Skowrońska-Bocian Elżbieta, Rozliczenia majątkowe małżonków w stosunkach wzajemnych i wobec osób trzecich

Monografie
Opublikowano: LexisNexis 2013
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Rozliczenia majątkowe małżonków w stosunkach wzajemnych i wobec osób trzecich

Autor fragmentu:

Uwagi wstępne

Zawarcie związku małżeńskiego pociąga za sobą powstanie różnorodnych więzi między małżonkami; przede wszystkim powstaje wiele praw i obowiązków, przy czym prawo polskie wyraźnie wskazuje na równouprawnienie małżonków (art. 23 zd. 1 k.r.o.: „Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie”). Wśród tych praw i obowiązków można m.in. wymienić obowiązek wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i wierności oraz współdziałania dla dobra założonej rodziny (art. 23 zd. 2 k.r.o.); prawo i obowiązek rozstrzygania wspólnie o istotnych sprawach rodziny; obowiązek przyczyniania się według swych sił oraz możliwości majątkowych i zarobkowych do zaspokajania potrzeb rodziny, przy czym zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym (art. 27 k.r.o.). Jeżeli z małżeństwa narodzą się dzieci, prawa i obowiązki małżonków ulegają poszerzeniu, dziecko bowiem do czasu pełnoletności pozostaje pod władzą rodzicielską (art. 92 k.r.o.), która obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka (art. 95 § 1 k.r.o.). Rodzice i dzieci mają także obowiązek wspierać się wzajemnie (art. 87 k.r.o.). Wreszcie istnieją prawa i obowiązki alimentacyjne, i to zarówno między rodzicami i dziećmi (art. 128 k.r.o.), jak i - w pewnych sytuacjach - także między rozwiedzionymi małżonkami (art. 60 k.r.o.).

Na skutek zawarcia małżeństwa zostają też nawiązane - na ogół z mocy ustawy - rozmaite stosunki zarówno o charakterze osobistym, jak i majątkowym. Mogą one łączyć wzajemnie małżonków, a także każdego z nich z innymi osobami, jak np. stosunek powinowactwa, który zostaje nawiązany między jednym z małżonków a krewnymi drugiego z nich, przy czym stosunek ten trwa mimo ustania małżeństwa (art. 618 § 1 k.r.o.).

Ważnym fragmentem stosunków istniejących pomiędzy małżonkami są stosunki majątkowe. Przez to pojęcie należy rozumieć te wszystkie relacje istniejące między małżonkami, które odnoszą się do sfery ich interesów ekonomicznych. Chodzi tutaj zarówno o wspólność praw majątkowych, jak i rozliczenia związane z dokonywaniem nakładów oraz ponoszeniem wydatków, a także kwestie odpowiedzialności za zobowiązania. Mogą również powstawać roszczenia odszkodowawcze, i to zarówno między małżonkami, jak i w stosunku do osób trzecich.

Sfera stosunków majątkowych małżonków nabiera coraz większego znaczenia. Ma to niewątpliwie związek z podejmowaniem przez coraz większą liczbę osób działalności gospodarczej ze wszystkimi tego konsekwencjami. Wchodzi przy tym w grę nie tylko sytuacja samych małżonków, ale także osób trzecich nawiązujących stosunki prawne z podmiotem pozostającym w związku małżeńskim. Wywołuje to wiele problemów, często skomplikowanych pod względem prawnym.

Stosunki majątkowe małżeńskie unormowane są w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Obowiązujący w tym zakresie stan prawny uległ daleko idącym zmianom z dniem wejścia w życie ustawy z 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw , którą wprowadzono nowe uregulowania, w istotny sposób zmieniające dotychczasowe konstrukcje. Większość zmian ustawodawczych weszła w życie 20 stycznia 2005 r. Do 19 stycznia 2005 r. stosunki majątkowe małżeńskie podlegały przepisom w ich dotychczasowym brzmieniu. Natomiast od 20 stycznia 2005 r. stosunki te, co do zasady, podlegają już przepisom nowym (art. 5 ust. 1 ustawy zmieniającej). W pewnym zakresie jednak przepisy dotychczasowe (sprzed zmiany) będą stosowane nadal. Zgodnie z regułami międzyczasowymi zawartymi w art. 5 ustawy zmieniającej przepisy dotychczasowe będą nadal stosowane do:

- oceny skutków czynności zobowiązujących lub rozporządzających małżonków i ich odpowiedzialności za zobowiązania sprzed wejścia w życie ustawy;

- wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania jednego małżonka powstałe przed wejściem ustawy w życie;

- podziału majątku wspólnego małżonków i do zwrotu wydatków i nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek osobisty lub z majątku osobistego na majątek wspólny, jeżeli wspólność majątkowa ustała przed wejściem ustawy w życie (art. 5 ust. 5).

Ponadto, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej stosunki majątkowe między małżonkami oparte były na umowie majątkowej małżeńskiej, stosuje się nadal przepisy obowiązujące w czasie zawierania umowy. Małżonkowie jednak mogą zmienić dotychczasowy ustrój majątkowy stosownie do przepisów ustawy (art. 5 ust. 3) .

Istniejąca sytuacja usprawiedliwia podjęcie próby pokazania pewnego fragmentu zagadnień powstających na tle omawianej problematyki. Granice rozważań zostały zakreślone przyjętym rozumieniem pojęcia „rozliczenia majątkowe”, przez które w języku potocznym rozumie się regulowanie należności, a także dokonywanie rozrachunków z tytułu wydatkowanych sum. Przyjmując jako punkt wyjścia takie rozumienie pojęcia „rozliczenia”, granice rozważań wyznaczają następujące kwestie:

- po pierwsze, odpowiedzialność małżonków za zobowiązania zaciągnięte w czasie trwania małżeństwa zarówno przez oboje małżonków, jak i przez jedno z nich; odpowiedzialność ta kształtuje się w sposób zróżnicowany w zależności od tego, czego zobowiązanie dotyczy, jaki ustrój majątkowy obowiązuje w konkretnym małżeństwie, a także, czy podmiotem stosunku zobowiązaniowego było jedno z małżonków, czy też oboje;

- po drugie, sytuacja małżonków po ustaniu wspólności majątkowej; na tę sytuację składają się: uprawnienia do majątku objętego uprzednio wspólnością majątkową małżeńską, możliwość dokonania podziału majątku, a także rozliczeń między małżonkami lub byłymi małżonkami z tytułu nakładów i wydatków dokonanych z majątku wspólnego na majątek osobisty oraz z majątków osobistych na majątek wspólny, a także z tytułu długów jednego z małżonków spłaconych z majątku wspólnego.

W celu poprawnego przedstawienia zasygnalizowanych zagadnień niezbędne jest ogólne omówienie ustrojów majątkowych małżeńskich, a więc ustroju wspólności majątkowej, zarówno ustawowej, jak i umownej (także przyczyn i skutków jej ustania) . Kwestie, o których była mowa, mogą bowiem pojawiać się - jakkolwiek w zróżnicowanej postaci - w każdym z tych ustrojów majątkowych. Ponadto pewne uregulowania obowiązują niezależnie od tego, czy małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej, czy też w ustroju rozdzielności.

Przyjęcie takiego założenia oznacza, że poza granicami rozważań musi pozostać wiele kwestii powstających w obrębie majątkowych stosunków małżeńskich, a niektóre z nich będą jedynie sygnalizowane. Tak więc nie zostanie szerzej omówiona problematyka zarządu majątkiem wspólnym, a całkowicie pominięta kwestia - niezmiernie interesująca, ale też wysoce kontrowersyjna - dopuszczalności przesunięć majątkowych między majątkiem wspólnym małżonków a ich majątkami osobistymi w czasie trwania wspólności. Ponadto zostaną pominięte kwestie związane z niewywiązywaniem się z wynikającego z art. 27 k.r.o. obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, jak również obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami oraz małżonkami separowanymi .

Poza granicami rozważań pozostaną także, co do zasady, kwestie odnoszące się do ustroju rozdzielności majątkowej małżonków. Rozdzielność majątkowa bowiem powoduje, że istnieją tylko dwie masy majątkowe: majątek żony i majątek męża. Każde z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem i samodzielnie ponosi odpowiedzialność za zaciągnięte zobowiązania. Jeżeli powstanie sytuacja, w której pewne prawo należy do obojga małżonków, to uregulowanie takiej wspólności znajduje się poza Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym - wówczas w grę wchodzą przepisy prawa rzeczowego odnoszące się do współwłasności w częściach ułamkowych (art. 195 i n. k.c.) lub odnoszące się do wielości podmiotów w stosunkach zobowiązaniowych (art. 366 i n. k.c.). W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że w takich sytuacjach okoliczność, iż współuprawnieni są małżonkami, pozbawiona jest znaczenia prawnego. Pozwala to na pozostawienie poza tokiem niniejszych rozważań problemu ustroju rozdzielności majątkowej małżonków.

Z uwagi na wspomniane wcześniej istotne zmiany ustawodawcze oraz fakt, że dotychczasowe przepisy będą w pewnym zakresie nadal stosowane, niezbędne stało się dokonywanie analizy większości zagadnień zarówno na podstawie uregulowań obowiązujących przed 20 stycznia 2005 r., jak i na podstawie uregulowań wprowadzonych ustawą zmieniającą.

Chcę podkreślić, że opracowanie to nie było zamierzone jako monograficzne przedstawienie omawianej problematyki. Jego celem jest próba przedstawienia istniejących uregulowań prawnych z uwzględnieniem - w niezbędnym zakresie - dorobku orzecznictwa i doktryny, a także pokazania trudności praktycznych związanych z funkcjonowaniem tych instytucji prawnych.

Autor fragmentu:

CZĘŚĆ PIERWSZA Ogólna charakterystyka stosunków majątkowych między małżonkami pozostającymi we wspólności majątkowej

ROZDZIAŁI
Uwagi ogólne

Zakres pojęcia „stosunki majątkowe małżeńskie” jest szeroki. W jego granicach mieści się oczywiście „małżeński ustrój majątkowy”, przez który należy rozumieć wspólność (ustawową lub umowną), a także rozdzielność majątków małżonków, wynikającą z umowy lub innych zdarzeń prawnych. Obejmuje on jednak także wszystkie inne stosunki majątkowe, jakie mogą powstać między małżonkami. Oczywiste bowiem staje się twierdzenie, że zawarcie małżeństwa w zasadzie nie ogranicza możliwości małżonków nawiązywania stosunków prawnych na ogólnych zasadach, także ze współmałżonkiem. Możliwe jest zatem zawarcie między małżonkami umowy o charakterze obligacyjnym (sprzedaży, darowizny, zlecenia), a także o skutkach prawnorzeczowych (np. ustanowienie użytkowania na rzecz współmałżonka na nieruchomości stanowiącej składnik majątku osobistego). Małżonkowie mogą być współwłaścicielami w częściach ułamkowych np. nieruchomości. Udziały we współwłasności takiej nieruchomości wchodzą wówczas do ich majątków osobistych....

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX