywania zobowiązań wspólnotowych. Nie budzi wątpliwości, że przedmiotowa konstrukcja wpływa nie tylko na funkcjonowanie Wspólnot Europejskich, ale i całej Unii, co jeszcze bardziej podkreśla doniosłość roli sądu krajowego w prawie wspólnotowym.

Opracowanie to dotyczy prawa wspólnotowego sensu stricto. Z tego powodu badania koncentrują się wokół zagadnienia oddziaływania norm prawa unijnego na sądy krajowe w obrębie I, wspólnotowego filara Unii Europejskiej. W obszarze tym sądowa kontrola poszanowania uprawnień wywiedzionych z prawa WE, sprawowana przez sądy wspólnotowe i krajowe, jest dostępna dla wszystkich podmiotów unijnych, a więc nie tylko dla państw członkowskich i organów wspólnotowych, ale także dla osób fizycznych i prawnych. Sytuacja prawna w I filarze, w odniesieniu do kompetencji sądowej, znacząco różni się w ramach konstrukcji UE, opartej na trzech filarach, ponieważ w II filarze UE (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa) wspólnotowe i krajowe organy sądowe z zasady nie posiadają kompetencji jurysdykcyjnych . W przypadku III filara UE (współpraca policji i sądów w sprawach karnych państw) można mówić już o zapoczątkowaniu pewnego mechanizmu kontroli sprawowanej przez sądy, choć jest on na tyle specyficzny, że wymagałby osobnej analizy prawnej. Mechanizm, o którym tu mowa, został ustanowiony mocą art. 35 TUE, ale podmiotowo jest on dostępny tylko dla państw członkowskich i wyłącznie legitymowanego organu WE, tj. Komisji, pozostając na mocy Traktatu o UE proceduralnie poza zasięgiem osób prywatnych i innych organów. Dodatkowe ograniczenia funkcjonowania tego mechanizmu obowiązują również dzięki postanowieniom art. 24 TUE, na podstawie których bezpośredni skutek aktów prawnych właściwych dla III filara UE, a więc decyzji ramowych i decyzji, został wyraźnie wyłączony. W konsekwencji, ex lege nie ma możliwości powoływania tych aktów w postępowaniu przed sądami krajowymi jako bezpośredniego źródła praw dla osób fizycznych i prawnych, co niewątpliwie ma duży wpływ na obwarowanie kontroli wykonywanej przez sądy krajowe w tym zakresie.

Uwzględnienie powyższych założeń pozwala na koncentrację badań nad problemem znaczenia i roli, jaką odgrywa sąd krajowy w I, wspólnotowym filarze UE. Jest to zatem studium, w którym można było przyjąć dwojaką perspektywę. Pierwsza z nich polega na analizie doktrynalnej prawa wspólnotowego, ze szczególnym uwzględnieniem orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS), a druga na przedstawieniu problematyki w ujęciu praktycznym, a więc ze zwróceniem uwagi na proces przyjmowania zobowiązań prawnych i orzecznictwa wspólnotowego przez sądy krajowe. Obecnie Unię Europejską tworzy dwadzieścia siedem państw członkowskich i analiza tematu z perspektywy prawa wewnętrznego państw członkowskich wymagałaby przyjęcia metody komparatystycznej i dokonania zestawień. Tymczasem celem tej pracy jest przedstawienie regulacji wspólnotowych, których adresatami są sądy krajowe jako organy zapewniające jednolite i efektywne stosowanie prawa WE. Dopiero na tym tle sądowa praktyka krajowa ma wyjątkowe znaczenie i spełnia ważną rolę - tym większą, im bardziej odbiega ona od oczekiwań ETS. Niewątpliwie zachowanie sądów krajowych, które nie jest zbieżne z oczekiwaniami ETS, stanowi dla tego Trybunału wyraźny przejaw oporu, ale w ostatecznym rozrachunku nie zawsze działa ono na niekorzyść prawa wspólnotowego, ponieważ tego rodzaju mutacja niejednokrotnie może działać jako ważny czynnik wyznaczający nowe kierunki rozwoju prawa WE. Biorąc to pod uwagę, należy stwierdzić, że chociaż perspektywa badawcza przyjęta w opracowaniu ma charakter wspólnotowy, to nie sposób odmówić orzecznictwu sądów krajowych wpływu na ostateczny kształt prawa wspólnotowego. Z tego właśnie powodu prezentowane orzecznictwo (w koniecznym zakresie) zasługuje na uwzględnienie w niniejszym opracowaniu.