Kmiecik Zbigniew R., Przesłuchanie świadka i strony w postępowaniu administracyjnym

Dowód z przesłuchania świadka nie jest w postępowaniu administracyjnym często stosowanym dowodem. Zakres jego użycia jest nieporównywalnie mniejszy niż na przykład w postępowaniu karnym czy dyscyplinarnym. Dominującym dowodem w postępowaniu administracyjnym jest oczywiście dowód z dokumentu, co wynika z natury spraw będących przedmiotem postępowania administracyjnego, a także szczególnej pozycji, jaką posiadają w tym postępowaniu dokumenty urzędowe (domniemanie zgodności z prawdą). Niemniej w konkretnych sprawach, zwłaszcza w przypadku braku wymaganych do przedłożenia dokumentów, dowód z przesłuchania świadka może mieć decydujące znaczenie w procesie ustalania stanu faktycznego sprawy, a tym samym decydować o sposobie jej rozstrzygnięcia.

Mniejsze znaczenie ma dowód z przesłuchania strony, którego przeprowadzenie w postępowaniu administracyjnym jest dopuszczalne dopiero „w ostateczności”, tj. w przypadku braku innych dowodów albo niewyjaśnienia sprawy pomimo wyczerpania innych dowodów. Tym samym stanowi on wyjątek od zasady równowartości dowodów.

Sposób postrzegania wartości świadka i strony jako źródeł dowodowych zmieniał się na przestrzeni dziejów, w zależności od tendencji dominujących w obszarze szerszej problematyki, jaką jest wiara w umysłowe zdolności ludzkie oraz moralną kondycję człowieka.

Problematyka dowodu z przesłuchania świadka i strony w postępowaniu administracyjnym nie była dotychczas w polskiej literaturze przedmiotem publikacji monograficznej. Niniejsze opracowanie ma na celu wypełnienie tej luki, a przy okazji sformułowanie propozycji zmian i uzupełnień w obowiązujących przepisach prawa.

Administracyjnoprawne zagadnienia pracy zostały opisane w nawiązaniu do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (normującego tzw. ogólne jurysdykcyjne postępowanie administracyjne) i Ordynacji podatkowej (normującej postępowanie w sprawach zobowiązań podatkowych, będące jednym ze szczególnych jurysdykcyjnych postępowań administracyjnych). Rozważania te pozostają zatem aktualne w odniesieniu także do tych administracyjnych jurysdykcyjnych postępowań szczególnych, w których odpowiednie zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (jak postępowanie w sprawach ubezpieczeń społecznych czy postępowanie w sprawach patentowych) lub Ordynacji podatkowej (jak postępowanie w sprawach celnych) – o ile kwestie dotyczące dowodu z przesłuchania świadka lub strony nie są unormowane odmiennie w ustawach normujących te postępowania. Termin „postępowanie administracyjne” w tytule niniejszego opracowania oznacza zatem postępowanie administracyjne sensu stricto, czyli tzw. jurysdykcyjne postępowanie administracyjne, i obejmuje ogół postępowań administracyjnych w wąskim znaczeniu, tj. zarówno postępowanie ogólne, jak i postępowania szczególne.

W obecnym stanie prawnym rozważania zawarte w książce nie będą aktualne w odniesieniu do postępowania przed konsulem, i to nie dlatego, że postępowanie to jest autonomiczne zarówno względem ogólnego postępowania jurysdykcyjnego, jak i postępowania podatkowego (normujące je Prawo konsularne mogłoby bowiem przewidywać rozwiązania analogiczne, podobnie jak czyni to Ordynacja podatkowa), lecz dlatego, że w postępowaniu przed konsulem nie stosuje się dowodu z przesłuchania – ani świadka, ani strony. Dowodami mogą być w tym postępowaniu wyłącznie dowody wprost przewidziane w Prawie konsularnym, tj. dowód z dokumentu – zarówno prywatnego, jak i urzędowego (art. 78 Prawa konsularnego) oraz dowód z oświadczenia strony lub innej osoby, złożonego do protokołu przed konsulem pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (art. 79 Prawa konsularnego). Co więcej, Prawo konsularne nie ustanawia żadnych zasad postępowania dowodowego, jak zasada prawdy obiektywnej, zasada swobodnej oceny dowodów czy zasada czynnego udziału strony w postępowaniu dowodowym .

Omówione w niniejszej książce rozwiązania administracyjnoprawne nie mają także zastosowania w postępowaniu antymonopolowym. Wprawdzie w postępowaniu tym stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 83 u.o.k.k.), jednak w myśl art. 84 u.o.k.k. w kwestiach dotyczących dowodów w postępowaniu przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w zakresie nieuregulowanym w rozdziale 1 działu VI u.o.k.k. stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (art. 227–315 k.p.c.).

Oprócz zagadnień administracyjnoprawnych, jak pojęcie strony w postępowaniu administracyjnym, wezwanie do złożenia zeznań, obowiązek zeznawania, niedopuszczalność zeznawania, prawo odmowy zeznań, skutki nieuzasadnionej odmowy zeznań, koszty stawiennictwa w celu złożenia zeznań czy administracyjnoprawne konsekwencje fałszywych zeznań, w książce poruszone zostały zagadnienia prawnoteoretyczne, jak pojęcie świadka, pojęcie czynności dowodowej czy ciężar dowodu, zagadnienia karnoprawne, jak odpowiedzialność karna za złożenie fałszywych zeznań, a także zagadnienia psychologii zeznań, jak taktyka i technika przesłuchiwania.

Przy realizacji wskazanego wyżej celu pracy posłużyłem się przede wszystkim następującymi metodami:

Przy analizie wspomnianych wyżej zagadnień prawnoteoretycznych zastosowano metodę prawnoporównawczą, zasadzającą się w tych przypadkach na porównaniu koncepcji teoretycznych wypracowanych w różnych gałęziach prawa procesowego.

Książka adresowana jest przede wszystkim do szeroko rozumianego środowiska prawniczego oraz osób biorących udział w procesie stosowania prawa i postępowania administracyjnego, w tym zwłaszcza pracowników organów administracji publicznej upoważnionych do załatwiania spraw w formie decyzji. Pisana była także z myślą o studentach kierunków prawniczych i administracyjnych publicznych i niepublicznych szkół wyższych zainteresowanych tytułową problematyką.