Zbrojewska Monika, Rola i stanowisko prawne Sądu Najwyższego w procesie karnym

Sąd Najwyższy jest najwyżej usytuowanym organem wymiaru sprawiedliwości w strukturze sądownictwa powszechnego i wojskowego. O randze, jaką nadał ustawodawca Sądowi Najwyższemu, świadczy fakt, iż konkretny przepis ustawy zasadniczej określa rolę Sądu Najwyższego jako organu sprawującego nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania – art. 183 Konstytucji RP. Dlatego trudno by było przecenić ogromne znaczenie, jakie odgrywa Sąd Najwyższy w polskim wymiarze sprawiedliwości. Wprawdzie w przeciwieństwie do systemu common law orzeczenia wydawane przez Sąd Najwyższy nie mają charakteru powszechnie obowiązującego dla wszystkich sądów działających w Polsce, tym niemniej sam ogromny autorytet, jakim cieszy się ów organ, wpływa niewątpliwie na ujednolicanie linii orzecznictwa. Również ta cecha Sądu Najwyższego łącznie z wysokim poziomem wiedzy prawniczej przesądziła o pełnieniu przez ten Sąd roli „sądu nad sądzeniem”, czyli rozpoznawaniu kasacji od prawomocnych orzeczeń sądowych. Z kolei uprawnienie Sądu Najwyższego do orzekania w przedmiocie wznowienia postępowania karnego wynika z ingerowania w zasadę stabilizacji orzeczeń wydanych przez najistotniejsze organy władzy sądowniczej, tj. sąd apelacyjny oraz Sąd Najwyższy. Inne kompetencje Sądu Najwyższego są konsekwencją różnych ratio legis.

Opracowanie poświęcone jest roli i stanowisku prawnemu Sądu Najwyższego w procesie karnym. W polskiej literaturze brak jest jak dotąd kompleksowej monografii, która omawiałaby różnorodne aspekty karnoprocesowe, składające się na określenie miejsca Sądu Najwyższego w systemie procesu karnego. Tak szeroki zakres tematyczny pracy wymaga oczywiście dokonania znacznej selekcji materiału. O każdej bowiem instytucji prawnej omawianej w niniejszej pracy można by było napisać obszerne monografie.

Z uwagi na mnogość zagadnień prawnych związanych z funkcjonowaniem Sądu Najwyższego w pracy tej ograniczono się do tych kwestii, które zdają się mieć kluczowe znaczenie dla określenia roli i pozycji tego organu w procesie karnym. Inaczej praca musiałaby stanowić ogromne dzieło, co oczywiście nie jest możliwe.

W niniejszym opracowaniu w pierwszej kolejności przedstawione zostały wywody historyczne przez omówienie kwestii związanych z regulacją prawną Sądu Najwyższego w okresie od 1918 r. do 2002 r. na kanwie poszczególnych Konstytucji (tj. Marcowej, Kwietniowej oraz PRL), aktów ustrojowych dotyczących Sądu Najwyższego oraz obowiązujących we wskazanym czasie kodeksów postępowania karnego, tj. z 1928 r. i 1969 r. Rozważania te pozwalają, jak się wydaje, lepiej zrozumieć współczesne problemy, z jakimi styka się Sąd Najwyższy (rozdział I).

Przybliżenie roli i stanowiska prawnego Sądu Najwyższego w obcych systemach prawnych, tj. anglosaskim (Stany Zjednoczone Ameryki, Kanada), kontynentalnym (Niemcy, Francja, Holandia) oraz postsowieckim (Rosja) mają na celu zaprezentowanie rozwiązań przyjętych w innych krajach, bez czynienia szczegółowych odniesień do polskiego systemu prawnego (rozdział II).

Rola i stanowisko prawne Sądu Najwyższego jest zdeterminowane przede wszystkim przez unormowanie przewidziane w Konstytucji RP, stąd nieodzowne było przedstawienie aspektów ustrojowych związanych z funkcjonowaniem tego Sądu. Przybliżone zostały zagadnienia związane z usytuowaniem Sądu Najwyższego w systemie sądownictwa i strukturą tego Sądu. Uwzględniono kwestie odnoszące się do niezawisłości sędziów Sądu Najwyższego i gwarancji tejże niezawisłości. Nie pominięto również aspektów związanych z relacją Sądu Najwyższego względem innych organów państwowych oraz ETS i ETPCz (rozdział III).

Wobec faktu, że konstytucyjnym zadaniem Sądu Najwyższego jest nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania (art. 183 ust. 1 Konstytucji RP), sporo uwagi poświęcono rozważaniom ukazującym Sąd Najwyższy jako organ kształtujący jednolitość orzecznictwa (rozdział IV).

Ze względu na to, że do wyłącznej właściwości Sądu Najwyższego należy rozpoznawanie kasacji, uznano, że konieczne jest wyłącznie w formie uwag ogólnych przedstawienie zagadnień dotyczących kształtowania się instytucji kasacji w III Rzeczpospolitej Polskiej, aby następnie omówić istotę i charakter prawny kasacji, po czym zaprezentować kluczowe problemy odnoszące się do podstaw kasacji, trybu jej wnoszenia oraz rodzaju merytorycznych rozstrzygnięć Sądu Najwyższego po rozpoznaniu kasacji (rozdział V).

Przedmiotem analizy niniejszego opracowania uczyniono także instytucję wznowienia postępowania karnego. Zagadnienia związane z tym nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia przedstawiono w takim samym układzie jak kasację (rozdział VI).

Za potrzebne uznano omówienie także innych kompetencji Sądu Najwyższego, tak aby uzmysłowić, iż rola Sądu Najwyższego nie sprowadza się wyłącznie do udzielania odpowiedzi na pytania prawne oraz rozpoznawania nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Uprawnienia te jednak zostały jedynie zaakcentowane z uwagi na obszerność materii (rozdział VII). W końcowej części opracowania zaprezentowano wnioski końcowe.

Skrótowe niekiedy jedynie omówienie niektórych kwestii, poruszonych w niniejszym opracowaniu może pozostawić uczucie niedosytu. Stojąc jednak przed wyborem przygotowania ogromnego dzieła, w którym przedstawione zostałyby szczegółowo wszystkie instytucje prawne w nim omówione (co oczywiście jest nierealne), względnie pominięcia szeregu ważnych kwestii, co mogłoby narazić niniejszą monografię na zarzut niekompletności tez, wybrałam rozwiązanie pośrednie, czyli skoncentrowałam się na najważniejszych problemach, a pozostałe jedynie zasygnalizowałam.