Rakoczy Bartosz (red.), Prawo przedsiębiorców

Uchwalenie ustawy z 6.04.2018 r. – Prawo przedsiębiorców skłania do podjęcia refleksji natury bardziej ogólnej i teoretycznej. Jest to bowiem kolejny akt prawny, którego rolą i podstawowym zadaniem jest uporządkowanie zasad sytuacji prawnej przedsiębiorców, szczególnie wobec organów administracji publicznej. Akt ten nazywany jest zresztą potocznie konstytucją biznesu.

Śledząc historycznoprawny przebieg zmagań ustawodawcy z tą problematyką, rozpoczęty od uchwalenia ustawy z 23.12.1988 r. o działalności gospodarczej, można zauważyć pewne bardziej ogólne zjawiska, które zachęcają do rozważań nad obecnie przyjętymi rozwiązaniami.

Jednak celem tego opracowania nie jest jedynie analiza historycznoprawna, ale przede wszystkim podjęcie kilku refleksji natury ogólniejszej, wprowadzającej do problematyki prawa przedsiębiorców. Analiza ta będzie dotyczyć samego pojęcia „prawo przedsiębiorców” i jego znaczenia dla praktyki. Będzie obejmować rozważania co do miejsca prawa przedsiębiorców w systemie prawnym i jego powiązania z innymi dziedzinami prawa. Rozważania będą się też odnosić do kwestii ewentualnych zasad prawa przedsiębiorców i jego wykładni, choć problem domniemań będzie przedmiotem odrębnej analizy.

W pierwszej kolejności uzasadnione jest wyjaśnienie terminu „prawo przedsiębiorców”, określenie jego zasięgu, obszaru i ewentualnej aksjologii.

Podejście prawodawcy polskiego do problematyki uregulowania zasad prowadzenia działalności gospodarczej jest różne. Biorąc pod uwagę pierwszy akt prawny regulujący tę materię – ustawę z 23.12.1988 r. o działalności gospodarczej, ustawa z 6.03.2018 r. – Prawo przedsiębiorców jest czwarta w kolejności. Poprzedzała je ustawa z 2.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, a wcześniej ustawa z 19.11.1999 r. – Prawo działalności gospodarczej. Można zatem dostrzec pewną istotną ewolucję, jaką w analizowanym zagadnieniu przeszedł polski system prawa. Pierwsze trzy akty prawne koncentrowały się na aspekcie przedmiotowym, podczas gdy obecnie obowiązująca ustawa koncentruje się na aspekcie podmiotowym.

Problem ten ma zresztą szerszy wymiar. W istocie rzeczy chodzi o to, czy w tym obszarze systemu prawnego znaczenie ma rodzaj działalności nim objęty, czy też grupa podmiotów prowadzących ten rodzaj działalności? Czy chodzi o podmiot, czy o przedmiot?

Ustawodawca polski reprezentował interesujące stanowisko. Za punkt wyjścia przyjmował bowiem element przedmiotowy. Owo promowanie elementu przedmiotowego przejawiało się nie tylko w samym określeniu tytułu aktu prawnego, ale także i w tym, że definiował on za każdym razem w ustawie, co oznacza działalność gospodarcza. Dopiero po zdefiniowaniu tego pojęcia wskazywał, że szczególna grupa podmiotów, która de lege lata nazywa się przedsiębiorcami, jest wyodrębniania ze względu na ten element przedmiotowy. Punkt wyjścia stanowiła zatem definicja legalna działalności gospodarczej. Natomiast ów wyspecjalizowany podmiot, który de lege lata nazywany jest przedsiębiorcą, był definiowany głównie jako ten podmiot, który prowadzi działalność gospodarczą. W istocie więc pojęcie podmiotowe „przedsiębiorca” było zawsze wtórne wobec pojęcia przedmiotowego „działalność gospodarcza”. W konsekwencji ta dziedzina prawa, która regulowała lub badała problematykę przedmiotową działalności gospodarczej i podmiotową przedsiębiorcy była i jest nazywana prawem gospodarczym, a niekiedy prawem gospodarczym publicznym.

Według K. Strzyczkowskiego prawo gospodarcze publiczne to całokształt norm prawnych regulujących proces oddziaływania państwa i organów Unii Europejskiej na gospodarkę z udziałem organów administracji publicznej oraz podmiotów prawa publicznego, a także prawa prywatnego .

Prowadząc szeroką analizę pojęcia i miejsca prawa gospodarczego publicznego w systemie prawnym, C. Banasiński trafnie zauważa, że publiczne prawo gospodarcze jawi się jako forma normatywnie uregulowanej dopuszczalności ingerencji państwa w sferę stosunków gospodarczych i jest wyrazem władztwa państwa w gospodarce. Odzwierciedla ono także powinności państwa wobec gospodarki, które wyrażone są właśnie w normach prawnych .

Prawo przedsiębiorców nieco ten stan rzeczy zmieniło. Wprawdzie nadal dominuje wyżej opisana technika konstruowania aktu prawnego i przyjmowania określonych definicji, niemniej jednak można dostrzec wzmocnienie aspektów podmiotowych. W dalszym ciągu definicja działalności gospodarczej jest podstawowa i determinuje ona pojęcie przedsiębiorcy jako podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, niemniej jednak już sam tytuł aktu prawnego wzmacnia zasadność pojęcia „prawo przedsiębiorców”. Można też dostrzec w samej ustawie kilka istotnych elementów upodmiatawiających działalność gospodarczą, o czym będzie jeszcze mowa niżej. Słusznie zauważył A. Kraszewski, że „Na uwagę zasługuje podmiotowy charakter tytułu ustawy, który odnosi się bezpośrednio do przedsiębiorców, nie zaś do prowadzonej przez nich działalności, jak to miało miejsce w przypadku ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Jak podkreślał ustawodawca w projekcie Prawa przedsiębiorców, tego rodzaju podmiotowe zorientowanie tytułu ustawy, wyraźnie identyfikujące konkretną grupę podmiotów prawa jako adresatów ustawy, ma znaczenie zarówno symboliczne, jak i praktyczne (centralną postacią regulacji jest właśnie przedsiębiorca, jego prawa i obowiązki)” .

Kluczowe znaczenie ma tu jednak element formalny, jakim w tym przypadku jest tytuł ustawy „Prawo przedsiębiorców” . Wyraźnie wskazuje on na adresata tego aktu prawnego, aczkolwiek jego zakres podmiotowy znacznie wykracza poza przedsiębiorców . Wymienienie w tytule podmiotu będącego adresatem aktu prawnego bez wątpienia wprowadza nową jakość zmierzającą w kierunku upodmiotowienia tej dziedziny prawa.

Duże znaczenie ma też preambuła ustawy. W piśmiennictwie zauważa się słusznie, że preambuła pełni określone funkcje, wśród których wymienia się funkcję socjologiczną oraz funkcję interpretacyjną, a także funkcję estetyczną . Nie wdając się w dyskusję na ten temat, należy podkreślić, że preambuła pozostaje istotnym elementem aktu prawnego, z którego można wysnuć określone wnioski.

Prawo przedsiębiorców stanowi w preambule, że „Kierując się konstytucyjną zasadą wolności działalności gospodarczej, a także innymi zasadami konstytucyjnymi mającymi znaczenie dla przedsiębiorców i wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, w tym zasadami praworządności, pewności prawa, niedyskryminacji oraz zrównoważonego rozwoju [...]”. Na uwagę zasługuje wymienienie w pierwszej kolejności przedsiębiorców, w drugiej zaś prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Widać jednak wyraźnie, że w centrum aksjologicznym ustawy leży osoba przedsiębiorcy, a dopiero dalej znajduje się prowadzona przez niego działalność gospodarcza. W świetle tego argumentu w pełni uprawniona wydaje się de lege lata nazwa „Prawo przedsiębiorców”.

Sama treść preambuły pozwala też na wyprowadzenie dalszych wniosków w kierunku związku prawa przedsiębiorców z innymi dziedzinami prawa. Bez wątpienia preambuła mocno akcentuje elementy konstytucyjne. Sama bowiem zasada wolności działalności gospodarczej jest zasadą konstytucyjną, podobnie jak zasada zrównoważonego rozwoju, zasada niedyskryminacji, zasada praworządności i pewności prawa, które mają postać samodzielną (zasada praworządności, niedyskryminacji) lub wynikającą z innych zasad (zasada pewności prawa, wyprowadzana z zasady demokratycznego państwa prawnego, także zasada zrównoważonego rozwoju, powiązana z zapewnieniem ochrony środowiska ).

Ten katalog zasad konstytucyjnych wymienionych w preambule pozwala na przyjęcie stanowiska, że prawo przedsiębiorców, pojmowane jako kompleksowa gałąź prawa, powiązane jest z tymi innymi działami i gałęziami prawa, w których te zasady najbardziej są urzeczywistniane. Są to zatem przede wszystkim związki z prawem administracyjnym, prawem podatkowym i prawem ochrony środowiska. Dowodzi tego zresztą i sama ustawa, której przepisy są adresowane również do organów administracji publicznej. Biorąc pod uwagę bardzo szeroki zakres prawa administracyjnego, jego związki z prawem przedsiębiorców nie są jednakowo silne. Ów związek w przypadku niektórych działów prawa administracyjnego jest silniejszy, niekiedy jest słabszy, a w niektórych w ogóle nie występuje (np. prawo pomocy społecznej).

Jednak ustawodawca w Prawie przedsiębiorców akcentuje nie tyle związki z poszczególnymi działami prawa administracyjnego, ile określone wartości wspólne dla całego prawa administracyjnego. Chodzi jednak o takie wartości, które z punktu widzenia celu i funkcji prawa przedsiębiorców mają istotne znaczenie. Można przyjąć, że to przede wszystkim praktyka pokazała, jakie wartości na styku przedsiębiorca – administracja są najistotniejsze: niedyskryminacja, pewność prawa, działanie administracji na podstawie prawa, zaufanie do przedsiębiorców.

Postawienie przez polskiego prawodawcę akcentu na wątek podmiotowy nie pozostaje obojętne dla określenia miejsca tej kompleksowej gałęzi prawa w systemie prawnym. Co więcej, można wręcz przyjąć, że doszło do redefinicji tego miejsca.

Miejsce prawa przedsiębiorców w systemie prawa wyznacza koncentracja na osobie przedsiębiorcy. W istocie związki między prawem przedsiębiorców a innymi dziedzinami prawa należy analizować przez pryzmat podmiotowy.

Prawo przedsiębiorców jest silnie powiązane z prawem ochrony środowiska. Pomijając problem miejsca prawa o odpadach w systemie prawnym, należy przywołać interesujący pogląd P. Korzeniowskiego, który twierdzi że „Cechą przedmiotu prawa gospodarki odpadami jest relacja (stosunek) określająca zależność zachodzącą między normami prawa ochrony środowiska i prawa gospodarczego w procesie gospodarowania odpadami. [...] inne cechy przedmiotu prawa gospodarki odpadami odzwierciedlają złożoną strukturę tego prawa. Przede wszystkim dlatego, że prawo gospodarki odpadami łączy w sobie dwie zasadniczo różne dziedziny: prawo gospodarcze i prawo ochrony środowiska” .

Warto też zwrócić uwagę na inny trafny pogląd Z. Bukowskiego, który już w pierwszych zdaniach swojej monografii zastrzega, że przedmiotem zawartych w niej rozważań są jedynie przepisy o charakterze administracyjnym, a pominięto regulacje cywilnoprawne, a zwłaszcza karnoprawne .

Powiązanie prawa przedsiębiorców z prawem ochrony środowiska ma charakter zarówno podmiotowy, jak i przedmiotowy. Analizując podmiotowe powiązanie prawa przedsiębiorców z prawem ochrony środowiska, należy zwrócić uwagę na kluczową definicję podmiotową w prawie ochrony środowiska, jaką jest definicja podmiotu korzystającego ze środowiska.

Jak stanowi art. 3 pkt 20 ustawy z 27.04.2001 r. – Prawo ochrony środowiska podmiotem korzystającym ze środowiska jest:

Z definicji tej jednoznacznie wynika, że jedną z grup podmiotów wymienianych przez ustawodawcę są właśnie przedsiębiorcy. W piśmiennictwie wręcz wskazuje się na dopuszczalność wyodrębnienia gospodarczego prawa ochrony środowiska . Za podstawę wyodrębnienia tej dziedziny prawa przyjmuje się przede wszystkim oddziaływanie przedsiębiorców na środowisko w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, która może polegać po pierwsze na pozyskiwaniu zasobów środowiska, a po drugie na wprowadzaniu do niego różnego rodzaju substancji lub energii. Możliwe są też inne formy oddziaływania, jak chociażby usuwanie drzew i krzewów. Skala oddziaływania przedsiębiorcy na środowisko uzasadnia dostrzeganie takiego i to istotnego związku.

Prawo przedsiębiorców pozostaje w ścisłym związku również z prawem cywilnym. W tym zakresie istnieją rozbieżne stanowiska doktryny, które z jednej strony dostrzegają potrzebę wyodrębniania prywatnego prawa gospodarczego (prywatnego prawa przedsiębiorców), a z drugiej negują utrzymywanie takiego podziału, traktując go jako sztuczny . Z powodzeniem funkcjonuje jednak w teorii prawa pojęcie „prawo gospodarcze publiczne”, definiowane jako zespół norm prawnych regulujących za pomocą metody cywilnoprawnej stosunki społeczne polegające na aktach wymiany dóbr i świadczenia usług, które to akty dokonywane są przez przedsiębiorców lub między nimi w związku z prowadzoną przez nich na własny rachunek działalnością gospodarczą .

Nie ulega wątpliwości, że ta dziedzina prawa, która jest przedmiotem analizy w tym opracowaniu pozostaje w ścisłym związku z prawem cywilnym. Związek ten uległ jeszcze wzmocnieniu przez aspekty podmiotowe. O ile można było dostrzec pewne różnice w aksjologii, która w poprzednim stanie prawnym akcentowała przedmiot regulacji – działalność gospodarczą, o tyle de lege lata uwaga prawodawcy skupia się na osobie przedsiębiorcy. Aspekt prywatnoprawny też jest skoncentrowany na osobie przedsiębiorcy, a nie na działalności gospodarczej, która jest jedynie desygnatem pojęcia „przedsiębiorca”. Po raz kolejny można zatem dostrzec redefinicję tego obszaru prawa, zmierzającą do koncentrowania regulacji prawnych na osobie (na podmiocie), a nie na przedmiocie regulacji.

Choć mocno osłabiony, to jednak pewien podział na publicznoprawne i prywatnoprawne aspekty funkcjonowania przedsiębiorcy jest uzasadniony. Mają one jednak de lege lata charakter drugorzędny. Jeżeli bowiem w centrum stawia się podmiot prawa, to chodzi o normy regulujące jego funkcjonowanie w obrocie prawnym i to niezależnie od tego, czy działa on w sferze prawa publicznego czy prywatnego.

Sam jednak ustawodawca daje podstawy do utrzymywania takiego podziału. Prawo przedsiębiorców wyraźnie bowiem kształtuje relacje nie między przedsiębiorcami, a między nimi a administracją publiczną. Owe stosunki prawne są więc przedmiotem odrębnej regulacji. Ustawodawca dostrzegł bowiem, że stosunki prawne przedsiębiorca – organ administracji publicznej są na tyle istotne dla prowadzenia działalności gospodarczej, a jednocześnie funkcjonowanie administracji publicznej może utrudniać prowadzenie owej działalności, że wymaga to interwencji prawodawczej. Eksponuje się zatem styk sytuacji prawnej przedsiębiorcy z administracją publiczną.

Utrzymywanie takiego podziału jest też uzasadnione aksjologią Prawa przedsiębiorców, wyrażoną w cytowanej już wyżej preambule. Odwołuje się ona bowiem przede wszystkim do zasad, według których ocenia się właśnie funkcjonowanie administracji publicznej.

Choć mocno osłabiony, to jednak ciągle uzasadniony jest podział prawa przedsiębiorców na publiczne i prywatne, a w konsekwencji badanie styku prawa przedsiębiorców z prawem cywilnym wydaje się nadal naukowo uzasadnione. Niezależnie bowiem od tego, jak daleko prowadzenie działalności gospodarczej jest zdeterminowane normami prawa publicznego, przedsiębiorca działa przede wszystkim z wykorzystaniem instrumentów prawa prywatnego, w szczególności umów, a także z wykorzystaniem uprawnień wynikających z prawa własności.

W teorii prawa zwraca się uwagę na kwestie związane z zasadami jako istotny element, na podstawie którego można twierdzić bądź zaprzeczać istnieniu samodzielnego działu prawa. W tym kontekście należy zauważyć, że piśmiennictwo podjęło interesujące próby określenia zasad, które można nazwać zasadami prawa przedsiębiorców. A. Dobaczewska wymienia zasadę wolności działalności gospodarczej i zasadę „co nie jest zakazane”, zasadę praworządności, zasadę niedyskryminacji i zasadę uczciwej konkurencji, zasadę zrównoważonego rozwoju, o której była już mowa wyżej, zasady obowiązujące przedsiębiorców w kontaktach z kontrahentami, zasadę zaufania do przedsiębiorcy, zasadę rozstrzygania wątpliwości na korzyść przedsiębiorcy, zasadę prowadzenia i zakończenia postępowania przez organy, zasadę informowania i pewności prawa, wreszcie zasadę odpowiedzialności organów za szkody spowodowane naruszeniem prawa .

Wprawdzie A. Dobaczewska deklaruje, że są to zasady kształtujące relacje między przedsiębiorcą a organami władzy publicznej, niemniej jednak ich zakres jest szerszy. Obejmuje bowiem kontakty między przedsiębiorcami i ich kontrahentami, a także relacje między samymi przedsiębiorcami, w sytuacji gdy nie muszą być wobec siebie kontrahentami (np. uczciwa konkurencja). Należy jednak zaznaczyć, że aksjologia ustawy eksponuje przede wszystkim relacje, na które wskazywała powołana autorka, a więc relacje między organami administracji publicznej a przedsiębiorcami.

Ranga, znaczenie i źródło zasad zaproponowanych przez A. Dobaczewską jest różne. Nie ogranicza ona swojej perspektywy badawczej jedynie do samego Prawa przedsiębiorców, ale dostrzega słusznie szerszy kontekst zagadnienia, także i konstytucyjny. Niektóre z tych zasad mają bowiem swoje bezpośrednie umocowanie w Konstytucji RP, natomiast inne wynikają wprost z samej ustawy. Zaproponowany przez autorkę katalog można traktować szerzej niż tylko jako zasady kształtujące relacje między przedsiębiorcami a organami władzy publicznej. Zasady te można ujmować jako zasady prawa przedsiębiorców o różnej randze, znaczeniu i źródle uregulowania. Trudno też z propozycją autorki polemizować. Katalog tych zasad jest wyczerpujący i obejmuje wszystkie elementy aksjologiczne, które winny być wyeksponowane.

Wskazując na kwestie zasad prawa przedsiębiorców, należy podjąć też rozważania co do tego, czy prawo przedsiębiorców stanowi samodzielną gałąź prawa. Mimo pewnych odrębności prawo przedsiębiorców nie może być uznane za samodzielną gałąź prawa. Problematyka podziału prawa na gałęzie należy przede wszystkim do teorii prawa.

Poza ramami tego opracowania pozostaje kwestia bliższej analizy pojęcia „gałąź prawa”, odwołującego się do aspektu podmiotowego, przedmiotowego, metody regulacji stosunków społecznych i właściwości organu orzekającego. O ile można wyróżnić pewne specyficzne cechy przedmiotowe, a przede wszystkim podmiotowe prawa przedsiębiorców, o tyle nie da się wyodrębnić samodzielnej metody regulowania stosunków prawnych. Prawo przedsiębiorców korzysta bowiem ze wszystkich metod regulowania stosunków społecznych, a więc z metody cywilno-, administracyjno- i karnoprawnej, z różnym natężeniem w różnych kontekstach. Dominuje jednak metoda charakterystyczna dla prawa publicznego. Sam zresztą ustawodawca do tego dąży, gdyż w centrum ustawy stawia stosunki prawne między przedsiębiorcami a organami władzy publicznej. Świadczy to dobitnie o zróżnicowanym charakterze metod regulowania stosunków społecznych, z dominującą metodą nadrzędności organu i podporządkowania przedsiębiorcy, a w konsekwencji uniemożliwia uznanie prawa przedsiębiorców za samodzielną gałąź prawa. Wniosku tego nie może zmienić nawet to, że prawo przedsiębiorców ma w istocie zniwelować przewagę administracji publicznej wobec przedsiębiorcy, wynikającą z tej właśnie nadrzędności.

W teorii prawa używa się jednak coraz częściej pojęcia „kompleksowa gałąź prawa”, które, moim zdaniem, powinno zyskiwać na znaczeniu w związku z dynamicznym rozwojem prawa, trudnościami z normatywnym opisywaniem stosunków społecznych, trudnościami językowymi związanymi z rosnącą specjalizacją i technicyzacją prawa. Widać też wyraźnie coraz częściej, że faktyczne podziały w prawie przebiegają już inaczej niż w tradycyjnym ujęciu, co wynika przede wszystkim z rozwiązań przyjmowanych w prawie europejskim.

Teoretycy prawa używają pojęcia „kompleksowa gałąź prawa”. „Podstawą ich wyróżnienia bywa przedmiot regulacji, [...] przy czym regulując te stosunki prawodawca posługuje się różnymi metodami regulacji, stąd nazwa »kompleksowa gałąź prawa«” . Bez wątpienia prawo przedsiębiorców spełnia ten warunek, tym bardziej że składa się na nie nie tylko ustawa, ale także inne akty rangi ustawowej i podustawowej, w tym w istotnym zakresie także akty prawa miejscowego. Przekrój przez różnorodność normatywną Prawa przedsiębiorców i zamiar ukazania tej różnorodności przyświeca autorom tego opracowania.

Prawo przedsiębiorców wykazuje daleko idące odrębności podmiotowe. Kluczowym zagadnieniem podmiotowym, które było już analizowane wyżej, jest osoba samego przedsiębiorcy. Ten element nie tylko odnosi się do podstawowej grupy adresatów tej kompleksowej gałęzi prawa, ale wręcz stanowi podstawowe kryterium jej wyodrębnienia. Jednak na osobie przedsiębiorcy zakres podmiotowy ustawy się nie wyczerpuje. Obejmuje on bowiem także organy administracji publicznej.

Istotne jest to, że zakres podmiotowy prawa przedsiębiorców obejmuje każdy organ administracji publicznej, niezależnie od tego, czy jest organem, którego istnienie w ogóle powiązane jest z działalnością gospodarczą i osobą przedsiębiorcy (np. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów), czy też nie. Każdy zatem organ administracji publicznej dokonujący jakichkolwiek czynności urzędowych z udziałem przedsiębiorców czy wobec przedsiębiorców jest adresatem tej ustawy.

Natomiast niezwykle trudno określić zakres przedmiotowy prawa podmiotowego. Tylko pozornie kwestia ta wydaje się prosta. Nie określa bowiem zakresu przedmiotowego stwierdzenie, że w grę wchodzi działalność gospodarcza. Działalność gospodarcza nie jest celem samym w sobie, a ponadto jej prowadzenie nie wyczerpuje się tylko w ramach prawa przedsiębiorców. Działalność gospodarcza stanowi jedynie podstawowy desygnat wyodrębnienia grupy podmiotów, jaką tworzą przedsiębiorcy. Przedsiębiorca nie jest odrębną kategorią podmiotową. Z definicji przedsiębiorcy wynika, że są to zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, ale wyposażone w zdolność prawną.

Przedmiot regulacji prawa przedsiębiorców należałoby określić jako prowadzenie działalności gospodarczej. Przy czym, jak wyżej już wykazano, nie chodzi o każdy przejaw prowadzenia takiej działalności, a o jej niektóre aspekty. Prawo przedsiębiorców nie aspiruje bowiem do tego, aby uregulować wszystkie kwestie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, a jedynie te, które dotyczą jej publicznoprawnego wymiaru i to też w ograniczonym zakresie. Poza prawem przedsiębiorców pozostają między innymi kwestie podatkowe, ochrony środowiska, uregulowania sektorowe (np. Prawo geologiczne i górnicze).

Zawężając zatem zakres przedmiotowy prawa przedsiębiorców, należałoby stwierdzić, że reguluje ono prowadzenie działalności gospodarczej w ogólnym zakresie, w tym podstawy relacji przedsiębiorcy z organami administracji publicznej, podstawy czynności kontrolnych, podstawy ewidencjonowania przedsiębiorców, a także podstawy aksjologiczne oraz najistotniejsze pojęcia i definicje.

W tym zakresie prawo przedsiębiorców pełni funkcję części ogólnej, uzupełnioną rozwiązaniami sektorowymi. Bardzo dobitnym przykładem tego typu roli prawa przedsiębiorców jest podręcznik Prawo gospodarcze publiczne pod redakcją A. Powałowskiego, w którym autorzy analizują poszczególne rozwiązania sektorowe .

Z jednej zatem strony przedmiot prawa przedsiębiorców jest trudny do uchwycenia i opisania zgodnie z zasadą per genus proximum et differentiam specificam. Z drugiej jednak strony nie budzi jakichkolwiek wątpliwości konieczność wyodrębniania pewnej grupy zagadnień wspólnych dla wszystkich przedsiębiorców. W owej wspólności uregulowań można więc upatrywać przedmiotu regulacji, przy czym samo stwierdzenie o wspólności rozwiązań normatywnych nie wystarcza, gdyż musi być uzupełnione wskazaniem tych wspólnych dla wszystkich przedsiębiorców zagadnień. Ten właśnie cel przyświeca ustawodawcy i jest przede wszystkim widoczny w Prawie przedsiębiorców.

Reasumując podjęte rozważania, można sformułować kilka wniosków. Przede wszystkim należy wskazać, że nadal istnieją podstawy normatywne i teoretyczne do utrzymywania poglądu o istnieniu i samodzielności kompleksowej gałęzi prawa, jaką jest prawo przedsiębiorców. Jednak de lege lata ową dziedzinę prawa należałoby określić jako „prawo przedsiębiorców”, a nie „prawo gospodarcze publiczne”. Doszło bowiem do aksjologicznej zmiany i przeniesienia akcentów z przedmiotu regulacji na podmiot regulacji. Uwypuklono zatem stronę podmiotową. Obejmuje ona natomiast nadal wyodrębnioną dziedzinę prawa.

Pojęcie „prawo przedsiębiorców” w jeszcze większym stopniu niż termin „prawo gospodarcze” zaciera różnice między aspektami publiczno- i prywatnoprawnymi. Sugeruje bowiem prima facie, że chodzi o ogół norm prawnych dotyczących szczególnej kategorii podmiotowej, jaką są przedsiębiorcy, niezależnie od publiczno- lub prywatnoprawnego charakteru stosunków prawnych, w jakich uczestniczą. Jednak utrzymywanie podziału na publiczno- i prywatnoprawny wymiar ma uzasadnienie. Nadal można i trzeba wyodrębniać ius publicum i ius privatum w prowadzeniu działalności gospodarczej. Samo zresztą Prawo przedsiębiorców daje ku temu podstawy, gdyż zakres przedmiotowy tej ustawy dotyczy właśnie sfery publicznej.

Prawo przedsiębiorców wykazuje też ścisłe związki z innymi gałęziami i działami prawa. Związki te dotyczą przede wszystkim prawa cywilnego. Są jednak dostrzegane w istotny sposób w odniesieniu do prawa ochrony środowiska czy prawa podatkowego.

Prawo przedsiębiorców wykazuje swoje odrębności podmiotowe (przede wszystkim) i przedmiotowe (przy okazji). Można również wyodrębnić jego zasady, co tylko wzmacnia pogląd o odrębności tej dziedziny prawa.

Bartosz Rakoczy