Woźnicki Jerzy (red.), Rady uczelni: regulacje i dobre praktyki

Monografie
Opublikowano: Wyd.UMK 2021
Rodzaj:  monografia
Autorzy monografii:

Rady uczelni: regulacje i dobre praktyki

Autor fragmentu:

WPROWADZENIE

Ramy prawne funkcjonowania systemu szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce, określane w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 20 lipca 2018 r. (tzw. ustawie 2.0), w ogólności wprowadziły nowy model zarządzania na szczeblu instytucji, dopuszczając w szczególności opcjonalność rozwiązań szczegółowych zawartych w statutach uczelni. Wymaga to respektowania regulacji dotyczących jej ustawowych organów, w tym rady uczelni jako organu nowego. Dopuszczona została możliwość rozszerzenia w statucie katalogu organów uczelni, co potwierdza, że ustawodawca miał intencję poszanowania konstytucyjnej zasady jej autonomii.

Rok 2020 był okresem kontynuacji procesu wdrażania tej ustawy. Istotnym elementem działań prowadzonych w uczelniach było wykonanie nałożonego na radę uczelni ustawowego obowiązku wskazania kandydatów na rektora wraz z jego wyborem przez kolegium elektorów przed końcem upływającej kadencji 2016–2020. Obowiązek ten oraz inne zadania rady uczelni wymagały przyjęcia szczegółowych zasad i trybu oraz procedur jej działania, wykraczających poza regulacje statutowe. Zagadnieniom tym poświęcona została niniejsza monografia. Jej aktualność i motywacje autorów wynikają z potrzeb i uwarunkowań kolejnej kadencji rad uczelni, rozpoczynającej się z dniem 1 stycznia 2021 r.

Początkowo koncepcje i dyskusje dotyczące potrzeby wprowadzenia na uczelniach drugiego obok senatu ustawowego organu kolegialnego pojawiły się w Polsce w okresie prac nad dokumentami strategicznymi w szkolnictwie wyższym, prowadzonych przez zespół środowiskowy (Fundacja Rektorów Polskich/Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich 2008/2009) oraz zespół ministerialny (ernst & young Business Advisory/Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 2009/2010). Pierwsze regulacje ustawowe otwierające prawne możliwości powoływania rady uczelni lub jej odpowiednika zostały wprowadzone w pracach sejmowych nad projektem ustawy nowelizującej z dnia 18 marca 2011 r. ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. W art. 60 ust. 2–3 znalazły się przepisy podtrzymane następnie w ramach nowelizacji ustawy z 2014 i 2016 r. w następującym brzmieniu:

ust. 2. Statut publicznej uczelni może przewidywać zamiast lub obok senatu inny organ kolegialny.

ust. 3. Przepisy ustawy dotyczące senatu uczelni mogą być stosowane, w zakresie określonym w statucie uczelni, do organu kolegialnego.

Regulacje te zostały wprowadzone na wniosek zgłoszony do Sejmowej Komisji edukacji, Nauki i Młodzieży w imieniu Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, w następstwie umieszczenia takiego postulatu w dokumencie, popartym przez Zgromadzenie Plenarne KRASP, pt. Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego 2010–2020. Projekt środowiskowy z 2009 r. W istocie, zgodnie z intencją wnioskodawcy, przyjęto tam propozycję ustawowej opcji powoływania w uczelniach rad powierniczych. Żadna z uczelni nie wprowadziła jednak takiego, tzw. innego, organu.

Ustanowienie rad uczelni zgodnie z prawną koncepcją rady w aktualnym brzmieniu poprzedzały następujące zdarzenia:

pojawienie się pierwszych założeń i środowiskowe polemiki z nimi (był to model rady powierniczej);

przyjęcie przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego kompromisowej koncepcji zgłoszonej przez KRASP, zaproponowanej w jednym z raportów Komisji ds. Strategicznych Problemów Szkolnictwa Wyższego KSPSW KRASP (wnioskowane wymagania kompetencyjne wobec członków rady nie zostały przyjęte);

wprowadzenie zmiany w projekcie ustawy 2.0 w końcowej fazie prac resortowych, co zostało z zaskoczeniem przyjęte przez KRASP (wprowadzono wymóg określenia w statucie innych podmiotów wskazujących kandydatów na rektora);

określenie w tzw. ustawie wprowadzającej regulacji w brzmieniu zaproponowanym przez MNiSW (przyjęty został harmonogram wdrażania ustawy 2.0) .

W monografii autorzy odnoszą się do aktualnie obowiązujących ram prawnych dotyczących systemu zarządzania w szkolnictwie wyższym w Polsce. Analizowane są także przepisy dotyczące rady uczelni jako nowego organu w uczelniach publicznych, z uwzględnieniem dookreślenia koncepcji działania rady w treści statutów uczelni. Zgodnie z zasadą autonomii uczelni przedstawiono m.in. przykładowe opcje i modele praktycznego wdrażania przepisów prawa na poziomie instytucjonalnym dotyczących rady uczelni.

W pierwszych dwóch rozdziałach wskazano na regulacje – ustawowe (rozdział 1) i statutowe (rozdział 2), stanowiące podstawę działania rady uczelni. Na początku rozdziału 1 zaprezentowana została geneza wprowadzenia rady jako jednego z nowych, ustawowych organów. Rozdział 2 poświęcono zagadnieniom wykorzystania statutu uczelni jako źródła dedykowanych regulacji określających działanie rady w danej uczelni. W rozdziale 3 przedstawione są rekomendowane procedury i proponowane dobre praktyki w procesie wyboru rady uczelni oraz wygaśnięcia członkostwa w radzie, a także uwarunkowania związane ze wskazywaniem kandydatów na rektora. W kolejnym rozdziale analizowana jest pozycja rady uczelni w ramach kształtowania polityki finansowej i szerzej, w zarządzaniu w uczelni. Ostatni rozdział dotyczy problematyki uregulowanej ustawowo w niewielkim zakresie, ale mającej duże znaczenie dla wymaganego, właściwego funkcjonowania rady uczelni wobec wspólnoty uczelni i w jej ramach, co nakłada na radę także zobowiązania o charakterze aksjologicznym, składające się na istotny element dobrych praktyk. W odniesieniu do członków rady obejmuje to w szczególności wymogi unikania konfliktów interesów lub prowadzenia działalności konkurencyjnej.

Monografia zawiera również bibliografię oraz zbiór 13 dodatków, wzbogacających wiedzę czytelników, obejmujących m.in. wykaz regulacji ustawowych i statutowych dotyczących rady uczelni, wybrane fragmenty raportów: „Rada uczelni w Raportach Zespołu MNiSW nt. statutów”, „Modele rad uczelni w opracowaniach i raportach KRASP z okresu przed wejściem ustawy 2.0 – Raporty KSPSW”, „Modele i założenia dotyczące rad uczelni w pracach Zespołów ekspertów MNiSW”, a także wybrane fragmenty opracowań „Strategia 2009 KRASP (FRP/KRASP)” oraz „Strategia 2010 MNiSW (e&y i IBnGR)”.

Dodatki te zostały wyselekcjonowane także w intencji zapoznania czytelników z działaniami poprzedzającymi uchwalenie i wejście w życie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, w tym z wkładem w prace nad jej projektem podmiotów aktywnych w tym procesie. Niektóre dodatki ilustrują wkład w debatę publiczną wniesiony przez KRASP, Radę Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Zespoły MNiSW, włączając w to Zespół Rady Narodowego Kongresu Nauki pn. „Ustrój i zarządzanie”.

Za kluczowe dla jakości książki redaktor naukowy uznał ustalenie składu zespołu autorów. Z tych względów do tego grona zostały zaproszone jedynie osoby legitymujące się niezbędną wiedzą i doświadczeniem wynikającym z wieloletniego uczestniczenia – w sprawach szkolnictwa wyższego i nauki – w badaniach systemowych, w pracach legislacyjnych, działalności eksperckiej, szkoleniowej, doradczej lub z członkostwa w gremiach doradczych ministra albo w organach instytucji przedstawicielskich. Dotyczyło to także okresu powstawania projektu ustawy, a następnie trwającego procesu jej stosowania. Wszystkie te doświadczenia są podstawą wspólnego przekonania autorów monografii o potrzebie nie tylko trwałej obecności rad uczelni w sferze governance in higher education institution, ale także o konieczności wymiany doświadczeń na temat sposobu ich działania, co uzasadnia potrzebę m.in. opracowania tej monografii, a zapewne także kolejnych publikacji.

Niniejsza monografia jest swoistą kontynuacją oraz rozwinięciem analiz i wniosków przedstawionych w książce Identyfikacja i uzasadnienie kierunków regulacji o kluczowym znaczeniu w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Ta ostatnia publikacja, opracowana przez FRP-KRASP oraz WN UMK z udziałem m.in. tego samego grona autorów, może stanowić podstawę i punkt wyjścia do kolejnych monografii uszczegóławiających rozważania w odniesieniu do innych obszarów regulacji, na poziomie ogólności wyższym aniżeli charakteryzują to ogłoszone wcześniej komentarze do tej ustawy.

Studia i analizy w sprawach rad uczelni prowadzone są m.in. przez think tank Fundacji Rektorów Polskich i Instytutu Społeczeństwa Wiedzy. Dotyczą one badań i analiz sfery governance w szkolnictwie wyższym. Problematyka rad uczelni jest także obecna w programach kolejnych Szkół FRP Zarządzania Strategicznego w szkolnictwie wyższym dla kadry kierowniczej szkół wyższych.

Wnioski z dotychczasowych studiów, analiz i doświadczeń wskazują, że rady uczelni powinny doskonalić swoje funkcjonowanie, nie tylko potwierdzając swą przydatność, ale także respektując zasadę transparentności działania, wymogi dobrych praktyk i wartości świata akademickiego. Pojawiające się dylematy dotyczące działalności rady uczelni wymagają ich identyfikowania, rozstrzygania w debatach i w procesie pozyskiwania przez rady większego doświadczenia. Przykładowe, przewidywane dalsze działania służące postępowi w tym zakresie to m.in. prace prowadzące do nowelizacji Kodeksu KRASP pt. „Dobre praktyki w szkołach wyższych” z 2007 r., prace ośrodka Współpracy Rad Uczelni w ramach Polskiego Forum Akademicko-Gospodarczego, inicjatywy badawcze FRP we współdziałaniu z uczelniami oraz sesje w ramach kolejnych Szkół FRP planowanych w kadencji 2020–2024.

Marzec 2021,

Jerzy Woźnicki,

Przewodniczący Komisji ds. Strategicznych Problemów

Szkolnictwa Wyższego KRASP, Prezes FRP

Autor fragmentu:

Rozdział1
GENEZA I UWARUNKOWANIA PRAWNE DZIAŁANIA RADY UCZELNI NA GRUNCIE PRAWA O SZKOLNICTWIE WYŻSZYM I NAUCE

1.1.WSTĘP

W 2021 r. rady uczelni weszły w swoją drugą, pełną, czteroletnią kadencję po pierwszej, znacznie skróconej, ale obejmującej m.in. zadania dotyczące rektora jako organu, w tym jego wyboru, a także udział w pracach nad projektem statutu uczelni oraz opracowanie regulaminu rady. Podobnie jak to się stało w przypadku rektorów uczelni akademickich, gdzie dominują rektorzy nowi, wybrani na swoją pierwszą kadencję 2020–2024 (w liczbie około 2/3 rektorów uczelni członkowskich Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich), w kolejnej kadencji rad uczelni pojawiło się wielu nowych ich członków (około 1/3 ich liczby). Stwarza to potrzebę ustanowienia na nowo relacji między organami, zwłaszcza pod względem reguł komunikowania się i współdziałania, przy poszanowaniu zasady o niewkraczaniu przez organy uczelni wzajemnie w swoje kompetencje. Zadania organów ustawowych określone zostały explicitew Prawie o szkolnictwie wyższym i nauce. Jednak statut uczelni może rozszerzać ten katalog. Być może, w...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX