Buchalska Joanna, Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego

Zagadnienie treści prawa z rejestracji wzoru przemysłowego stanowi aktualną i doniosłą, a zarazem trudną problematykę badawczą. Doniosłość wynika z faktu, że rejestracja wzorów przemysłowych staje się zjawiskiem coraz częstszym. Rozwijające się zainteresowanie wzornictwem przemysłowym w wielu branżach, przede wszystkim takich jak: wyroby jubilerskie, meble, moda, ujawnia zapotrzebowanie na analizy dotyczące zakresu uprawnień uzyskiwanych w ramach rejestracji tego dobra własności przemysłowej.

Celem monografii jest zbadanie treści i charakteru prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Analizie zostaną poddane w szczególności kwestie dotyczące definiowania pojęcia korzystania z wzoru przemysłowego w sposób zawodowy i zarobkowy, w oparciu o decyzje organów administracyjnych przedstawiających poszczególne sposoby korzystania z wzoru. Problematyka treści prawa z rejestracji wymaga również omówienia instytucji wskazanej w art. 105 ust. 2 p.w.p., zgodnie z którym prawo z rejestracji wzoru przemysłowego obejmuje każdy wzór, który na zorientowanym użytkowniku nie wywołuje odmiennego ogólnego wrażenia. W tym celu należy scharakteryzować instytucje ogólnego wrażenia oraz model zorientowanego użytkownika. W pracy zostanie również omówiona zasada specjalności stanowiąca ograniczenia prawa z rejestracji. Przeprowadzone rozważania zostaną odniesione do zakresu i charakteru innych praw uzyskiwanych w ramach rejestracji dóbr własności przemysłowej oraz pojęcia własności unormowanej w przepisach Kodeksu cywilnego.

Kwestia rejestracji wzorów przemysłowych pozostaje niezwykle ważnym zagadnieniem ze względu na wpływ liczby składanych wniosków zarówno w Urzędzie Patentowym RP, jak i w Urzędzie ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM). W 2007 r. do Urzędu Patentowego RP wpłynęło 1669 zgłoszeń wzorów przemysłowych, z czego do rejestru wpisano 1478 wzorów ; w 2008 r. Urząd Patentowy RP rozpatrywał 1516 zgłoszeń wzorów przemysłowych, z czego po wniesieniu opłat przez uprawnionych do rejestru wprowadzono 1272 wzorów przemysłowych ; w 2009 r. do Urzędu Patentowego RP wpłynęło 1889 zgłoszeń wzorów przemysłowych, z których 1340 wzorów przemysłowych wpisano do rejestru ; w 2010 r. do Urzędu Patentowego RP wpłynęły 1723 zgłoszenia wzorów przemysłowych, a prawa z rejestracji udzielono na 1231 wzorów przemysłowych podmiotom krajowym i na 17 - zagranicznym ; w 2011 r. do Urzędu Patentowego RP wpłynęło 1548 zgłoszeń wzorów przemysłowych, udzielono zaś prawa z rejestracji na 1294 wzory przemysłowe podmiotom krajowym i na 8 - podmiotom zagranicznym , w 2012 r. wpłynęło do Urzędu Patentowego 1350 zgłoszeń wzorów przemysłowych, tj. o 13,5% mniej niż w 2011 r. i o 20,6% mniej, niż zakładano. Podmioty krajowe dokonały 1341 zgłoszeń (w 2011 r. - 1548), a zagraniczne - 9 zgłoszeń wzorów przemysłowych (w 2011 r. - 12). Liczba praw z rejestracji wzorów przemysłowych pozostających wmocy na 31 grudnia 2012 r. wyniosła 12 321 .

Wyraźne zainteresowanie wzornictwem przemysłowym można zauważyć w statystyce Urzędu ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM). W latach 2003-2012 w OHIM dokonano zgłoszeń 180 552 wzorów wspólnotowych, a od początku stycznia do 12 lipca 2013 r. liczba zgłoszeń wynosiła 11 642 . Warto również podkreślić, że od początku możliwości dokonywania rejestracji w Urzędzie ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego, od 2003 r. do 17 lipca 2013 r., Polacy dokonali 18 457 zgłoszeń wzorów wspólnotowych , co stanowiło ponad 2,51% wszystkich zgłoszeń dokonanych przez członków Unii Europejskiej. Obecnie Polska zgłasza 5% wzorów w UE i blisko 4% na świecie . Do 17 lipca 2013 r. Polacy złożyli 11 642 wnioski, a prawo z rejestracji przyznano na 42 489 wzorów wspólnotowych . Polacy zaś dokonują 4,75% zgłoszeń w OHIM . Takie dane dowodzą, że Polacy zajęli jedenaste miejsce pod względem zgłoszeń międzynarodowych. Polska znalazła się wśród takich państw, jak m.in. Stany Zjednoczone, Japonia, Francja czy Dania . Wobec powyższego, w związku z rosnącym znaczeniem i zainteresowaniem wzorami przemysłowymi również ze strony przedsiębiorców w Polsce, niezwykle istotne jest opracowanie tej problematyki.

W polskiej literaturze przedmiotu brak jest monografii dotyczącej treści prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Zagadnienie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego jest niezwykle rzadko podejmowane zarówno przez przedstawicieli doktryny polskiej, jak i zagranicznej. Wyjątkiem są tu nieliczne opracowania z zakresu ustania prawa z rejestracji. Publikacje te powstały jednak w odniesieniu do takich instytucji, jak przede wszystkim unieważnienie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego .

Rozwiązania prawne przyjęte przez polskiego ustawodawcę w odniesieniu do unormowania instytucji treści prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, w tym analogie do prawa patentowego, wywołują w doktrynie wiele kontrowersji. Spory te dotyczą przede wszystkim kwestii sposobu interpretowania terminu korzystania i zestawienia go z pojęciem używania w odniesieniu do znaków towarowych i oznaczeń geograficznych, jak również pojęć tych wypracowanych w Kodeksie cywilnym. W monografii podjęto próbę przedstawienia zakresu, treści i charakteru prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Rozważania w tym przedmiocie zostały oparte na analizie poglądów doktryny i orzecznictwa Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, a także decyzji Urzędu Patentowego RP. Z uwagi na zastosowaną technikę odesłania do prawa patentowego w zakresie instytucji prawa z rejestracji wzoru przemysłowego odniesiono się w niezbędnym zakresie również do poglądów wypracowanych na gruncie prawa patentowego. Ponadto brak szerszych rozważań, w szczególności w kwestii wyjaśnienia pojęcia zorientowanego użytkownika, zdefiniowania pojęcia korzystania oraz przesłanki naruszania praw osobistych i majątkowych osób trzecich, wymagał przeprowadzenia badań prawnoporównawczych opartych na regulacjach prawa znaków towarowych. W niezbędnym zakresie skorzystano również z regulacji prawnych oraz dorobku doktryny i judykatury na gruncie prawa unijnego, w szczególności z orzecznictwa Urzędu ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego, jak również Sądu UE. Przedstawienie genezy wzorów przemysłowych wprowadziło także konieczność odniesienia się do prawa francuskiego i stanowiska piśmiennictwa w tym zakresie.

W monografii wykorzystano dorobek doktryny prawa unijnego. Analiza zagadnienia treści prawa z rejestracji wzoru przemysłowego na płaszczyźnie prawnoporównawczej umożliwia pełniejsze przedstawienie zagadnienia. Wybór prawa unijnego jako płaszczyzny porównawczej jest podyktowany tym, że Polska jako państwo członkowskie Unii Europejskiej jest zobowiązana do przestrzegania prawa unijnego, zarówno rozporządzeń obowiązujących bezpośrednio, jak i dyrektyw, których postanowienia powinny być transponowane do wewnętrznego, krajowego porządku prawnego. Prawo własności przemysłowej musi być więc zharmonizowane z dyrektywą nr 98/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 października 1998 r. w sprawie prawnej ochrony wzorów (Dz.Urz. UE, Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 21, s. 120-125). Ponadto orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, Sądu Unii Europejskiej oraz Urzędu ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego niezwykle silnie oddziałuje na wykładnię i interpretację przepisów prawa krajowego.

Istotnym argumentem przemawiającym za wykorzystaniem dorobku unijnej doktryny i judykatury jest bogatsza literatura przedmiotu, co umożliwiło przeprowadzenie znacznie szerszej i bardziej wnikliwej analizy. Rozważania te dotyczyły w szczególności przesłanek rejestracyjnych, pojęcia udostępnienia wzoru przemysłowego czy osób kompetentnych do badania nowości i indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego. W rozprawie przede wszystkim wykorzystano bogaty dorobek naukowy przedstawicieli doktryny prawa unijnego zajmujących się problematyką wzornictwa przemysłowego, w szczególności D. Muskera, D. Bainbridge’a, U. Suthersanen oraz D. Stone’a. Dokonana analiza dostarczyła impulsów do formułowania wniosków na gruncie polskiego porządku prawnego.

Rozdział I został poświęcony przedstawieniu zagadnienia instytucji wzoru przemysłowego w ujęciu historycznym. Analiza dogmatyczna przepisów ustawy - Prawo własności przemysłowej odnoszących się do prawa z rejestracji wzorów przemysłowych nie może bowiem zostać przeprowadzona w oderwaniu od ewolucji instytucji wzorów przemysłowych. To zaś wymagało przybliżenia koncepcji doktrynalnych kształtujących poglądy przedstawicieli nauki na istotę wzorów przemysłowych, ich genezę i ewolucję. Zasadniczym celem tej części monografii nie jest jednak przedstawienie rozwoju idei wzorów przemysłowych i prawa z rejestracji w ogólności, ale przeprowadzenie analizy prawnoporównawczej z zakresu teorii prawa własności przemysłowej, w szczególności w odniesieniu do prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, kształtujących unijną, francuską i polską myśl prawniczą, w celu wykazania odmienności oraz cech wspólnych. Celowe było odniesienie się do ustawodawstwa francuskiego, które stanowiło pierwowzór uregulowań unijnych i polskich.

W rozdziale II analizie poddano przesłanki zdolności rejestrowej wzoru przemysłowego: nowości i indywidualnego charakteru. Kwestie te są niezwykle istotne przy omawianiu treści prawa z rejestracji wzoru przemysłowego ze względu na to, że niespełnienie którejś z przesłanek rejestracyjnych może stać się podstawą do unieważnienia lub umorzenia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. W rozdziale tym analizie podlegały zagadnienia pojęcia wzoru przemysłowego oraz jego wyłączenie spod ochrony. Jednakże największy nacisk został położony na próbę zdefiniowania pojęcia nowości i indywidualnego charakteru.

Rozważania w rozdziale III odnoszą się do procedury rejestracji wzoru przemysłowego. Analizie poddano kwestie dotyczące m.in. samej formy rejestracji wzoru przemysłowego - opartej przede wszystkim na aspektach formalnych, wskazano też zakres kompetencji Urzędu Patentowego w odniesieniu do oceny niespełnienia przez wzór w sposób oczywisty wymogów rejestracyjnych.

Rozdział IV został poświęcony analizie treści i zakresu prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Podjęta problematyka wymagała przeprowadzenia pogłębionych rozważań na tle kwestii korzystania z wzoru przemysłowego oraz zakresu czasowego i terytorialnego korzystania. Zagadnienia te wywołują bowiem liczne problemy doktrynalne dotyczące jednoznacznej interpretacji zakresu i charakteru pojęcia treści praw podmiotowych. W związku z powyższym niezbędne było dokonanie całościowej analizy tej kwestii, z uwzględnieniem decyzji Urzędu Patentowego RP oraz orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

Następnym krokiem było dokonanie analizy pojęcia i przyczyn ustania praw podmiotowych na gruncie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Powyższe rozważania stanowią dopełnienie monografii, wskazując na sposoby ustania prawa z rejestracji wzoru. W rozdziale V omówiono również problematykę wygaśnięcia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Przeanalizowanie tego zagadnienia pozwoliło na wskazanie pełnego katalogu sposobów wygaśnięcia prawa z rejestracji odnoszącego się do dwóch grup przesłanek - wymagających wydania decyzji przez Urząd Patentowy RP lub następujących z mocy prawa. Wskazano także moment i skutki wygaśnięcia tego prawa na gruncie prawa polskiego.

Rozdział VI został poświęcony rozważaniom dotyczącym braku nowości jako przesłanki unieważnienia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Kwestia ta wymagała szerokiej i wnikliwej analizy, głównie ze względu na liczne problemy w doktrynie odnoszące się do braku nowości wzoru przemysłowego. Przede wszystkim wyjaśniono sposób badania omawianej przesłanki rejestracyjnej oraz wskazano podmiot kompetentny do przeprowadzenia porównania wzorów. Omówiono także sposoby ujawnienia wzoru przemysłowego i przedstawiono katalog dowodów, które są uwzględniane, gdy chodzi o pozbawienie wzoru przesłanki nowości. W tej części nie tylko zamieszczono analizę przesłanki braku indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego, ale również podjęto starania mające na celu wskazanie innych przesłanek podmiotowych i przedmiotowych unieważnienia wzoru przemysłowego. W rozdziale tym skoncentrowano się na kryteriach oceny indywidualnego charakteru, a mianowicie kryterium ogólnego wrażenia oraz swobody twórczej. Przedstawiono także skutki unieważnienia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego.

W monografii konieczne było dokonanie pewnej selekcji, w szczególności ograniczenie problematyki odnoszącej się do uchylenia decyzji o udzieleniu prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, jak również zagadnień dotyczących unieważnienia i wygaśnięcia prawa z rejestracji. Kwestie, o których mowa w rozdziałach V i VI, stanowią obecnie przedmiot badań podejmowanych w wielu pracach. Z uwagi na złożoność tego zagadnienia wskazana problematyka w pełni zasługuje na to, aby stać się przedmiotem odrębnej publikacji.

Monografia została oparta na źródłach prawa polskiego, francuskiego i unijnego. W szerokim zakresie korzystano również z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, Sądu Unii Europejskiej oraz Wydziału Unieważnień i Izby Odwoławczej Urzędu ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego w Alicante. Analiza dorobku judykatury Sądu Unii Europejskiej i Urzędu ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego była konieczna wobec stosunkowo skromnego w tym zakresie orzecznictwa sądów polskich. Autorka w swoich rozważaniach skoncentrowała się na przepisach dyrektywy nr 98/71, która ma za zadanie harmonizację prawa wewnętrznego państw członkowskich .

W monografii nie badano natomiast przepisów rozporządzenia nr 6/2002 z 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych , które odnosi się do aktów normatywnych o charakterze generalno-abstrakcyjnym i wymaga stosowania regulacji prawnych w sposób bezpośredni w każdym państwie członkowskim . Regulacje te dotyczą odrębnej instytucji - wzorów wspólnotowych.

Przygotowanie rozprawy było możliwe dzięki przeprowadzeniu kilku kwerend bibliotecznych: w Urzędzie ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego w Alicante, w Bibliotece Wydziału Prawa - Bibliotheque Cujas Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne we Francji, w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego oraz Bibliotece Narodowej. Bogate zbiory bibliotek umożliwiły zebranie materiałów źródłowych, w tym literatury i orzecznictwa sądowego i znacząco poszerzyły literaturę przedmiotu wykorzystaną w dysertacji. Ponadto Autorka miała możliwość zapoznania się z unijnym systemem prawa oraz opanowania terminologii prawniczej podczas stażu w Urzędzie ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego w Alicante w Hiszpanii oraz pracy w jednej z czołowych kancelarii patentowych w Warszawie, jak również w Sądzie Najwyższym.

Analiza treści prawa z rejestracji wzoru przemysłowego wymagała zastosowania kilku metod badawczych. W pracy wykorzystano metodę wykładni językowej z uwzględnieniem wykładni systemowej (pionowej i poziomej) oraz funkcjonalnej (intelektualnej i aksjologicznej) w ujęciu J. Wróblewskiego . W ramach wykładni funkcjonalnej odniesiono się do wykładni celowościowej, historycznej i komparatystycznej. Wykorzystanie w pracy metody historycznej zarówno w ujęciu pragmatycznym, jak i genetycznym pozwoliło przedstawić genezę i ewolucję zakresu pojęcia wzoru przemysłowego, jak również przyczyn ustania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Przybliżenie kierunków rozwoju umożliwiło ocenę zachodzących zmian. Przy dokonywaniu rekonstrukcji pełnej i jednoznacznej normy postępowania z przepisów prawnych wykorzystano derywacyjną koncepcję wykładni w ujęciu Z. Ziembińskiego, rozwiniętą przez M. Zielińskiego . Analiza przepisów aktów prawnych wymagała dokonania wykładni prawa w ujęciu pragmatycznym metodą gramatyczną, jak i logiczną, przy zastosowaniu reguł inferencyjnych. Znaczenie zwrotów użytych w przepisach prawa zostało ustalone również według apragmatycznych reguł interpretacji. Posłużono się metodą leksykalną i syntaktyczną oraz analizą lingwistyczną tekstów prawnych. Odniesiono się także do hermeneutyki prawniczej. Powyższe metody zastosowane w modelu retoryczno-topicznym umożliwiły interpretację obowiązujących przepisów z zakresu prawa własności przemysłowej oraz prawa i postępowania cywilnego i administracyjnego w oparciu o zasady logiki i postulaty racjonalnego prawodawcy. Pełniejszej analizie problematyki ustania prawa z rejestracji sprzyjało zastosowanie metody komparatystycznej (prawnoporównawczej). Jej wykorzystanie pozwoliło na dokonanie porównania przesłanek ustania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego na gruncie unormowań unijnych oraz prawa krajowego francuskiego i polskiego. Metoda komparatystyczna okazała się szczególnie przydatna przy rozważaniu kwestii odnoszących się do katalogu sposobów ustania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego.