Arkuszewska Aneta Małgorzata, Referendarz sądowy w postępowaniu cywilnym

Aby ukazać genezę i rozwój instytucji referendarza, a także sądu referendarskiego w dawnej Polsce, należy najpierw wspomnieć o sporach między kmieciami a dzierżawcami dóbr królewskich, które w XV w. rozstrzygane były przez sądy ziemskie i grodzkie. Do sądów tych należały również sprawy chłopów prywatnych . Odcięcie chłopów od sądów ziemskich dokonało się w XV w. W XVI w. sprawy kmiece w tych sądach były coraz rzadsze, aby w następnych stuleciach zniknąć zupełnie . Odseparowanie od króla nastąpiło w XVI w., kiedy to w wyroku z 1518 r. Zygmunt I orzekł, że nie chce się wdawać w sprawy między chłopami a panami . Gdy ostatecznie okazało się, że chłopi dóbr prywatnych nie podlegają już kompetencji sądu królewskiego, nic nie stało na przeszkodzie, aby dla poddanych królewszczyzn stworzyć osobną jurysdykcję i powierzyć wykonywanie jej osobom, które od dawna "referowały" w sądzie królewskim sprawy włościan i od dawna usiłowały rozciągnąć swoje kompetencje na wyrokowanie - mianowicie...