Olczak-Dąbrowska Dagmara Małgorzata, Przywrócenie terminu w postępowaniu cywilnym

Funkcją czasu w postępowaniu cywilnym jest uporządkowanie pod względem chronologicznym czynności procesowych stron i sądu, które muszą być podejmowane w określonych stadiach postępowania i z zachowaniem przewidzianych terminów procesowych, co przyczynia się do usprawnienia i zwiększenia jego efektywności. Skutkiem przekroczenia terminu do dokonania czynności procesowej jest jej bezskuteczność (art. 167 k.p.c.). Rygorystyczne przestrzeganie tej zasady mogłoby jednak prowadzić do niesłusznego pozbawienia strony możliwości podejmowania czynności procesowych w sytuacjach, w których przyczyną niezachowania terminu były okoliczności przez nią niezawinione. Takim skutkom ma zapobiegać instytucja przywrócenia terminu unormowana w przepisach art. 168-172 k.p.c. Dotychczas nie doczekała się opracowania monograficznego, chociaż w systemie polskiego prawa procesowego funkcjonuje od wejścia w życie Kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r. Z tego względu potrzeba podjęcia tego zagadnienia w formie kompleksowej analizy wymagań formalnych, warunków dopuszczalności i zasadności wniosku o przywrócenie terminu, a także skutków procesowych przywrócenia terminu nie może budzić wątpliwości.

Niniejsza monografia jest poświęcona analizie prawnoprocesowych aspektów instytucji przywrócenia terminu z uwzględnieniem tła historycznoprawnego i prawnoporównawczego, a zwłaszcza rozwiązań i konstrukcji prawnych o zbliżonych funkcjach w systemach obcych. W zakresie niezbędnym do analizy tej materii przedstawiono także problematykę dotyczącą terminów procesowych, podejmując próbę wyróżnienia kryteriów decydujących o ich przywracalnym charakterze, jak również zagadnienia związane z określeniem pojęcia czynności procesowej.

Zasadniczą część prezentowanej pracy stanowią rozważania poświęcone problemom związanym z oceną wymagań formalnych wniosku o przywrócenie terminu, warunków jego dopuszczalności oraz zasadności. W ramach tych ostatnich wyróżniono związek przyczynowy między przeszkodą uniemożliwiającą zachowanie terminu a jego uchybieniem oraz brak winy strony w niedopełnieniu czynności procesowej w terminie. Rozważania w tej części dysertacji zostały ześrodkowane wokół pojęcia winy w rozumieniu art. 168 § 1 k.p.c. W tym celu przeprowadzono analizę sposobów rekonstrukcji obiektywnego miernika staranności w nauce prawa cywilnego, wykorzystując dorobek literatury tej gałęzi prawa do określenia poziomu staranności wymaganej od strony postępowania cywilnego, co posłużyło do zdefiniowania winy w prawie procesowym. Przedstawiono problemy powstające na tle najczęściej spotykanych w praktyce przyczyn uchybienia terminom z uwzględnieniem stanowiska judykatury i doktryny. Poświęcono również uwagę zagadnieniom kształtu podmiotowego postępowania o przywrócenie terminu, formy rozstrzygnięcia w tym przedmiocie i sposobu kontroli instancyjnej orzeczeń o przywróceniu bądź odmowie przywrócenia terminu. Poddano analizie skutki przywrócenia terminu, a w szczególności jego wpływ na prawomocność orzeczenia. W powiązaniu ze środkiem odwoławczym lub środkiem zaskarżenia wniosek o przywrócenie terminu prowadzi do przełamania prawomocności orzeczenia, przez co przypisuje się mu funkcję nadzwyczajnego środka zaskarżenia. W tym kontekście podjęto próbę określenia relacji między tym środkiem prawnym a skargą o wznowienie postępowania.

Prezentowane opracowanie jest poświęcone dogmatycznej analizie instytucji przywrócenia terminu według obowiązujących przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Nie obejmuje natomiast szczególnych instytucji prawnych przewidzianych w regulacjach prawa unijnego, mających służyć kontroli orzeczenia w wypadkach wyjątkowych . Uzasadnione jest to tym, że wspomniane regulacje ustanawiają standardy lub kreują autonomiczne środki prawne wymagające odrębnej analizy w kontekście rozwiązań przyjmowanych w aktach prawnych, w których te standardy i środki są przewidziane .

W rozprawie uwzględniono stan prawny, literaturę i orzecznictwo na dzień 1 czerwca 2010 r.

***

Niniejsza książka stanowi skróconą i zaktualizowaną wersję rozprawy doktorskiej obronionej w styczniu 2010 r. w Instytucie Prawa Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Publikując prezentowaną pracę, chciałabym szczególnie podziękować mojemu promotorowi Panu Profesorowi dr. hab. Karolowi Weitzowi za inspirujące dyskusje i pomoc w doskonaleniu warsztatu badawczego oraz recenzentom Panu Profesorowi dr. hab. Tadeuszowi Erecińskiemu i Panu Profesorowi dr. hab. Piotrowi Pogonowskiemu za wnikliwe i cenne uwagi, które miały istotny wpływ na ostateczny kształt tej publikacji.