Machowska Aleksandra (red.), Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe

Z chwilą wejścia w życie ustawy z 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, czyli z dniem 1.01.2016 r., zmienił się radykalnie obraz polskiego prawa dotyczącego podmiotów niewypłacalnych, dotychczas regulowanego ustawą z 28.02.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze. Od tej pory nie tylko zmieniły się znacznie przepisy tej ostatniej ustawy (nie wspominając, że sama ustawa zmieniła nazwę, co jest zdarzeniem nieczęstym w historii stanowienia prawa polskiego ), lecz także pojawiły się w polskim prawie nowe postępowania, dotychczas nieznane – postępowania restrukturyzacyjne. Co więcej – dotychczasowe przepisy zachowały moc obowiązującą w odniesieniu nie tylko do już toczących się na ich podstawie postępowań, lecz także do postępowań wszczętych na skutek złożenia stosownego wniosku do 31.12.2015 r.

Już po wejściu w życie zmian wynikających z ustawy z 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne kilkanaście razy dokonywano zmian zarówno w zakresie prawa upadłościowego, jak i restrukturyzacyjnego. Zmieniały się również przepisy innych ustaw, ściśle powiązanych z tymi dziedzinami prawa gospodarczego . Od 24.03.2020 r. dokonano kolejnej, istotnej zmiany przepisów, a następne obszerne zmiany wejdą w życie z dniem 1.07.2021 r. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że dwie ostatnio wymienione zmiany mają charakter rewolucyjny, a ich wejście w życie ponownie zmieni całkowicie polski system prawa insolwencyjnego. Nie można nie wspomnieć o pogarszającym się procesie stanowienia prawa, co w bardzo dotkliwy sposób pogłębia chaos prawny. Dla przykładu ustawa z 30.08.2019 r. (z datą wejścia w życie 24.03.2020 r. i częściowo – 1.07.2021 r.) już w marcu 2020 r. ponownie stała się przedmiotem projektowanej nowelizacji. Zmiany, które miałyby również zmienić przepisy, wchodzące w życie z dniem 1.07.2021 r., pierwotnie planowano na pierwszy kwartał 2020 r. Mimo jednak rozpoczęcia oficjalnej procedury legislacyjnej w maju 2020 r., do dnia oddania niniejszej publikacji do druku projekt nie wyszedł poza etap uzgodnień . Nadto, z uwagi na zaistnienie pandemii COVID-19, uchwalono szereg ustaw, które, niejednokrotnie czasowo, wprowadzają nieraz istotne zmiany do przepisów prawa insolwencyjnego . Ponieważ nowe przepisy obowiązują na przyszłość, zaś specyfiką postępowań insolwencyjnych, w szczególności upadłościowych, jest ich długi, nieraz kilkuletni, czas trwania, zachodzi konieczność uwzględniania równocześnie kilku, niejednokrotnie bardzo odmiennych, stanów prawnych w różnych postępowaniach. Jest to sytuacja niezmiernie trudna zarówno dla praktyków, którzy na co dzień zajmują się tą dziedziną prawa – sędziów, doradców restrukturyzacyjnych – pełnomocników świadczących usługi prawne w tym zakresie, jak i dla tych, którzy dopiero uczą się praktyki stosowania prawa – studentów, aplikantów, kandydatów na doradców restrukturyzacyjnych. Właściwie można powiedzieć, że sytuacja nas wszystkich jest niezmiennie zbliżona: wszyscy uczymy się nowego prawa, oswajamy z przepisami, których funkcjonowania w praktyce w wielu wypadkach nikt jeszcze nie przećwiczył, staramy się znaleźć rozwiązania kazusów, które niesie życie i obrót gospodarczy. W zakresie działalności przedsiębiorców wyzwaniem są przede wszystkim przepisy Prawa restrukturyzacyjnego i możliwość ich odpowiedniego zastosowania do wielu rozmaitych sytuacji, ale także w sprawach tzw. konsumentów i prowadzonego w stosunku do nich postępowania upadłościowego pojawiają się zagadnienia i problemy dotychczas nieznane. W przypadku upadłości nazywanej konsumencką dokonano z dniem 24.03.2020 r. zmiany całkowicie odmieniającej obraz dotychczas już w miarę przez wszystkich „oswojonego” wzoru tego typu postępowań. Nowe przepisy zawierają wiele nieścisłości, są niejasne, niejednokrotnie wręcz niespójne z pozostałymi. Równocześnie wprowadzane zmiany stanowią kolejne rozszerzenie kompetencji sądów upadłościowych, co zaczyna powodować, że stają się one swoistym „supersądem”, zajmującym się rozstrzyganiem praktycznie wszystkich kategorii spraw, nawet bowiem prawo karne musi obecnie znajdować się w zakresie zainteresowania sędziego upadłościowego, aby mógł on dokonać ewentualnego zawiadomienia organów ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa, co w przypadku spraw gospodarczych – ale coraz częściej również konsumenckich – nie jest rzadkością.

Mimo zatem upływu kilku lat od daty ukazania się pierwszego wydania Prawa restrukturyzacyjnego i upadłościowego, w dużej mierze aktualne pozostaje stwierdzenie, że mamy do czynienia z nowym prawem, które jeszcze nie było przedmiotem rozstrzygnięć, w wielu przypadkach zatem brakuje orzecznictwa sądowego, które mogłoby stać się zbiorem wytycznych przy jego interpretacji i stosowaniu. Praktyka w zakresie nowych przepisów dopiero powstanie.

Nie zmienia się charakter publikacji, którą trzymają Państwo w ręku. Nie jest ona komentarzem, nie ma też ambicji bycia monografią naukową. Zamierzeniem, które przyświecało jej powstawaniu i aktualizacji, było umożliwienie usystematyzowania wiedzy o nowym prawie oraz ułatwienie przyswojenia zmian przez przedstawienie nowych regulacji nie w ujęciach klasycznych, czyli artykuł po artykule, jak w komentarzu, ale przez zestawienie problemów i zagadnień, które pojawiają się w powstałym w ten sposób systemie prawa insolwencyjnego, co powoduje, że staje się ona swoistym podręcznikiem czy kompendium. Opracowanie niniejsze nie jest kompletne. Nie ma w nim omówienia przepisów dotyczących orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej ani też – co do zasady – postępowań odrębnych (wobec emitentów obligacji, banków, deweloperów itd.). Jest natomiast część bardzo istotnie wiążąca się z postępowaniami restrukturyzacyjnymi i upadłościowym, a chyba niebędąca dotychczas przedmiotem kompleksowego omówienia – zagadnienia związane z postępowaniem rejestrowym i depozytowym. Uznaliśmy, że dla praktyki insolwencyjnej kwestie te mają doniosłe znaczenie. Uzupełnieniem całości jest część dotycząca etyki, jakże istotnej we wszystkich aspektach prawa insolwencyjnego, a także omówienie problematyki przepisów prawnokarnych.

Z pewnością niniejsza publikacja nie odpowiada na wszystkie pytania, jakie pojawiają się – czy też pojawią się w najbliższym czasie: w chwili jej powstawania nie znaliśmy ich jeszcze – jak zresztą wszyscy, którzy z nowymi przepisami mają do czynienia w praktyce. Jednak staraliśmy się przybliżyć zespół tych całkowicie nowych oraz znacznie znowelizowanych przepisów tak, aby można było zestawić poprzednio obowiązujące z nowymi, usystematyzować poszczególne zagadnienia i ułatwić pierwszy kontakt z nowym stanem prawnym.

Autorzy tej publikacji zajmują się w codziennej pracy różnymi aspektami działalności regulowanej przepisami prawa restrukturyzacyjnego i upadłościowego i pełnią różne role w postępowaniach insolwencyjnych. W praktyce zawodowej zajmowali się lub zajmują równocześnie innymi zagadnieniami (jak np. Krajowy Rejestr Sądowy). Dzięki temu Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe zyskało, mamy nadzieję, dodatkowy atut – spojrzenie z różnych stron i, co za tym idzie, komentarz wynikający z różnych punktów widzenia. Chciałam w tym miejscu podziękować moim Współautorom, których zaangażowanie sprawiło, że powstała aktualizacja tej publikacji.

Mamy nadzieję, że książka ta dobrze spełni swoją rolę i bezkolizyjnie przeprowadzi Czytelników przez pierwszy, niewątpliwie trudny okres obowiązywania nowych (i równocześnie starych) przepisów, a wszystkim dopiero poznającym skomplikowany świat tej interesującej dziedziny prawa ułatwi jej poznanie i oswojenie się z nią.

Autorzy