Świaczny Seweryn, Rozwiązanie małżeństwa i stwierdzenie nieważności małżeństwa w sądach kościelnych po reformie papieża Franciszka

Jedną z prawd teologicznych głoszonych przez Kościół, która stała się normą prawną w kanonicznym systemie prawnym, jest nierozerwalność małżeństwa. Kościół uważa, że małżeństwo jest nierozerwalne i żadna ludzka władza nie jest w stanie takiego związku rozwiązać. Jednak prawo kościelne dopuszcza w tym względzie wyjątki, dając możliwość:

W przypadku gdy małżeństwo rozpadło się, a zostało wcześniej dopełnione i nie jest ono związkiem naturalnym, istnieje możliwość wniesienia do sądu kościelnego sprawy o orzeczenie (stwierdzenie) nieważności małżeństwa. Kompetentny sąd nie unieważnia ważnie zawartych małżeństw i nie wydaje orzeczeń rozwodowych, lecz tylko – po przeprowadzeniu specjalnego postępowania, zgodnie z przepisami prawa – daje autorytatywną odpowiedź na wysuniętą wątpliwość: czy dane małżeństwo jest nieważne z konkretnego tytułu prawnego. Odpowiedź pozytywna, zawarta w prawomocnym wyroku, daje stronom, jako niezwiązanym węzłem małżeńskim, możliwość zawarcia nowego związku małżeńskiego z inną osobą. W sprawach o orzeczenie nieważności małżeństwa sama zgodna wola małżonków ani samo faktyczne rozejście się stron, ani nawet zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, nie mogą być tytułem wszczęcia procesu o nieważność małżeństwa. Tytuł ten musi być prawny, czyli przewidziany w prawie kanonicznym. Tytuły prawne można podzielić na trzy ogólne grupy:

Małżeństwo pozostaje pod szczególną opieką prawa. Oznacza to, że skoro tylko zostanie ono zawarte zewnętrznie, należy je uważać za ważne, dopóki nie udowodni się, że jest na pewno nieważne lub – w dwóch wspomnianych wyżej przypadkach – nie zostanie ono rozwiązane. Dlatego w razie nierozstrzygniętej wątpliwości domniemanie prawne przemawia za ważnością danego małżeństwa.

W ostatnich latach możliwość stwierdzenia nieważności małżeństwa w trybunałach kościelnych przestała być swego rodzaju tabu lub przywilejem dla „wtajemniczonych”. Przysłużył się temu szczególnie List Apostolski papieża Franciszka „Łagodny Sędzia Pan Jezus” (w skrócie od tytułu w j. łacińskim: MIDI), który już zanim się ukazał, poprzez media, rozbudził u wiernych wielkie nadzieje na natychmiastowe wręcz stwierdzenie nieważności małżeństwa. Normy papieża Franciszka faktycznie zreformowały prawo procesowe, otwierając pewne możliwości dla sprawniejszego przebiegu procesu, jednak nie zmieniły nic w trzech grupach wyliczonych wyżej tytułów prawnych. Ta publikacja – jedna z niewielu na rynku wydawniczym – ma na celu uświadomienie, że osoby, których małżeństwa się rozpadły, mogą skorzystać ze wspomnianych możliwości będących – co podkreślam usilnie – normalną, wielowiekową praktyką w ramach prawa kościelnego zreformowaną przez obecnego papieża. Język prezentowanego tekstu jest na tyle przystępny, na ile pozwala prawny charakter opisywanych instytucji. Styl komentowania norm kanonicznych został tu również ograniczony do niezbędnego minimum, bez porównywania norm procesowych wcześniejszego i obecnego porządku, tak aby czytelnik uzyskał konkretną, zwięzłą, a co ważniejsze – aktualną informację.

Książka została podzielona na trzy rozdziały. Pierwszy dotyczy rozwiązania małżeństwa, drugi orzeczenia jego nieważności, a trzeci procedury orzekania nieważności. Na końcu dołączono aneks z wzorami pism procesowych, z telefonami i adresami sądów kościelnych w Polsce oraz z adresami Trybunału Roty Rzymskiej i Sygnatury Apostolskiej.