Hass-Symotiuk Maria (red.), Rachunkowość finansowa przedsiębiorstwa. Od jego powstania do likwidacji

W warunkach gospodarki rynkowej obserwuje się zwiększone zainteresowanie specyficznym zasobem, jakim jest informacja finansowa. Stanowi ona podstawę podejmowania poprawnych decyzji oraz kontroli ich realizacji na wszystkich szczeblach zarządzania przedsiębiorstwem. Informacje te są także potrzebne użytkownikom zewnętrznym (np. inwestorom, kontrahentom, bankom) do oceny działalności przedsiębiorstwa, do rozliczenia ich kierownictwa z dokonań (osiągniętych rezultatów) i do efektywnego wykorzystania powierzonych im składników majątkowych.

Sprawne zarządzanie wymaga dostępu do informacji o posiadanych zasobach czynników produkcji, o źródłach ich finansowania, o realizowanych procesach i ich kosztach, uzyskiwanych przychodach oraz o osiągniętych rezultatach (efektach) działalności. Zasadniczym źródłem tych informacji jest rachunkowość. Stanowi ona system pomiaru i identyfikacji zdarzeń i procesów gospodarczych oraz generowania przydatnych różnym użytkownikom informacji finansowych o działalności jednostki, wykorzystywanych do podejmowania różnorakich decyzji, i to zarówno przez kierownictwo przedsiębiorstwa, jak i odbiorców zewnętrznych.

W zależności od zakresu tych informacji, ich charakteru oraz stosowanych procedur przetwarzania danych wyróżnia się trzy obszary rachunkowości: rachunkowość finansową, rachunkowość podatkową i rachunkowość zarządczą. Dwa pierwsze obszary rachunkowości są ukierunkowane przede wszystkim na zaspokojenie potrzeb odbiorców zewnętrznych. Rachunkowość finansowa dostarcza informacji powtarzalnych zwłaszcza dla inwestorów, banków, kontrahentów. Z kolei rachunkowość podatkowa umożliwia ustalanie zobowiązań podatkowych (np. podatku dochodowego, podatku VAT) oraz dokonywanie rozliczeń z fiskusem. Rachunkowość zarządcza natomiast opracowuje informacje zindywidualizowane, dostosowane do rozwiązywanych przez kierownictwo problemów decyzyjnych.

Przygotowane drugie wydanie książki stanowi kompendium wiedzy o systemie informacyjnym rachunkowości finansowej przedsiębiorstw. Prezentowane w niej treści obejmują uaktualnione i poszerzone zagadnienia systemu rachunkowości i sprawozdawczości finansowej występujące w cyklu życia przedsiębiorstwa, tj. od zaprojektowania tego systemu (w momencie utworzenia przedsiębiorstwa), przez sprawne funkcjonowanie systemu rachunkowości (okres kontynuacji działalności), aż do kresu bytu prawnego przedsiębiorstwa (to jest likwidacji/upadłości). Na każdym z tych etapów rola rachunkowości jest bardzo istotna.

Treść pracy ujęto w czterech częściach, które harmonijnie łączą problemy ogólne z praktycznymi występującymi w cyklu życia przedsiębiorstwa.

Część pierwsza „Aspekty prawne i organizacyjne rachunkowości” ukazuje rolę i rangę rachunkowości jako instrumentu zarządzania (język biznesu). System ten powinien być ukierunkowany na generowanie przydatnych informacji finansowych na potrzeby różnych użytkowników (wewnętrznych i zewnętrznych).

Dlatego na tle istoty, zakresu, struktury i atrybutów rachunkowości przedstawiono zasady projektowania tego systemu w przedsiębiorstwie (system ten powinien być zaprojektowany w momencie utworzenia jednostki). Szczególną uwagę skupiono na czynnikach determinujących budowę systemu rachunkowości, wymaganiach prawa bilansowego w zakresie opracowania i aktualizacji zakładowych regulacji tego systemu (dokumentacji polityki rachunkowości), zasadach i metodach projektowania zakładowego planu kont, zabezpieczającego potrzeby informacyjne różnych użytkowników (także potencjalnych), oraz odpowiedzialności za prowadzenie rachunkowości w przedsiębiorstwie. Poruszono także problematykę organizacji systemu rachunkowości w przedsiębiorstwie, mającą istotny wpływ na jego prawidłowe funkcjonowanie.

Część druga, najobszerniejsza, opracowania „Ewidencje problemowe w rachunkowości przedsiębiorstw kontynuujących działalność” koncentruje się na najistotniejszych obszarach rachunkowości finansowej i podatkowej związanych z prowadzoną działalnością przedsiębiorstwa (produkcyjną, usługową, handlową). Zawiera ona dziesięć rozdziałów obejmujących problematykę poszczególnych składników aktywów i pasywów (aktywa trwałe, aktywa inwestycyjne, aktywa pieniężne, rzeczowe aktywa obrotowe, rozrachunki i roszczenia, kapitały i fundusze, rezerwy na zobowiązania, a także koszty i przychody związane z prowadzoną działalnością, zasady kalkulacji kosztów jednostkowych oraz ustalanie i podział wyniku finansowego). W ramach każdego obszaru przedstawiono definicje omawianych kategorii bilansowych i wynikowych, zasady ich pomiaru, wyceny bieżącej i bilansowej, ukazano zasady funkcjonowania poszczególnych kont, schematy księgowań (rozwiązania ewidencyjne typowych operacji gospodarczych) oraz przykładowe rozwiązania.

Część trzecia jest poświęcona omówieniu sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw kontynuujących działalność. Szczególną uwagę zwrócono w niej na istotę, zakres i procedury sporządzania sprawozdań finansowych, ich konstrukcję oraz potencjał informacyjny poszczególnych elementów sprawozdania finansowego (bilans, rachunek zysków i strat, informacja dodatkowa, zestawienie zmian w kapitale własnym, rachunek przepływów pieniężnych), a także pozostałą sprawozdawczość (sprawozdania: z działalności w roku obrotowym, z płatności na rzecz administracji publicznej). Zawarto w niej również problematykę badania, składania do właściwego rejestru sądowego, udostępniania i ogłaszania sprawozdań finansowych oraz archiwizacji zbiorów informacji finansowych. Ta część opracowania została wzbogacona o problematykę przechowywania, ochrony i udostępniania zbiorów dokumentacji księgowej oraz kadrowo-płacowej zarówno w jednostkach kontynuujących działalność, jak i w podmiotach likwidowanych, upadłych, łączonych z innymi jednostkami czy też przejmowanych przez inne podmioty. Ponadto ukazano w nim sposób archiwizacji dowodów księgowych, dokumentów inwentaryzacyjnych, sprawozdań finansowych, innych dokumentów i sprawozdań oraz minimalne okresy ich przechowywania w archiwach zakładowych lub też w jednostkach świadczących profesjonalne usługi w tym zakresie (np. archiwach państwowych).

Część czwarta została poświęcona procesom będącym elementem współczesnej gospodarki rynkowej, jakimi są: fuzje, przejęcia, upadłość i likwidacja przedsiębiorstw. Zasadnicza uwaga została w niej skupiona na rachunkowości jednostek niekontynuujących działalności, a mianowicie na rachunkowości łączących się i przejmowanych jednostek oraz rachunkowości przedsiębiorstw w upadłości i likwidacji. W tej części opracowania omówiono istotę, zasady oraz regulacje prawne dotyczące procedur łączenia i przejęcia oraz upadłości i likwidacji, a także obowiązki w zakresie prowadzenia rachunkowości i sporządzania sprawozdań finansowych (m.in. dotyczące prowadzenia ksiąg rachunkowych, zasad wyceny aktywów i pasywów, ustalania wartości firmy, rozwiązań ewidencyjnych, inwentaryzacji) w trakcie postępowania układowego, upadłościowego i likwidacyjnego, a także w jednostkach gospodarczych kończących byt prawny.

W zaproponowanych w poszczególnych rozdziałach schematach księgowań oraz przykładach liczbowych wykorzystano wykaz kont zawierający ich nazwy i symbole.

Zaletą opracowania jest przede wszystkim wszechstronne i wieloaspektowe przedstawienie rachunkowości finansowej w cyklu życia przedsiębiorstwa. Przedstawiono w nim zagadnienia najbardziej aktualne, istotne i kluczowe, z uwzględnieniem możliwości różnych rozwiązań oraz wykorzystaniem obowiązujących regulacji prawnych (a w szczególności prawa bilansowego, krajowych i międzynarodowych standardów rachunkowości, w tym także stanowisk dotyczących problematycznych kwestii z zakresu rachunkowości, prawa podatkowego, Kodeksu spółek handlowych itp.).

Bogactwo przedstawionych problemów, szerokie wykorzystanie literatury przedmiotu oraz obowiązujących regulacji prawnych sprawiają, że książka może być cennym źródłem w poszerzaniu wiedzy z rachunkowości, jej uporządkowaniu i ugruntowaniu oraz nabyciu umiejętności praktycznego wykorzystania zarówno dla studentów studiów ekonomicznych, studiów podyplomowych, jak i dla praktyków gospodarczych prowadzących pełne księgi rachunkowe (zarówno obligatoryjnie, jak i z wyboru).

Jej adresatami mogą być także menedżerowie przedsiębiorstw, przedstawiciele rad nadzorczych odpowiedzialni za kształt systemu informacyjnego rachunkowości oraz przyjętą politykę w tym zakresie, firmy konsultingowe oferujące usługi finansowo-księgowe oraz osoby zajmujące się profesjonalnie prowadzeniem ksiąg rachunkowych, główni księgowi, pracownicy pionów finansowo-ekonomicznych, syndycy masy upadłości, jak też biegli rewidenci, kontrolerzy i audytorzy wewnętrzni.

Zaprezentowane w opracowaniu treści są aktualne na dzień 1.12.2021 r.

Maria Hass-Symotiuk