Supera-Markowska Maria, Rachunkowość - aspekty prawne i podatkowe

Książka Rachunkowość – aspekty prawne i podatkowe przekrojowo przedstawia zagadnienia prawne rachunkowości, w tym zwłaszcza sprawozdawczości finansowej, i jej związków z prawem podatkowym oraz znaczenie rachunkowości dla realizacji przez podatników ich szeroko pojętych obowiązków, w tym zwłaszcza ewidencyjno-sprawozdawczych. Jej celem jest usystematyzowanie wiedzy w tym zakresie i zwięzłe przedstawienie w sposób przystępny także dla osób niezajmujących się ani niezamierzających się zajmować zawodowo rachunkowością i podatkami, a z kolei w przypadku osób specjalizujących się w konkretnych obszarach rachunkowości lub prawa podatkowego – zachęcenie do szerszego spojrzenia na związaną z nimi problematykę.

Publikacja ma charakter interdyscyplinarny, zawiera analizę przepisów prawa bilansowego i prawa podatkowego oraz innych istotnych dla zrozumienia zagadnień rachunkowości regulacji prawnych, w tym prawa cywilnego, prawa handlowego, prawa gospodarczego, prawa finansów publicznych czy przepisów dotyczących trzeciego sektora. Z uwagi na tak szeroki zakres regulacji istotnej dla rachunkowości analiza ta ma charakter przeglądowy i podstawowy – celem książki nie jest bowiem powielanie treści obszernie omawianych w licznych specjalistycznych pozycjach literatury, lecz ich prezentacja przekrojowa. Stąd np. zagadnienia związane z międzynarodowymi standardami rachunkowości są wyjaśnione na poziomie określenia ich genezy, istoty, zakresu stosowania i znaczenia, bez szczegółowego omawiania konkretnych standardów; podobnie też kwestie wyceny, amortyzacji i inne. Jest to świadome założenie, zgodnie z którym monografia nie ma omawiać wyczerpująco wszelkich zagadnień rachunkowości, lecz zaprezentować główne problemy i zagadnienia z nią związane, ustalić zakres podmiotowy jednostek, których one dotyczą, i je scharakteryzować w kontekście specyfiki ich rachunkowości (np. organizacji pozarządowych czy instytucji finansowych), wskazując na tę specyfikę (ale bez jej szczegółowego omawiania), wyjaśnić podstawowe pojęcia oraz przedstawić w usystematyzowany sposób obowiązki w zakresie rachunkowości, w tym w szczególności sprawozdawczości finansowej, zwłaszcza w kontekście podatkowym. Zgodnie z przyjętymi założeniami monografia koncentruje się na prezentacji pewnych instytucji, pojęć, zasad i funkcji, zwłaszcza tych istotnych w kontekście związków rachunkowości z podatkami, bez wchodzenia w szczegóły. Tak przyjęty zakres przedmiotowy monografii prezentowany jest na gruncie przepisów podstawowej regulacji rachunkowości, tj. ustawy o rachunkowości, z odstąpieniem od omawiania standardów rachunkowości i pewnych szczególnych rozwiązań, np. rachunkowości budżetowej. Monografia natomiast wskazuje, kiedy te ogólnie scharakteryzowane standardy i szczególne zasady powinny lub mogą znaleźć zastosowanie w miejsce regulacji ustawy o rachunkowości, tak aby Czytelnik miał wskazaną ścieżkę do ustalenia, kiedy powinien do nich sięgać.

Jednocześnie jednak monografia nie ogranicza przedstawienia przedmiotowej tematyki jedynie do którejś z wybranych kategorii jednostek rachunkowości, odnosząc się do rachunkowości zarówno przedsiębiorców, jak i podmiotów nieprowadzących działalności gospodarczej oraz podatników tak PIT, jak i CIT. W celu ułatwienia dalszego samodzielnego pogłębienia wiedzy w szczególnie interesujących Czytelnika aspektach w książce znajdują się liczne odwołania do dostępnych pozycji z literatury specjalistycznej, a w prowadzonych rozważaniach konsekwentnie są przywoływane podstawy prawne prezentowanych zagadnień. Ułatwieniem zrozumienia zakresu problemowego tematyki i pewnego „oswojenia się” z formalnymi obowiązkami w zakresie rachunkowości, w tym zwłaszcza sprawozdawczości finansowej, mają być dla Czytelnika liczne wzory dokumentów finansowych i przywoływane przykłady praktycznie ilustrujące omawiane zagadnienia.

Monografia, która została zainspirowana wieloletnimi doświadczeniami Autorki w prowadzeniu na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego zajęć poświęconych tematyce rachunkowości i sprawozdawczości finansowej na kierunkach administracja i prawo oraz na studiach podyplomowych, jest adresowana do studentów, ale także do praktyków. Zrozumienie bowiem podstawowej problematyki rachunkowości, w tym sprawozdawczości finansowej, i jej związków z prawem podatkowym jest niezbędne dla wykonywania nie tylko takich zawodów jak księgowy czy doradca podatkowy, lecz także adwokat, radca prawny czy menedżer; wiedzę taką powinni posiadać właściwie każdy przedsiębiorca i każda osoba zarządzająca podmiotami trzeciego sektora. Może ona też być przydatna pracownikom administracji publicznej.

W kolejnych rozdziałach książki przedstawiono następujące kwestie. W rozdziale I omówiono podstawowe pojęcia i najważniejsze zagadnienia ogólne, zwracając przy tym szczególną uwagę na regulację prawną rachunkowości. Następnie w rozdziale II przedstawiono zakres podmiotowy rachunkowości z uwzględnieniem zwolnień z obowiązku stosowania zasad rachunkowości określonych w ustawie o rachunkowości na rzecz prowadzenia rachunkowości podatkowej opartej na autonomicznych ewidencjach podatkowych. W rozdziale tym dokonano też podstawowej charakterystyki głównych kategorii jednostek rachunkowości (zarówno podmiotów z sektora publicznego, jak i gospodarczego oraz społecznego), tak aby przedstawić Czytelnikowi genezę i kontekst przewidzianych dla nich szczególnych rozwiązań. Przedstawiono też specyficzne kategorie, jakimi są jednostki mikro i małe oraz grupy kapitałowe. W rozdziale III poddano analizie podstawowe funkcje i zasady rachunkowości, co w szczególności powinno ułatwić zrozumienie zagadnień związków rachunkowości z prawem podatkowym. W rozdziale tym przedstawiono pewne regulacje prawne i niektóre zagadnienia rachunkowości, rezygnując z ich szerokiego omawiania na rzecz prezentacji ich istoty w kontekście właśnie funkcji i zasad rachunkowości. W szczególności skonfrontowano najważniejsze pojęcia i zasady rachunkowości z ujęciem takich samych lub zbliżonych kwestii w prawie podatkowym, jakkolwiek, zgodnie z założeniami monografii, nie w pełnym zakresie, ale jedynie na podstawowym poziomie i raczej przez sygnalizowanie pewnych problemów niż wyczerpujące ich omówienie, które skutkowałoby nadmiernym rozbudowaniem monografii, podczas gdy ma ona zachować zwięzły charakter. Rozdział ten ma dostarczyć Czytelnikowi pewnego aparatu pojęciowego w zakresie rachunkowości, tak aby nabył on wiedzę niezbędną do zrozumienia – jakkolwiek na podstawowym poziomie – informacji prezentowanych w sprawozdaniach finansowych. Rozdział IV poświęcono omówieniu przedmiotowego zakresu sprawozdawczości finansowej i związanych z nią obowiązków, szczególną uwagę poświęcając kwestii wyniku – kategorii fundamentalnej w kontekście związków rachunkowości z podatkami – oraz zakresowi informacji wykazywanych w sprawozdaniach finansowych jako swoistych końcowych produktach rachunkowości. Natomiast ostatni rozdział monografii (rozdział V) zawiera ogólną analizę związków rachunkowości i prawa podatkowego oraz przedstawia zagadnienia rachunkowości podatkowej opartej na autonomicznych ewidencjach podatkowych w kontekście podatków dochodowych (zgodnie z przyjętymi założeniami w książce nie analizowano bowiem kwestii rachunkowości czy ewidencji prowadzonych dla celów innych podatków).

Dzięki tak szerokiemu, ale zarazem przeglądowemu przedstawieniu zagadnień prawnych rachunkowości, w tym zwłaszcza sprawozdawczości finansowej, oraz ich związków z prawem podatkowym – przy wyczerpującym wskazywaniu podstaw prawnych omawianych zagadnień i źródeł do samodzielnego pogłębiania wiedzy dotyczącej prezentowanej tematyki – Czytelnik może pozyskać w przystępny sposób zasób informacji niezbędny dla ustalenia i prawidłowego wypełniania obowiązków w zakresie rachunkowości przedsiębiorców, a także innych grup podatników.

Mam nadzieję, że książka okaże się pomocnym przewodnikiem po zagadnieniach prawnych rachunkowości i ich związków z prawem podatkowym, przybliżając najważniejsze kwestie w tym zakresie studentom, przedstawicielom zawodów prawniczych, przedsiębiorcom, osobom zarządzającym organizacjami pozarządowymi i innym podmiotom, a dla księgowych i doradców podatkowych – stanowiąc okazję do usystematyzowania specjalistycznej wiedzy i inspirację do jej poszerzenia o nowe aspekty.

dr M. Supera-Markowska