Ghazal Nicholas, Prawo do fonogramu w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Na mocy polskiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 r. określone utrwalenia sekwencji dowolnych dźwięków zostały objęte ochroną prawa wyłącznego, które zostało przypisane producentowi fonogramu – pierwotnie uprawnionemu z tytułu prawa do fonogramu. Prawo do fonogramu, jako konstrukcja prawna, ma zasadniczo na celu ochronę interesów producentów fonogramów z branży fonograficznej. Poczyniony przez producenta nakład inwestycyjny na dokonanie rejestracji dźwięków stanowi uzasadnienie ochrony fonogramów. Postęp techniki sprawił jednak, że sporządzenie utrwalenia dźwięku nie jest czynnością skomplikowaną ani kosztowną, co powoduje, iż prawo do fonogramu na gruncie polskiej ustawy odrywa się częściowo od swojego ratio legis. Przedmiot i podmiot tego prawa zostały bowiem ukształtowane w sposób zbyt szeroki, sprawiając, że prawo to odnosi się także do takich stanów faktycznych, które nie są powiązane z działalnością stricte gospodarczą. Jednocześnie prawo to zasadniczo w sposób należyty chroni interesy przemysłu muzycznego.

Tak sformułowana hipoteza badawcza została poddana weryfikacji poprzez analizę nie tylko norm prawnych zawartych w polskiej ustawie, ale także norm wyrażonych w implementowanych dyrektywach unijnych, konwencji rzymskiej, porozumieniu TRIPS czy traktacie WPPT. Powołane umowy stanowią bowiem część polskiego porządku prawnego. Europeizacja i globalizacja prawa dają asumpt do krótkiego przedstawienia wybranych zagranicznych regulacji prawa krajowego, a to z kolei pozwala na nakreślenie szerszej perspektywy prawa do fonogramu w świetle prawa polskiego.

Problematyka prawa do fonogramu była już omawiana w Polsce w opracowaniach o charakterze syntetycznym oraz w publikacjach poświęconych wąskim zagadnieniom, jednak w literaturze prawniczej brakowało dotąd monografii kompleksowo prezentującej prawo do fonogramu. To spowodowało, że zostały podjęte badania zmierzające do głębszej analizy tej problematyki, których wyniki są prezentowane w niniejszej publikacji. Za aktualnością tematyki prawa do fonogramu przemawia między innymi okoliczność, że w ostatnich latach na rynku fonograficznym zachodzą ciągłe zmiany w zakresie nowych sposobów eksploatacji fonogramów, związane przede wszystkim z powszechnym wykorzystywaniem technologii cyfrowej. Dlatego też prezentowana przeze mnie analiza prawa do fonogramu skoncentrowana jest na różnych sposobach korzystania z fonogramów w społeczeństwie informacyjnym (np. nadawanie w internecie). Poza zakresem rozważań znajdują się takie zagadnienia, jak: uzasadnienie przedłużenia czasu ochrony fonogramu oraz piractwo w odniesieniu do plików muzycznych. Problematyka ta jest bowiem szczegółowo omawiana w literaturze i jej przybliżenie nie jest konieczne, aby przedstawić konstrukcję prawa do fonogramu. Zasadniczą metodą badawczą zastosowaną w rozprawie jest metoda formalno-dogmatyczna. W ograniczonym zakresie znajduje także zastosowanie metoda komparatystyczna.

Skompletowanie niezbędnej literatury do napisania rozprawy było możliwe przede wszystkim dzięki bogatym zbiorom bibliotecznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także publikacjom elektronicznym umieszczanym w internecie. Pomocne okazały się również materiały zebrane w czytelni Wydziału Prawa Uniwersytetu Genewskiego oraz bibliotece WIPO w Genewie (sierpień 2010 r.), jak i w bibliotece Uniwersytetu Helsińskiego (lipiec 2014 r.).