Kosmal Robert, Kwiatkowski Dariusz, Przygotowana likwidacja. Praktyczny poradnik

Przedstawiciele doktryny komentujący zmiany, jakie zostały dokonane w 2015 r. przez uchwalenie ustawy z 15.05.2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne oraz nowelę ustawy z 28.02.2003 r. – Prawo upadłościowe – w tym wprowadzenie do niego zupełnie nowej instytucji przygotowanej likwidacji, wskazują wręcz na wypracowanie przez ustawodawcę „nowej filozofii procedur upadłościowych i restrukturyzacyjnych”, mającej swoje źródło w ogólnoeuropejskich trendach dążenia do uzdrowienia, a nie likwidacji przedsiębiorstw niewypłacalnych bądź zagrożonych niewypłacalnością . W praktyce w polskim prawodawstwie dążenia te przekładają się na podział procedur mających na celu wyjście dłużnika z trudnej sytuacji ekonomicznej i spłatę wierzycieli na restrukturyzację i upadłość, przy czym ustawodawca przyznaje wyraźne pierwszeństwo tym pierwszym, jako dającym pełniejszą szansę na spłatę połączoną z zachowaniem przedsiębiorstwa.

W tej perspektywie można napotkać pewne trudności z zakwalifikowaniem przygotowanej likwidacji („pre-pack”) do którejś z tych grup. Z jednej bowiem strony przepisy regulujące to postępowanie zostały umieszczone w Prawie upadłościowym, z drugiej zaś swoją konstrukcją i celem zdecydowanie bliżej im do restrukturyzacji. Pomijając, przynajmniej na razie, tego rodzaju problemy, warto już teraz wskazać, że przygotowana likwidacja posiada w sobie niezwykły – aczkolwiek w praktyce ciągle niezbyt odkryty – potencjał sprawnego rozwiązywania problemu niewypłacalności bądź zagrożenia niewypłacalnością przedsiębiorcy.

Termin „pre-pack” (ang. pre-packaged insolvency sale) funkcjonuje w różnorodnych systemach prawnych i – pomimo oczywistych różnic pomiędzy szczegółami przyjmowanych w danych ustawodawstwach rozwiązań – charakteryzuje się przede wszystkim przeniesieniem aktywów przedsiębiorstwa znajdującego się w trudnej sytuacji ekonomicznej na nabywcę, który najczęściej znajdowany jest z udziałem tzw. cichego syndyka, niekiedy wyznaczanego przez sąd. Operację tę najczęściej przeprowadza się bezpośrednio po wszczęciu postępowania upadłościowego. Instytucja pre-packu rozwinęła się w krajach anglosaskich – głównie w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii, jednak z powodzeniem funkcjonuje także w Niemczech, we Francji, w Belgii czy Holandii . W każdym razie wspólną cechą tego rodzaju postępowań jest sprzedaż – bez żadnych obciążeń – całości lub części przedsiębiorstwa dłużnika, na warunkach uzgodnionych jeszcze przed formalnym ogłoszeniem jego upadłości .

Jednak pomimo prostoty rozwiązań – a może właśnie ze względu na nią – z przygotowaną likwidacją wiążą się pewne zagrożenia. W doktrynie i orzecznictwie krajów anglosaskich za jedno z istotniejszych uznano wykorzystanie jej jako narzędzia przejęcia przedsiębiorstwa dłużnika – na preferencyjnych warunkach – przez jego największych wierzycieli, kosztem podmiotów posiadających mniejszą część długu . Z tego względu przygotowana likwidacja zawsze powinna funkcjonować w odpowiednim otoczeniu prawnym, pełniącym rolę swoistego „bezpiecznika” przed tego rodzaju zagrożeniami.

W każdym razie polskie uregulowania Prawa upadłościowego odnoszące się do przygotowanej likwidacji ściśle korespondują z jej anglosaskim wzorcem. Tryb ten umożliwia rozstrzygnięcie kwestii sprzedaży przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części lub znacznej części majątku już wraz z wydaniem postanowienia o ogłoszeniu upadłości – a więc właściwie jeszcze przed samym postępowaniem upadłościowym. To z kolei pozwala na zaoszczędzenie czasu i pieniędzy potrzebnych do jego przeprowadzenia .

Pomimo tych – wręcz ewidentnych – zalet, przygotowana likwidacja nie jest w Polsce zbyt często przeprowadzana. Powodów tego stanu rzeczy można by wskazać wiele, jednak z pewnością jednym z najważniejszych jest brak kompleksowej analizy tej instytucji, która dłużnikom, wierzycielom i sądom upadłościowym ułatwiłaby jej stosowanie. Z tego względu – nie pomijając rozważań doktrynalnych oraz właściwego dla nich żargonu – postanowiliśmy opracować poradnik, który wszystkim zainteresowanym przygotowaną likwidacją ułatwi codzienną pracę, a przede wszystkim właściwe stosowanie regulacji składających się na polski model pre-packu.

W związku z tym praca została podzielona na cztery rozdziały poświęcone głównym problemom pre-packu. Po krótkim wprowadzeniu w sam bieg procedury pierwszy rozdział traktuje o przedmiocie przygotowanej likwidacji, a więc tych składnikach majątku upadłego dłużnika, których może dotyczyć przygotowana likwidacja. W rozdziale drugim omówiono kwestie związane z konstrukcją wniosku o przeprowadzenie przygotowanej likwidacji, koncentrując się nie tylko na jego formalnych aspektach, ale przede wszystkim na prawidłowym przygotowaniu całości dokumentacji potrzebnej do skutecznego zainicjowania postępowania. Rozdział trzeci dotyczy przebiegu procedury rozpoznawania wniosku o zatwierdzenie warunków sprzedaży, tak aby w ostatniej części poradnika omówić skutki jego zatwierdzenia oraz sposób finalizacji postępowania – a więc zawarcie umowy sprzedaży.

Procedura przygotowanej likwidacji została uregulowana przez ustawodawcę w dziale VII Prawa upadłościowego, który obejmuje art. 56a–56h. Pomimo stosunkowo skromnego materiału legislacyjnego składającego się na polski model pre-packu, determinuje on cały szereg różnego rodzaju trudności czy wyzwań stojących przed stosującymi te regulacje – oczywiście zwłaszcza przed stronami przygotowanej likwidacji oraz sądem prowadzącym postępowanie. Jednak zanim postaramy się rozważyć te problemy, konieczne jest przybliżenie samego biegu przygotowanej likwidacji.

Zgodnie z art. 56a ust. 1 pr. up. w postępowaniu o ogłoszenie upadłości uczestnik postępowania może złożyć wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży przedsiębiorstwa dłużnika, jego zorganizowanej części lub składników majątkowych stanowiących znaczną część przedsiębiorstwa na rzecz nabywcy. Co do zasady niedopuszczalne jest przy tym złożenie wniosku i zatwierdzenie warunków sprzedaży w odniesieniu do składników majątkowych objętych zastawem rejestrowym (art. 56a ust. 2 pr. up.).

Nie ma więc wątpliwości, że wniosek o przeprowadzenie przygotowanej likwidacji powinien zostać złożony wraz z wnioskiem o ogłoszenie upadłości bądź ewentualnie w ramach trwającego postępowania upadłościowego, przy czym ta teza jest dyskusyjna i będzie przedmiotem pogłębionych analiz w dalszej części pracy. W każdym razie prawodawca zdefiniował obligatoryjne elementy, z których wniosek o pre-pack musi się składać. Są nimi: dowód wpłaty przez nabywcę, na rachunek depozytowy sądu właściwego do rozpoznania wniosku, wadium w wysokości 1/10 oferowanej ceny (art. 56a ust. 2a pr. up.); lista znanych wnioskodawcy zabezpieczeń dokonanych przez wierzycieli na majątku, którego dotyczy ten wniosek (art. 56a ust. 2b pr. up.); opis i oszacowanie składnika objętego wnioskiem sporządzone przez osobę wpisaną na listę biegłych sądowych (art. 56a ust. 3 pr. up.); wskazanie co najmniej ceny oraz nabywcy przedmiotu przygotowanej likwidacji (art. 56a ust. 4 pr. up.). Jednocześnie ustawodawca nie ograniczył liczby podmiotów, które mają prawo ubiegać się o otrzymanie przedmiotu przygotowanej likwidacji. W przypadku zaś, gdy potencjalnych nabywców jest więcej niż jeden, należy przeprowadzić aukcję (art. 56ca pr. up.).

Trzeba pamiętać, że ustawodawca zobowiązuje nabywcę – na etapie rozpoznawania wniosku o zatwierdzenie warunków sprzedaży przedsiębiorstwa – do wpłaty wadium jedynie w wysokości 1/10 oferowanej ceny (art. 56a ust. 2a pr. up.). Z tego względu brak wpłaty całości ceny nabycia nie może stać się powodem oddalenia wniosku o pre-pack , chyba że przedmiotowy wniosek zakłada wydanie przedsiębiorstwa nabywcy wraz z dniem ogłoszenia upadłości dłużnika (art. 56a ust. 5 pr. up.).

Już sam fakt złożenia wniosku o przeprowadzenie przygotowanej likwidacji podlega obwieszczeniu (art. 56ab pr. up.), a jednocześnie determinuje po stronie sądu obowiązek ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego albo zarządcy przymusowego (art. 56aa ust. 1 pr. up.). Poza tym – przede wszystkim dbając o zabezpieczenie interesów wierzycieli – ustawodawca określił termin, w jakim sąd ma obowiązek rozpatrzyć wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży. Czynność ta musi zostać dokonana nie wcześniej niż 30 dni od dnia obwieszczenia o złożeniu tego wniosku oraz nie wcześniej niż 14 dni od dnia doręczenia wierzycielom zabezpieczonym na majątku, którego dotyczy ten wniosek, odpisów tego wniosku wraz z załącznikami oraz zobowiązaniem do zajęcia stanowiska w wyznaczonym terminie (art. 56c ust. 3 pr. up.).

Oczywiście – co jest zgodne z ogólną systematyką polskiego prawa – sędzia rozpoznający wniosek o przeprowadzenie przygotowanej likwidacji nie może postępować w sposób arbitralny. Jego władza jurysdykcyjna jest ograniczona przede wszystkim poprzez konieczność zastosowania określonych przez ustawodawcę przesłanek dopuszczalności przeprowadzenia pre-packu.

Stosownie więc do art. 56c ust. 1 pr. up. sąd uwzględnia wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży, jeżeli cena jest wyższa niż kwota możliwa do uzyskania w postępowaniu upadłościowym przy likwidacji na zasadach ogólnych, pomniejszona o koszty postępowania oraz inne zobowiązania masy upadłości, które należałoby ponieść przy likwidacji w takim trybie. Z gramatycznej konstrukcji tego przepisu („sąd uwzględnia”) jasno wynika, że w przypadku spełnienia się warunków w nim określonych sąd po prostu ma obowiązek stwierdzić dopuszczalność przeprowadzenia przygotowanej likwidacji, zatwierdzając zaproponowane warunki sprzedaży. Jednocześnie prawodawca wprowadził fakultatywną przesłankę pre-packu, której ziszczenie się daje sądowi rozpoznającemu wniosek o przeprowadzenie przygotowanej likwidacji prawo do jego zatwierdzenia, jednak nie kreuje takiego obowiązku. Aktualizuje się ona wówczas, gdy cena nabycia jest zbliżona do kwoty możliwej do uzyskania w postępowaniu upadłościowym przy likwidacji na zasadach ogólnych, pomniejszonej o koszty postępowania oraz inne zobowiązania masy upadłości, które należałoby ponieść przy likwidacji w takim trybie, jeżeli przemawia za tym ważny interes publiczny lub możliwość zachowania przedsiębiorstwa dłużnika (art. 56c ust. 2 pr. up.).

Sąd uwzględniając wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży, dokonuje tego w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości, wskazując w nim co najmniej cenę oraz nabywcę mienia będącego przedmiotem sprzedaży (art. 56d ust. 1 pr. up.). Warto także pamiętać, że na postanowienie oddalające wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży zażalenie przysługuje dłużnikowi oraz wnioskodawcy składającemu wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży, a na postanowienie uwzględniające ten wniosek – dłużnikowi oraz każdemu z wierzycieli (art. 56d ust. 2 pr. up.).

W przypadku uprawomocnienia się postanowienia zatwierdzającego warunki sprzedaży przedsiębiorstwa rozpoczyna się bieg terminu na zawarcie – oczywiście na warunkach określonych w przedmiotowym postanowieniu – umowy jego sprzedaży przez syndyka. Na dokonanie tej czynności syndyk ma co do zasady maksymalnie 30 dni, licząc od dnia stwierdzenia prawomocności wskazanego powyżej postanowienia. Jednak – co warto podkreślić – w zaakceptowanych przez sąd warunkach sprzedaży można zastrzec inny termin (art. 56e ust. 1 pr. up.).

Warunkiem sine qua non zawarcia umowy sprzedaży przedsiębiorstwa w ramach procedury przygotowanej likwidacji jest złożenie przez nabywcę całej ceny do masy upadłości bądź po wydaniu syndykowi ceny wcześniej złożonej do depozytu sądowego (art. 56e ust. 2 pr. up.). Jeżeli nabywca skorzystał z drugiej z tych możliwości, cena jest wydawana syndykowi przez sąd – na wniosek bądź z urzędu (art. 56g ust. 1 pr. up.). Należy jednocześnie pamiętać, że wpłata ceny na rachunek depozytowy sądu jest warunkiem zawarcia przez syndyka umowy sprzedaży, a nie zatwierdzenia warunków przygotowanej likwidacji przez sąd – na etapie rozpoznawania wniosku o pre-pack obowiązkiem nabywcy jest jedynie wpłata wadium (art. 56a ust. 2a pr. up.), chyba że zaproponowane warunki zakładają wydanie nabywcy przedsiębiorstwa dłużnika już z dniem ogłoszenia jego upadłości (art. 56a ust. 5 pr. up.).

Jednak z praktycznego punktu widzenia dla nabywcy dużo bardziej opłacalnym rozwiązaniem jest dołączenie dowodu wpłaty całej ceny przedsiębiorstwa na rachunek depozytowy sądu już do wniosku o zatwierdzenie warunków sprzedaży. Dzięki temu będzie on mógł wejść w posiadanie przedmiotu przygotowanej likwidacji bezpośrednio po wydaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości (art. 56f ust. 1 pr. up.). Jednocześnie do czasu uprawomocnienia się postanowienia zatwierdzającego warunki sprzedaży i zawarcia umowy sprzedaży nabywca zarządza nabytym majątkiem w granicach zwykłego zarządu na własne ryzyko i odpowiedzialność (art. 56f ust. 3 pr. up.).