Federowicz Kamil, Przesłuchanie małoletnich i ofiar przestępstw seksualnych

Celem pracy jest holistyczna, na płaszczyźnie prawa karnego procesowego sensu largo, analiza przesłanek dopuszczalności stosowania szczególnych trybów przesłuchań określonych w art. 185a–185c k.p.k. Połączono ją z próbą rozstrzygnięcia dotychczasowych wątpliwości i rozbieżności doktrynalnych oraz orzeczniczych, dotyczących rozumienia warunków stosowania tego rodzaju przesłuchań, w szczególności po zmianach dokonanych ustawą z 13.06.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. poz. 849) oraz ustawą z 19.07.2019 r. (Dz.U. poz. 1694) , które powodują konieczność przewartościowania znacznej części dotychczas prezentowanych stanowisk, przy uwzględnieniu regulacji prawa międzynarodowego oraz prawa Unii Europejskiej, będących niewątpliwie jednym z głównych determinantów rozwoju tych regulacji.

Innym równie istotnym aspektem pracy jest próba odnalezienia odpowiedzi na pytania dotyczące możliwości stosowania tego rodzaju przesłuchań na gruncie procedur odwołujących się do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego. Poczynione w monografii liczne rozważania, analizy oraz interpretacje ukierunkowane są na płaszczyznę związaną z możliwymi koincydencjami szczególnych trybów przesłuchań z innymi instytucjami prawa karnego procesowego oraz skupiają się na przedstawieniu rozwiązań większości możliwych problemów interpretacyjnych oraz praktycznych związanych z prawidłowym stosowaniem przesłuchań podmiotów określonych w art. 185a–185c k.p.k. W pracy nie brakuje również uwag wskazujących i uzasadniających potrzeby wprowadzania zmian istniejących obecnie rozwiązań prawnych.

Opracowanie, celem nadania mu przejrzystości i czytelności, podzielone zostało na pięć rozdziałów tematycznych, a te z kolei na systematyzujące i porządkujące je podrozdziały.

Rozdział I w założeniu stanowić ma odniesienie do usytuowania prawa międzynarodowego oraz prawa Unii Europejskiej w krajowym porządku prawnym oraz wyznaczonych w prawie międzynarodowym oraz prawie Unii Europejskiej standardów ochrony małoletnich świadków oraz pełnoletnich świadków pokrzywdzonych niektórymi typami czynów zabronionych z analizą kluczowych w tej mierze regulacji.

W kolejnym rozdziale szeroko omówione zostały przyczyny wprowadzenia regulacji najpierw art. 185a k.p.k., następnie art. 185b k.p.k. oraz ich późniejsze zmiany, a finalnie intencje wprowadzenia art. 185c i 185d k.p.k. oraz zmiany art. 185c k.p.k. Poczyniono w nim także odniesienia do kwestii intertemporalnych związanych ze zmianami i wejściem w życie kolejnych trybów przesłuchań określonych w powyższych przepisach oraz stosunku tych regulacji prawnych do innych przepisów związanych z przesłuchaniem świadka. Zaproponowano również klasyfikację przesłanek warunkujących zastosowanie każdego z trybów przesłuchań statuowanych w art. 185a–185c k.p.k. z rozróżnieniem na warunki, w jakich winny zostać dokonane tego rodzaju przesłuchania, oraz na przesłanki w ogóle dopuszczalności tego rodzaju czynności dowodowych, a tych ostatnich wedle zaproponowanych kryteriów, a więc czy dotyczą osoby, czy też postępowania karnego lub jego przedmiotu, czy dotyczą pierwszego, czy kolejnego przesłuchania, na przesłanki przedmiotowe pierwszego bądź kolejnego przesłuchania oraz przesłanki podmiotowe pierwszego bądź kolejnego przesłuchania.

W dalszej części rozważań skupiono się na przesłankach przedmiotowych pierwszego przesłuchania, starając się w sposób czytelny zaprezentować czynniki, motywy oraz niezbędne do spełnienia warunki przedmiotowe umożliwiające zastosowanie tychże przesłuchań.

Następnie opracowanie zawiera analizę przesłanek podmiotowych pierwszego przesłuchania z ich podziałem na te o charakterze pozytywnym, jak też negatywnym. Wśród tych pierwszych rozważane są pojęcia: pokrzywdzonego, świadka, wieku pokrzywdzonego i świadka w czasie przesłuchania, małoletniości, a także zagadnienie obawy wpływu innych warunków przesłuchania lub obecności oskarżonego na pokrzywdzonego lub świadka. W ramach drugiej grupy rozpatrywane są zagadnienia: współdziałania świadka w popełnieniu czynu zabronionego, świadka koronnego i incognito, a także kwestie bezwzględnej niezdolności świadka do złożenia zeznań, prawa odmowy złożenia zeznań, zwolnienia z obowiązku złożenia zeznań, związania tajemnicą oraz zgody przedstawiciela świadka na złożenie zeznań. Dokonano również analizy wzajemnych relacji przesłanek szczególnych trybów przesłuchań.

Rozdział V w całości poświęcony jest rozważaniom na temat przesłanek przedmiotowych oraz podmiotowych odnoszących się do ponownego przesłuchania w trybach szczególnych oraz innym okolicznościom mogącym uzasadniać ponowienie czynności przesłuchania. Wśród tych pierwszych poruszane są problemy m.in. wyjścia na jaw istotnych okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania. W ramach przesłanek podmiotowych uwaga zostaje natomiast skupiona na wywołującym najwięcej dyskusji i sporów oraz budzącym najwięcej emocji w doktrynie oraz orzecznictwie zagadnieniu żądania oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania, jako przesłanki ponowienia przesłuchań. Z uwagi na występowanie również innych okoliczności uzasadniających kolejne przesłuchanie w tej części pracy poddane analizie zostają także kwestie związane z przeprowadzeniem przesłuchania przez sąd niewłaściwy rzeczowo, niewłaściwym składem sądu przesłuchującego, dokonaniem przesłuchania przez sędziego podlegającego wyłączeniu oraz przez organ nieuprawniony, brakiem udziału osób uprawnionych w przesłuchaniach, w tym biegłego psychologa, jednokrotnością przesłuchania w świetle wielości terminów posiedzenia lub rozprawy, na których następuje przesłuchanie, wyłączeniem sprawy do odrębnego postępowania oraz innymi sytuacjami procesowymi mogącymi uzasadniać ponowne przesłuchanie w trybach szczególnych.

Zakończenie zawiera konkluzje wypływające z treści zawartych w poszczególnych rozdziałach pracy, w tym ewentualnie sformułowane w formie wniosków de lege lata bądź de lege ferenda.