Długoszewska Iwona, Przesłanki oraz skutki ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej

Monografie
Opublikowano: LexisNexis 2012
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Przesłanki oraz skutki ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej

Autor fragmentu:

Przedmowa

Niniejsza monografia stanowi próbę udzielenia odpowiedzi m.in. na pytanie, gdzie przebiega granica między zakresem zastosowania instytucji ograniczenia władzy rodzicielskiej w trybie art. 109 k.r.o. i pozbawienia władzy rodzicielskiej na podstawie art. 111 k.r.o. Jest to jedno z najważniejszych pytań, jakie pojawia się przy analizie tych dwóch instytucji. W przypadku art. 109 k.r.o. istotę ingerencji we władzę rodzicielską stanowi bowiem obowiązek wydawania przez sąd opiekuńczy stosownych zarządzeń zawsze wówczas, gdy dochodzi do zagrożenia dobra dziecka. Skorzystanie z instytucji określonej w art. 111 k.r.o. jest uwarunkowane natomiast wystąpieniem trwałej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, nadużywaniem tej władzy, rażącym zaniedbywaniem obowiązków względem dziecka (§ 1) oraz przedłużającym się stanem zagrożenia dobra dziecka, umieszczonego w środowisku, stanowiącym jedną z form rodzinnej lub instytucjonalnej pieczy zastępczej (w trybie art. 109 § 2 pkt 5 k.r.o.), który nie ustaje mimo udzielonej rodzicom pomocy (§ 2). Rozważania zawarte w niniejszej monografii pozwalają dostrzec subtelną granicę, przebiegającą między dwiema instytucjami prawnymi, tj. ograniczeniem i pozbawieniem władzy rodzicielskiej, widoczną - szczególnie wyraźnie dzięki połączeniu metody teoretycznej z metodą empiryczną - zwłaszcza w aspekcie znacznego podobieństwa przesłanek oraz skutków zastosowania obu tych form ingerencji we władzę rodzicielską.

W dotychczasowej literaturze przedmiotu brak było publikacji poświęconych wyłącznie analizie przesłanek oraz skutków ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej rozpatrywanych łącznie, w celu uchwycenia ich wzajemnych różnic i podobieństw. Niniejsza monografia wypełnia tę lukę.

Punktem wyjścia w rozważaniach Autorki stało się przeprowadzenie wnikliwej oceny charakteru prawnego władzy rodzicielskiej. Cenne w tym zakresie okazało się wyjaśnienie wątpliwości w zakresie terminologii dotyczącej pieczy. Autorka przeprowadziła pogłębione rozważania, dotyczące przesłanek oraz skutków ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej. Rozważania te prowadzą do wniosku, że ogólny, elastyczny i niepenalny charakter ingerencji we władzę rodzicielską w trybie art. 109 i 111 k.r.o., który nie stwarza obowiązku korzystania ze ściśle określonych i sztywnych procedur postępowania, stanowi optymalny sposób zabezpieczenia dziecka przed zagrożeniami zarówno ze strony rodziców (działających w sposób zawiniony lub niezawiniony), jak i innych osób.

Niewątpliwą zaletą prezentowanej Czytelnikowi monografii jest zawarte w niej interdyscyplinarne spojrzenie na funkcjonowanie instytucji ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej. Korzystanie bowiem wyłącznie z metody egzegezy tekstu prawnego, który normuje bardzo złożone z natury relacje zachodzące między rodzicami i dziećmi i w którym zawarte są liczne odwołania do - pełniącej funkcję przesłanki ingerencji we władzę rodzicielską - klauzuli generalnej ochrony dobra dziecka, nie pozwoliłoby na dokonanie prawidłowej oceny funkcjonowania instytucji określonych w art. 109 i 111 k.r.o. w takim zakresie, w jakim umożliwia to zastosowanie metody empirycznej i skorzystanie ze specjalistycznej wiedzy pozaprawnej.

Uzupełnienie teoretycznych rozważań poświęconych analizie instytucji ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej stanowi prezentacja wyników badań empirycznych, które polegały na analizie akt 300 spraw sądowych dotyczących ingerencji sądu we władzę rodzicielską w trybie art. 109 i 111 k.r.o. Analiza tych wyników jest szczególnie cenna, zwłaszcza w kwestii ustalenia rzeczywistych przyczyn i rodzaju trudności, zachodzących w funkcjonowaniu instytucji ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej pod względem dokonywania przez sąd wyboru optymalnego rozstrzygnięcia, stanowiącego właściwą odpowiedź na pytanie: „ograniczyć, czy pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej”.

Złożony charakter relacji zachodzących między rodzicami i dziećmi wymaga uwzględnienia wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii. Przeprowadzone w tym względzie rozważania doprowadziły Autorkę do wniosku, że na gruncie wspomnianych dyscyplin naukowych formułowane są bardzo precyzyjne i konkretne zasady, które warunkują skuteczność procesu wychowania. Cenny i interesujący z teoretycznego i praktycznego punktu widzenia w ramach tych rozważań wydaje się być zaproponowany przez Autorkę model skuteczności wychowania. Nie pełni on roli tylko „ozdobnika” dla omawianych w niniejszej dysertacji problemów, ale może stanowić „wartość użytkową”, jako kryterium niezbędne do dokonywania wykładni przepisów dotyczących przesłanek ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej. Takiego kryterium wyboru oczekują ze strony doktryny sędziowie orzekający w tego rodzaju sprawach (mówią o tym m.in. na różnych konferencjach i okresowych szkoleniach).

Rozważania przeprowadzone w niniejszej monografii mogą w praktyce ułatwić sędziemu podjęcie decyzji w przedmiocie wyboru rodzaju ingerencji w zakres przysługującej rodzicom władzy rodzicielskiej, zwłaszcza przez właściwe zrozumienie istoty i funkcjonowania klauzuli generalnej dobra dziecka na gruncie art. 109 i 111 k.r.o. oraz dostrzeżenie konieczności i przydatności korzystania z wiedzy pozaprawnej, której przedmiotem jest ocena relacji zachodzących w rodzinie. Wiedza ta bowiem połączona z bardzo wnikliwie i precyzyjnie prowadzonym postępowaniem dowodowym w sprawach opiekuńczych powinna stworzyć warunki umożliwiające postawienie właściwej diagnozy w kwestii oceny stopnia zagrożenia dobra dziecka i dokonanie przez sąd wyboru najbardziej adekwatnego i optymalnego w konkretnym przypadku sposobu ingerencji we władzę rodzicielską.

Na uwagę Czytelnika zasługuje również analiza prawno-porównawcza, tj. porównanie polskich rozwiązań prawnych dotyczących ingerencji we władzę rodzicielską z analogicznymi regulacjami przyjętymi w niemieckim i rosyjskim systemie prawnym. Na wyeksponowanie zasługuje sposób przedstawienia istotnych zmian niemieckiego prawa rodzinnego wprowadzonych w 2008 r., dotyczących między innymi problematyki ograniczenia i pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej.

Dokonane w monografii ustalenia umożliwiły sformułowanie wniosków de lege lata i de lege ferenda. Wnioski te stanowią wkład Autorki w sferę właściwego rozumienia i stosowania zasady ochrony dobra dziecka w praktyce sądowej.

Warto podkreślić, że niniejsza monografia uwzględnia zmiany przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, będące wynikiem wejścia w życie ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Na szczególną uwagę Czytelnika zasługuje zwłaszcza ocena wprowadzonych tą ustawą zasad funkcjonowania rodzinnego i instytucjonalnego systemu pieczy zastępczej oraz krytyczna ocena nowelizacji art. 109 § 2 pkt 1 k.r.o.

Wszystkie te doniosłe społecznie zagadnienia, których rozwiązania podjęła się Autorka niniejszej monografii, zasługują na ich polecenie szerszemu gronu Czytelników, w tym zwłaszcza pracownikom resortu wymiaru sprawiedliwości, pracownikom naukowym, aplikantom, studentom, a także rodzicom małoletnich dzieci.

Prof. dr hab. Wanda Stojanowska

Autor fragmentu:

ROZDZIAŁI
Uwagi wstępne

1.Cel i zakres ujęcia tematu

Z art. 18 Konstytucji RP wynika, że „małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej”. Rodzice zaś - zgodnie z art. 48 ust. 1 Konstytucji RP - „mają prawo wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania”. Rodzina w świetle tych przepisów stanowi zatem samoistną wartość konstytucyjną, której ustawodawca stara się zapewnić możliwie szeroki i szczególny zakres ochrony i opieki. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego rodzina w ujęciu konstytucyjnym oznacza „pewną skomplikowaną rzeczywistość społeczną będącą sumą stosunków łączących przede wszystkim rodziców i dzieci (choć w szerszym ujęciu pojęcie rodziny powinno obejmować także inne relacje powstające na zasadzie więzów krwi czy stosunków przysposobienia)” .

Podstawowym aktem prawnym, który zawiera regulację stosunków...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX