Bugajski Błażej, Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

I. Przedmiotem rozważań podjętych w niniejszej pracy jest ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków w prawie polskim, który uregulowano w art. 51²–51⁵ k.r.o.

II.1. Ze względu na różnorodne powiązania zachodzące między rozdzielnością majątkową z wyrównaniem dorobków a innymi instytucjami majątkowego prawa małżeńskiego okazało się jednak konieczne – jako wprowadzenie do głównego wątku rozważań – przedstawienie modelowych rozwiązań, za pomocą których kształtowane są współcześnie relacje majątkowe w małżeństwie. Problematyce tej poświęcony został pierwszy rozdział opracowania.

2. W ramach zagadnień wprowadzających omówiono relacje zachodzące między terminami „stosunki majątkowe małżeńskie” i „małżeński ustrój majątkowy”. Ponadto wskazano – uwzględniając ich uniwersalne znaczenie – na prawa i obowiązki małżonków niezależne od ustroju majątkowego. Omówienie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków nie powinno odbywać się w oderwaniu od innych ustrojów majątkowych, z którymi może ona – ze względu na jej umowny charakter – konkurować oraz pozostawać w innych relacjach. Dlatego też zaprezentowane zostały kryteria wyodrębnienia ustroju ustawowego, umownego i przymusowego oraz wspólności i rozdzielności majątkowej.

3. Na zasadzie kontrastu pokazane zostały dwa krańcowe i najstarsze rozwiązania, którymi są wspólność i rozdzielność majątkowa. Dopiero po nich – jako swoistą alternatywę – przedstawiono tytułowy ustrój majątkowy, ponieważ umiejętnie ukształtowany pozwala na harmonijne połączenie obu wspomnianych modeli.

4. Zaprezentowano ponadto rys historyczny rozwiązań łączących modele wspólności i rozdzielności majątkowej, zrelacjonowano podejmowane próby realizacji tego modelu w polskim porządku prawnym oraz wskazano na wyjątkowo zróżnicowaną terminologię służącą do jego opisania.

5. Rozważania na temat założeń konstrukcyjnych rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków ograniczone zostały w tym rozdziale do wskazania podstawowych problemów, które poddano szczegółowej analizie w dalszych częściach pracy.

III. Uwagi zamieszczone w rozdziale drugim są wynikiem decyzji ustawodawcy o przyznaniu rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków umownego charakteru. Dotyczą one cech majątkowej umowy małżeńskiej, ze szczególnym uwzględnieniem umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków, a także znaczenia majątkowych umów małżeńskich w obrocie cywilnoprawnym. Poruszone zostały w nim problematyka autonomii woli małżonków przy zawieraniu tego rodzaju umów oraz kwestia stosowania do nich przepisów Kodeksu cywilnego. Omówiono także – mające podstawowe znaczenie z punktu widzenia ochrony obrotu prawnego – zagadnienie skuteczności wobec osób trzecich umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

IV.1. W rozdziale trzecim przedstawiono w pierwszej kolejności zasady dokonywania rozporządzeń przedmiotami majątkowymi podczas trwania ustroju majątkowego oraz objaśniono znaczenie terminu „dorobek”.

2. Wywody zawarte w tym rozdziale koncentrują się jednak głównie na zasadach obliczania dorobku każdego z małżonków oraz nadwyżki dorobków, która przeznaczona jest do podziału. Na zakończenie omówiono dopuszczalność domagania się przez jednego z małżonków udziału w majątku współmałżonka na innej podstawie niż przepisy regulujące wyrównanie dorobków.

V. W ostatnim rozdziale zaprezentowano okoliczności uzasadniające żądanie wyrównania dorobków oraz charakter prawny tego żądania. Analizie poddano ponadto sposoby dokonywania wyrównania dorobków. Omówione zostało również zagadnienie podziału nadwyżki dorobków. Przedstawiono także możliwości zabezpieczenia roszczenia o wyrównanie dorobków, z których skorzystać może osoba uprawniona. Końcową część rozdziału poświęcono postępowaniu dotyczącemu wyrównania dorobków, w szczególności relacjom między umownym a sądowym wyrównaniem oraz zasadom ich dokonywania.

VI. Ograniczenie tematu opracowania do prawa polskiego nie oznaczało rezygnacji z wykorzystania doświadczeń innych ustawodawstw. Przeciwnie, metoda prawnoporównawcza odgrywa w pracy bardzo istotną rolę, lecz jest stosowana w zakresie, w jakim wzbogaca analizę problemów dotyczących prawa polskiego. Powoływanie się na porządki prawne państw obcych ma inspirować do określonej wykładni przepisów prawa polskiego albo do krytycznej analizy i formułowania postulatów de lege ferenda.

VII.1. Załącznik do niniejszej monografii stanowią wzory aktów notarialnych obejmujących majątkowe umowy małżeńskie dotyczące rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Wspomniane wzory są ponadto dostępne na stronie internetowej umieszczonej na serwerze wydawcy.

2. Podjęcie takiej inicjatywy ma na celu przybliżenie praktycznych korzyści, które może przynieść ustanowienie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Podkreślenia wymaga w szczególności, że zastosowanie zaproponowanych rozwiązań pozwala małżonkom na zbliżenie się do rezultatu zamierzonego w ustawowym ustroju majątkowym, który stanowi równe uczestnictwo obojga małżonków w wartości przedmiotów majątkowych zgromadzonych podczas trwania ustroju majątkowego.

3. Pozostaje mieć nadzieję, że zaprezentowane rozwiązania modelowe, wobec wyjątkowo skrótowej i często niejednoznacznej regulacji przyjętej w prawie polskim, przyczynią się do popularyzacji rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków w praktyce notarialnej.

***

I. Prezentowane opracowanie stanowi zmodyfikowaną wersję dysertacji doktorskiej obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego.

II.1. Serdeczne podziękowanie za opiekę naukową pragnę złożyć promotorowi Panu Profesorowi Kazimierzowi Zawadzie. W tym miejscu chciałbym również podziękować recenzentom w przewodzie doktorskim Panu Profesorowi Andrzejowi Mączyńskiemu oraz Panu Profesorowi Tomaszowi Sokołowskiemu za cenne uwagi, które wpłynęły na ostateczny kształt pracy.

2. Na osobne i nie mniej serdeczne podziękowanie za pomoc przy sporządzaniu projektów aktów notarialnych i ich krytyczną analizę zasługuje ponadto Pan rejent Tomasz Kot.

III. 1. Badania nad tematyką objętą rozprawą doktorską oraz praca nad jej ostateczną wersją przeznaczoną do publikacji odbywały się dzięki istotnemu wsparciu ze strony podmiotów krajowych i zagranicznych.

2. Podziękowania należą się w szczególności Funduszowi Stypendialnemu im. Ryoichi Sasakawa dla Młodych Liderów (The Ryoichi Sasakawa Young Leaders Fellowship Fund – SYLFF), którego stypendium umożliwiło prowadzenie pracy naukowej w Uniwersytecie Wiedeńskim. Z kolei Fundusz Stypendialny im. Florentyny Kogutowskiej sfinansował pobyt badawczy w Uniwersytecie w Zurychu. Dzięki wsparciu Niemieckiej Centrali Wymiany Akademickiej (Deutscher Akademischer Austauschdienst – DAAD) możliwe było kontynuowanie badań w Uniwersytecie Ruprechta-Karola w Heidelbergu. Stypendium przyznane przez Towarzystwo Wspierania Nauki im. Maxa Plancka (Max-Planck-Gesellschaft zur Förderung der Wissenschaften) pozwoliło na pracę naukową w Instytucie Zagranicznego i Międzynarodowego Prawa Prywatnego Maxa Plancka w Hamburgu (Max-Planck-Institut für ausländisches und internationales Privatrecht Hamburg). Część badań prowadzonych w Uniwersytecie Jagiellońskim odbywała się natomiast dzięki środkom wypłacanym przez Fundusz Stypendialny im. Jerzego Stefana Langroda.