Rogalski Maciej, Przestępstwa telekomunikacyjne

1. Dynamiczny rozwój telekomunikacji powoduje, że użytkownicy mają dostęp do coraz to nowszych usług, które pozwalają już nie tylko na komunikację tzw. głosową, ale także i wizualną. Ilość danych przesyłanych przez użytkowników aparatów telefonicznych z roku na rok wzrasta, zarówno w sensie ilościowym, jak i szybkości przesyłu informacji. Obecnie użytkownik aparatu mobilnego może już nie tylko wysyłać krótkie wiadomości tekstowe, czyli tzw. SMS-y (skrót od angielskich słów Short Message System), ale także filmy, a nawet można już widzieć swojego rozmówcę na ekranie telefonu (w Polsce zapewnia to usługa oparta na systemie UMTS - Universal Mobile Telecommunication System).

Niespotykany dotychczas rozwój najnowszych technologii przekazu niesie ze sobą także różnorodne zjawiska negatywne. Niezwykle dynamicznie rozwijający się rynek usług telefonii mobilnej powoduje, że usługi te stały się powszechnie dostępne, a dostęp do telefonów mobilnych jest nieograniczony. Każdy więc może z niego korzystać i wykorzystywać go do przesyłania różnych wiadomości. Niestety, także o charakterze przestępczym.

Innym negatywnym zjawiskiem, o całkowicie odmiennym charakterze niż poprzednie, jest problem, który pojawił się już ponad 10 lat temu w krajach Europy Zachodniej oraz USA, polegający na wysyłaniu niezamówionych informacji do odbiorców. Zjawisko to potocznie zaczęto określać mianem spamu. Pojawiło się ono najpierw w sieciach komputerowych, ale później rozwinęło się także w telefonii komórkowej. Cechą charakterystyczną było to, że nie istniały żadne relacje prawne pomiędzy wysyłającym informację a ich odbiorcą. Początkowo zjawisko spamu nie stanowiło problemu dla odbiorców, gdyż przeważnie w ten sposób reklamowano produkty lub usługi. Jednak z upływem czasu zjawisko to przybrało tak duże rozmiary, iż zaczęły się pojawiać problemy spowodowane ilością przesyłanych spamów (jeden tylko podmiot może ich wysłać nawet do 200 mln dziennie) .

Zjawisko spamu, z uwagi na niekorzystne skutki, które wywołuje, okazało się tak istotne, że uznano, iż niezbędna jest ingerencja państwa w tę sferę działalności. Problem ten został uregulowany w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 2000/31 z dnia 8 czerwca 2000 r. (dyrektywa o handlu elektronicznym). Akt ten reguluje m.in. zagadnienia związane z wysyłaniem informacji handlowych. W polskim systemie prawnym zagadnienie spamu reguluje ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz. 1204). Ustawa ta określa zasady oferowania i świadczenia usług za pośrednictwem urządzeń informatycznych połączonych sieciami telekomunikacyjnymi.

2. Przedmiotem opracowania nie będą jednak zagadnienia związane z wykorzystywaniem telefonów do przysyłania niedozwolonych prawem treści czy wykorzystywania ich do celów przestępczych, ale przestępczość popełniana w zakresie telekomunikacji na szkodę obywateli lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Skala i specyfika tego rodzaju przestępczości wymaga zajęcia się tą problematyką. Zagadnienie nie jest łatwe, gdyż w kodeksie karnym nie ma wyodrębnionego rodzaju przestępczości, którą można by nazwać przestępczością telekomunikacyjną. W kodeksie karnym opisane jest tylko jedno przestępstwo odnoszące się wprost do telekomunikacji (art. 285 k.k.). Terminami "przestępczość telekomunikacyjna" lub "przestępstwa telekomunikacyjne" posługiwać się można tylko umownie, określając tak pewne grupy przestępstw, które mogą być popełnione w bardzo specyficzny sposób, technologią uregulowaną w ustawie - Prawo telekomunikacyjne.

Problematyka przestępczości w telekomunikacji nie jest łatwa, gdyż uregulowania prawne odnoszą się do szybko zmieniających się rozwiązań technologicznych. Zasadą jest, że technologia zawsze wyprzedza prawo w tym znaczeniu, że nowe rozwiązania technologiczne wymuszają nowe uregulowania prawne. Na przestrzeni zaledwie kilku ostatnich lat trzykrotnie były uchwalane nowe ustawy regulujące dziedzinę telekomunikacji. Proces ten odbywa się na kilku płaszczyznach. Do podstawowych należą uregulowania prawne w zakresie danych rozwiązań technologicznych, wtórne natomiast są postanowienia innych aktów prawnych, które pozostają w związku z regulacjami określającymi wykorzystywanie danej technologii. Najpierw muszą się bowiem pojawić regulacje prawne, które określą zasady, na jakich będzie można korzystać z nowych rozwiązań technologicznych. Dopiero później pojawiają się nowe uregulowania, które przeważnie są następstwem praktycznych doświadczeń związanych z korzystaniem z danych rozwiązań technicznych, niestety także doświadczeń negatywnych. Przykładowo masowe zjawisko kradzieży telefonów komórkowych spowodowało wprowadzenie do ustawy Prawo telekomunikacyjne postanowień, które mają na celu zmniejszenie skali tego zjawiska (art. 180 ust. 2-3 pr.tel.). Na płaszczyźnie prawa karnego oznacza to, że najpierw pojawiają się negatywne zjawiska związane z wykorzystaniem najnowszych technologii, a dopiero później następuje ich penalizacja.

W przypadku telekomunikacji rozumianej najogólniej, jako sfera pewnej działalności ludzkiej, podstawowym aktem prawnym regulującym tę działalność jest ustawa - Prawo telekomunikacyjne. Aktami związanymi z tą ustawą, na które ma wpływ ustawa Prawo telekomunikacyjne, są przykładowo ustawa o ochronie danych osobowych, ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną czy ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych. Wpływ uregulowań ustawy - Prawo telekomunikacyjne na postanowienia tych aktów prawnych jest bezpośredni. Istnieją także akty prawne, w przypadku których wpływ ustawy Prawo telekomunikacyjne jest pośredni. Przykładem takiej ustawy jest kodeks karny. Znajduje się w nim tylko jedno przestępstwo odnoszące się wprost do telekomunikacji. Istnieje jednak więcej przestępstw, które mogą być popełnione w bardzo specyficzny sposób, zdeterminowany technologią uregulowaną w ustawie - Prawo telekomunikacyjne. Brak wiedzy na temat uregulowań w tym zakresie na poziomie ustawy - Prawo telekomunikacyjne często uniemożliwia właściwą kwalifikację zachowań realizowanych z wykorzystaniem określonych technologii.

3. Dostęp do usług telekomunikacyjnych stał się masowy i masowym zjawiskiem stała się także przestępczość w telekomunikacji. W chwili obecnej jest ponad 10 mln użytkowników telefonów stacjonarnych i ponad 20 mln użytkowników telefonów mobilnych. W Polsce dokonuje się rocznie kradzieży kilkuset tysięcy telefonów mobilnych i popełnia się ponad 10 tys. oszustw związanych ze świadczonymi usługami telekomunikacyjnymi. Dane te obejmują tylko przypadki przestępstw zgłoszonych policji lub prokuraturze, co oznacza, że liczby te, zwłaszcza w zakresie kradzieży telefonów komórkowych, są zdecydowanie zaniżone.

W pracy zostaną przedstawione wybrane aspekty z zakresu przestępczości związanej z działalnością telekomunikacyjną. Omówione zostaną zagadnienia dotyczące przestępstw popełnianych na szkodę osób fizycznych oraz działających na rynku przedsiębiorców telekomunikacyjnych świadczących usługi w zakresie telefonii ruchomej. Głównym przedmiotem zainteresowania sprawców tych przestępstw jest aparat telefoniczny oraz świadczone usługi telekomunikacyjne.

W pracy zostaną przedstawione podstawowe zagadnienia z zakresu prawa telekomunikacyjnego, niezbędne dla właściwego zrozumienia przestępstw ściśle związanych z działalnością telekomunikacyjną. Opisane zostaną niektóre z przestępstw popełnianych w tym zakresie. Podstawowym kryterium ich wyboru była ich powszechność, tzn. liczba popełnianych tego rodzaju przestępstw oraz specyfika, wyrażająca się w sposobie popełniania tego rodzaju przestępstw. Należy do nich zaliczyć przede wszystkim kradzieże telefonów komórkowych, przestępstwa oszustwa w dziedzinie usług telekomunikacyjnych oraz przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów. Opracowanie zawiera także uwagi o przepisach karnych i karach pieniężnych w ustawie - Prawo telekomunikacyjne. Wymagają one omówienia ze względu na swój szczególny charakter prawny. Praca jest poświęcona zagadnieniom związanym z przestępstwami popełnianymi w telekomunikacji. Nie dotyczy natomiast wykroczeń, które w telekomunikacji także są popełniane. Przykładem takich wykroczeń może być samowolne użycie cudzej rzeczy ruchomej (art. 127 k.w.) czy szalbierstwo (art. 121 § 2 k.w.) .