Łukasiewicz Jakub M. (red.), Ramus Iwona (red.), Prawo alimentacyjne. Zagadnienia systemowe i proceduralne

Monografie z cyklu pt. Prawo alimentacyjne. Zagadnienia problemowe stanowią próbę odpowiedzi na stawiane przez środowisko naukowe pytania, jakie powstają przy stosowaniu przepisów regulujących alimentację. Wynikające ze stosunku alimentacyjnego prawa i obowiązki potraktowano w sposób interdyscyplinarny, analizując instytucje prawa prywatnego, publicznego oraz karnego. W rezultacie dokonano kompleksowej oceny spójności systemu.

Tom I niniejszego cyklu poświęcony został zagadnieniom ogólnym, w tym także proceduralnym, i to zarówno na etapie dochodzenia roszczeń, jak i egzekucji świadczeń alimentacyjnych. W monografii poruszono wiele kwestii dotychczas nieopracowanych wyczerpująco w piśmiennictwie, a w szczególności zagadnienia z zakresu międzynarodowego prawa alimentacyjnego. Ponadto, przedstawiono propozycje dostosowania regulacji prawnych do problemów, jakie generuje praktyka, co najbardziej widoczne jest w płaszczyźnie postępowania sądowego. W tomie II, stanowiącym kontynuację cyklu, zamieszczono opracowania dotyczące materialnego prawa cywilnego. Zawarte w nim rozważania koncentrują się wokół obowiązku quasi-alimentacyjnego, regulowanego przepisami kodeksu cywilnego oraz obowiązku alimentacyjnego sensu stricto, wynikającego z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Nietrudno zauważyć, że występujący na gruncie prawa cywilnego obowiązek quasi-alimentacyjny ma swoje źródło w normach iuris cogentis prawa kontraktowego oraz przepisach szczególnych prawa spadkowego. Wykonanie tych obowiązków, zwłaszcza wtedy, gdy ustawodawca przewiduje facultas alternativa, budzi wiele wątpliwości interpretacyjnych. Podobnie klasyfikacja umów o funkcji alimentacyjnej, szczególnie w zbiegu z obowiązkiem alimentacyjnym stron wynikającym z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wymaga właściwej wykładni doktrynalnej.

Wskazać należy, że kolejność prezentowanych treści nie jest przypadkowa. Z uwagi na fakt, że opracowania wykraczają poza dziedzinę prawa cywilnego, zamiast typowego schematu, gdzie prawo materialne poprzedza prawo procesowe, przyjęto metodę dialektyczną. Dlatego też tom I poświęcony został zagadnieniom systemowym i procesowym prawa alimentacyjnego w ujęciu prawa prywatnego, jak i publicznego. Tom II natomiast dotyka wyłącznie zagadnień materialnoprawnych, gdzie niejednokrotnie dokonano analizy przepisów w odniesieniu do obowiązującego systemu prawa.

Niezależnie od różnorodności prezentowanej problematyki podstawowe tezy opierają się na przyjęciu założenia osobistego charakteru prawa do alimentacji oraz majątkowego charakteru roszczenia. Stanowi ono asumpt do rozstrzygnięcia kwestii zbycia, dziedziczenia, zrzeczenia się roszczenia, a także potrącenia wierzytelności.

Kolejna teza, która posłużyła Autorom do sformułowania wniosków de lege lata i de lege ferenda, opiera się na wyróżnieniu płaszczyzny potencjalnej i konkretnej stosunku alimentacyjnego. Z pierwszej płaszczyzny, ze względu na wielość podmiotów zobowiązanych, wywodzić można koncepcję samodzielności stron w wielostronnym stosunku alimentacyjnym. Natomiast z konkretyzacją stosunku alimentacyjnego wiązać należy powstanie obowiązku alimentacyjnego, możliwość uchylenia się od jego wykonywania na podstawie art. 144 (1) k.r.o. oraz penalizację niealimentacji w oparciu o art. 209 k.k.

Przyczynkiem do powstania niniejszych monografii było Seminarium Naukowe pt. „Alimenty w teorii i praktyce” zorganizowane przez Zakład Prawa Cywilnego, Uniwersytecką Poradnię Prawną oraz Koło Naukowe Prawa Rodzinnego Familiae działające przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego. Uczestnicy tego seminarium, wraz z naukowcami z innych ośrodków akademickich, zawiązali grupę badawczą, która dokonała wieloaspektowej analizy problematyki alimentacji w prawie polskim i międzynarodowym.

W projekcie uczestniczyło 35 autorów, w tym 8 w stopniu doktora habilitowanego, 13 doktorów oraz 14 pracowników naukowych i praktyków w stopniu magistra. Są to przedstawiciele czternastu ośrodków naukowych położonych w: Bielsku-Białej, Gdańsku, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Poznaniu, Radomiu, Rzeszowie, Sandomierzu, Szczecinie, Warszawie oraz we Wrocławiu.

Merytoryczną ocenę poszczególnych rozdziałów przeprowadziło dziesięciu recenzentów. Za rzetelność i dbałość o wysoką jakość opracowań dziękujemy:

dr. hab. Adamowi Bieranowskiemu, prof. UW-M (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie)

dr hab. Izabelli Gil (Uniwersytet Wrocławski)

dr. hab. Grzegorzowi Jędrejkowi, prof. UKSW (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie)

prof. zw. dr. hab. Aleksandrowi Lichorowiczowi (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie)

dr. hab. Wojciechowi Morawskiemu (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)

dr. hab. Piotrowi Mostowikowi (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie)

dr hab. Hannie Paluszkiewicz (Uniwersytet Zielonogórski)

dr hab. Magdalenie Pyter, prof. KUL (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II)

dr hab. Annie Tarwackiej, prof. UKSW (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie)

dr. hab. Piotrowi Telusiewiczowi (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).

Słowa podziękowania kierujemy również do osób, które służyły wsparciem organizacyjnym i naukowym w pracy nad niniejszym cyklem. Szczególne wyrazy wdzięczności adresujemy do:

Pani dr hab., prof. UR Renaty Świrgoń-Skrok,

Pani dr hab., prof. US Kingi Flagi-Gieruszyńskiej,

Pana dr. hab., prof. US Marka Andrzejewskiego,

Pana prof. zw. dr. hab. Aleksandra Lichorowicza,

Pana dr. hab., prof. WSPiA Rzeszów–Przemyśl Janusza Gajdy,

Pana dr. Bogdana Rutkowskiego (Uniwersytet Zielonogórski),

Pani mgr Adrianny Tymienieckiej (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie),

Pani mgr Agnieszki Zwierzchowskiej (Uniwersytet Rzeszowski),

Pani Ewy Pękalskiej.

Rozdziały w monografiach Prawo alimentacyjne. Zagadnienia systemowe i proceduralne oraz Prawo alimentacyjne. Zagadnienia materialne uwzględniają stan prawny na dzień 1 listopada 2015 r. W imieniu autorów i własnym życzymy przyjemnej i inspirującej lektury.

Jakub M. Łukasiewicz

Iwona Ramus

Monografia pt. Prawo alimentacyjne. Zagadnienia systemowe i proceduralne składa się z dwóch części. Pierwsza z nich obejmuje analizę problematyki alimentacji w płaszczyznach prawa prywatnego, publicznego oraz prawa karnego. Dział pierwszy, dotyczący prawa prywatnego, otwierają studia historycznoprawne.

Rozdział I opracowany przez prof. UR dr hab. Renatę Świrgoń-Skok z Uniwersytetu Rzeszowskiego nosi tytuł Kilka uwag o alimentacji w prawie rzymskim. W rozdziale przybliżono charakter i rozwój historyczny alimentacji w starożytnym Rzymie. Autorka przedstawiła rozwój obowiązku alimentacyjnego między krewnymi, tj. wstępnymi i zstępnymi (ojcem i dziećmi), w ramach pochodzenia małżeńskiego. Przedmiotem rozważań są także roszczenia alimentacyjne dzieci pozamałżeńskich w stosunku do ich matki i jej wstępnych oraz powstały w prawie justyniańskim wzajemny obowiązek alimentacyjny między dziećmi z konkubinatu a ich ojcem naturalnym i jego dziećmi małżeńskimi. Przedstawiono także zagadnienia związane z realizacją tego obowiązku na drodze sądowej w postępowaniu kognicyjnym. Na zakończenie autorka odniosła się do wzajemnego obowiązku alimentacyjnego pomiędzy patronem a wyzwoleńcem, jaki istniał od II wieku w prawie rzymskim, oraz do występującego od czasów Nerwy i Trajana alimentowania biednej młodzieży przez państwo rzymskie.

W rozdziale II dr Michał Chajda z Wyższej Szkoły Finansów i Prawa w Bielsku-Białej omówił ewolucję zasad alimentacji w polskim prawie rodzinnym. W tej części monografii scharakteryzowano specyfikę świadczeń alimentacyjnych oraz instrumenty prawa materialnego i procesowego służące pełniejszej realizacji zaspokojenia potrzeb osób będących w niedostatku. Omówiono i oceniono konsekwencje poszczególnych nowelizacji przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczących alimentacji oraz wskazano wnioski de lege ferenda porządkujące problematykę alimentacji uzupełniającej oraz świadczeń na rzecz pełnoletnich dzieci.

Analizę zagadnień teorii alimentacji na gruncie prawa prywatnego rozpoczyna rozdział III autorstwa dr. Jakuba M. Łukasiewicza z Uniwersytetu Rzeszowskiego. Autor bliżej prezentuje jeden z elementów struktury stosunku alimentacyjnego, jakim jest strona zobowiązana do świadczenia alimentacyjnego. Ze względu na wielość podmiotów, które niejednokrotnie zaspokajać mają potrzeby uprawnionego, autor rozważa, czy podmioty te stanowić mają samodzielne strony w wielostronnym stosunku alimentacyjnym, czy też są jedną wielopodmiotową stroną wobec uprawnionego. Przyjmując słuszność pierwszego stanowiska, autor odwołuje się następnie do przepisów o współuczestnictwie materialnym i formalnym celem ukazania związków tej problematyki z prezentowaną tezą rozdziału.

Rozdział VI, zatytułowany Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych, opracowała dr Katarzyna Anna Dadańska z Uniwersytetu Szczecińskiego. Autorka zwraca uwagę, iż ustalenie prawa właściwego dla alimentów za pomocą właściwej normy kolizyjnej jest niezbędne w procesie stosowania prawa jako podstawa prawna rozstrzygnięcia – decyzji prawotwórczej. W rozdziale tym poruszono kwestie kolizyjnoprawne związane z ustaleniem prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych, w oparciu o obowiązujące akty normatywne: Konwencję nowojorską z dnia 20 czerwca 1956 r. o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą; Konwencję haską z 2 października 1973 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych; Rozporządzenie Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych; Protokół haski z 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych oraz bilateralne umowy międzynarodowe, których Polska jest stroną. Analizie poddano zakres statutu alimentacyjnego, dopuszczalność wyboru prawa dla zobowiązań alimentacyjnych oraz przewidziane w analizowanych aktach łączniki wskazujące właściwe prawo merytoryczne. Podjęto także próbę określenia relacji pomiędzy źródłami prawa kolizyjnego.

Dział drugi poświęcony został publicznoprawnym zagadnieniom alimentacji. Dotyczą one przyznawania i wypłacania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, oceny znaczenia ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów dla realizacji obowiązku alimentacyjnego, a także kwestii opodatkowania alimentów.

Rozważania inicjuje tekst opracowany przez dr. Tomasza Dąbrowskiego z Europejskiej Uczelni Informatyczno-Ekonomicznej w Warszawie oraz mgr. Adama Orlińskiego, doktoranta Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, którzy napisali rozdział V pt. Prawo do świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Autorzy szczególną uwagę poświęcili wymogom i trybowi przyznawania oraz zasadom wypłacania świadczeń. Wskazali, kto jest uprawniony do ich otrzymywania, wymagane dokumenty, organ właściwy do realizacji świadczeń oraz czas okresu świadczeniowego. Autorzy zwracają uwagę na przypadki wstrzymania wypłat, ze wskazaniem na przyczyny zaistnienia takich sytuacji.

Znakomite uzupełnienie powyższej tematyki stanowi analiza zagadnień procesowych przygotowana przez prof. UW-M dr hab. Agnieszkę Skórę pt. Odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego w sprawach przyznawania i wypłacania świadczeń z funduszu alimentacyjnego (Rozdział VI). Autorka koncentruje swoje rozważania wokół dwóch problemów wynikających z odpowiedniego stosowania przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – kodeks postępowania administracyjnego w sprawach przyznawania i wypłacania świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Pierwszy z nich dotyczy kwestii uznania dłużnika alimentacyjnego za stronę postępowania o przyznanie i wypłatę świadczeń z funduszu alimentacyjnego, zaś drugi konsekwencji procesowych wyznaczenia kuratora dla osoby nieobecnej w trybie art. 34 kodeksu i związanych z tym problemów praktycznych.

Rozdział VII autorstwa prof. USz dr. hab. Marka Andrzejewskiego, pt. Dyscyplinująca funkcja ustawy o pomocy dla osób uprawnionych do alimentów – rozważania na tle orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego dotyczących odebrania dłużnikowi alimentacyjnemu prawa jazdy, dotyczy oddziaływania prawem w kierunku budowania poczucia odpowiedzialności u osób uchylających się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego. Pomimo wysokiej naganności takich zachowań osoby te nie spotykają się z potępieniem w swych środowiskach, nie są obiektem nazbyt opresyjnych oddziaływań komorników, a w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2009 r. stwierdzono, że odebranie im prawa jazdy byłoby nadmierną sankcją, sprzeczną z zasadą proporcjonalności. Autor opowiada się za stanowczym reagowaniem zwłaszcza na zjawisko uchylania się od alimentacji wobec dzieci, i odnosi to zarówno do komorników, jak i do ustawodawcy. Aprobuje wyrok Trybunału z 2014 r., w którym odstąpiono od zarzutu nieproporcjonalności względem sankcji w postaci możliwości odbierania notorycznym dłużnikom alimentacyjnym prawa jazdy. W szczególności wysoko ocenia argumentację zawartą w uzasadnieniu tego wyroku, w którym Trybunał dokonał gruntownej analizy empirycznej dostępnych danych liczbowych dotyczących skuteczności oddziaływania omawianej sankcji i na tej podstawie zbudował swą ocenę na temat zgodności z zasadą proporcjonalności.

Autorem zamykającego rozważania o charakterze publicznoprawnym rozdziału VIII, zatytułowanego Opodatkowanie alimentów jest dr Ireneusz Nowak z Katedry Materialnego Prawa Podatkowego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Autor skupił się na tematyce opodatkowania alimentów na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych oraz na kwestii ich ewentualnego zwolnienia z opodatkowania. W pracy wskazano, że przysporzenie z tytułu alimentów nie jest „neutralne podatkowo”, gdyż zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, będącym doprecyzowaniem art. 10 ust. 1 pkt 9 (inne źródła), jest to przychód podatkowy. Jednakże, zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, alimenty można podzielić na dwie grupy: podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych oraz objęte zwolnieniem podatkowym.

Dział III części pierwszej, obejmującej zagadnienia systemowe, zawiera opracowania z zakresu prawa karnego.

Rozdział IX, zatytułowany Problem karalności za przestępstwo niealimentacji, opracował dr Michał Pietkiewicz z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Rozważania dotyczą prawnokarnej analizy art. 209 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny (Dz.U.1997.88.553 t.j.). W pierwszej części przedstawiony został rys historyczny przepisów karnych przestępstwa niealimentacji, jak również kształtowanie się obowiązku alimentacyjnego – począwszy od czasów starożytnych, do kodyfikacji nowożytnych obowiązujących na obszarze Polski. Następnie omówione zostały cele i funkcje prawa karnego w odniesieniu do przeciwdziałania w/w zjawisku. Omówione zostały również znamiona tego przestępstwa, ze szczególnym uwzględnieniem strony przedmiotowej oraz trybu ścigania i ustawowego wymiaru kary. Ostatnią część rozdziału stanowią wnioski oraz refleksje autora dotyczące skuteczności i zasadności penalizacji niealimentacji w polskim prawie karnym.

Fala emigracji zarobkowej często powoduje trudności w egzekwowaniu świadczeń alimentacyjnych od zobowiązanego. Ze zjawiskiem tym wiązać należy uporczywe uchylanie się od obowiązku opieki, które wyczerpuje znamię czynu zabronionego przewidzianego w art. 209 k.k. W związku z przeszkodami w ustaleniu miejsca pobytu dłużnika alimentacyjnego zachodzi potrzeba doboru odpowiednich instrumentów prawnych w celu ścigania sprawcy przestępstwa popełnionego przeciwko osobom bliskim. Analizę tego problemu zawiera rozdział X opracowany przez dr. Grzegorza A. Skrobotowicza, pt. Przestępstwo niealimentacji a europejski nakaz aresztowania. W pierwszej kolejności autor skoncentrował się na przesłankach warunkujących możliwość zastosowania ENA względem sprawców przestępstwa stypizowanego w art. 209 k.k. Po wyjaśnieniu tej kwestii zaprezentowane zostały argumenty przemawiające zarówno „za”, jak i „przeciw” wystąpieniu do innego państwa o przekazanie osoby ściganej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania. Jako ostatnia zaprezentowana została kwestia zastosowania względem sprawców przestępstwa „niealimentacji” przebywających na terenie Unii Europejskiej alternatywnych instrumentów prawnych.

Kontynuację problematyki alimentacji w kontekście stosunków transgranicznych stanowi dział pierwszy II części monografii zatytułowanej Realizacja uprawnień alimentacyjnych (zagadnienia proceduralne).

Opracowania dotyczące międzynarodowego postępowania cywilnego rozpoczyna rozdział XI przygotowany przez dr Annę Dąbrowską z Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu. Nosi on tytuł: Dochodzenie roszczeń alimentacyjnych w stosunkach transgranicznych na podstawie Konwencji nowojorskiej z 1965 r. Autorka uczyniła przedmiotem swoich rozważań tytułową umowę międzynarodową, której celem jest ułatwienie wyegzekwowania środków utrzymania przez osoby uprawnione od osób zobowiązanych, przebywających w innym państwie. W rozdziale zwrócono uwagę m.in. na obowiązek płynący z Konwencji dla jej państw-stron, polegający na wyznaczeniu Organu przesyłającego i Organu przyjmującego, na których oparto mechanizm współpracy między państwami. Omówiono czynności podejmowane przez te organy, jak również zasygnalizowano główne problemy występujące w trakcie postępowań na podstawie Konwencji nowojorskiej.

W rozdziale XII autorstwa dr. Jakuba M. Łukasiewicza i mgr Magdaleny Aksamitowskiej-Kobos pt. Egzekucja alimentów z Anglii na podstawie przepisów wspólnotowych dokonano analizy niezwykle ważnego zagadnienia z punktu widzenia praktyki. Mianowicie omówiono kwestie związane z egzekucją alimentów od zobowiązanego przebywającego w Anglii na rzecz dziecka posiadającego prawomocny wyrok wydany w Polsce. Wskazano również na różnice występujące w procedurze egzekucji alimentów pomiędzy Konwencją nowojorską a obowiązującym w Wielkiej Brytanii Rozporządzeniem rady (WE) z 18 grudnia 2008 roku, zwanym rozporządzeniem 4/2009.

Dział drugi części drugiej niniejszej monografii nosi tytuł Krajowe postępowanie cywilne. Omówiono w nim zarówno kwestie procesowe alimentacji, jak i postępowania egzekucyjnego.

Rozdział XIII opracowany przez dr Joannę Studzińską z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie dotyczy tematyki Roszczeń alimentacyjnych i ułatwień w ich dochodzeniu przed sądem. Autorka skupiła się na dookreśleniu pojęcia roszczenia alimentacyjnego. Zagadnienie to nie jest jednorodnie pojmowane, tym bardziej że roszczenia alimentacyjne pojawiają się dopiero na tle konkretnego stosunku zobowiązaniowego alimentacji. W niniejszych rozważaniach wskazane zostało pojęcie roszczeń alimentacyjnych, ich zakres i znaczenie dla uprawnionego do roszczeń alimentacyjnych. Przedstawione zostały szczególne uprawnienia służące uprzywilejowaniu osoby uprawnionej, ułatwienia proceduralne w dochodzeniu roszczeń, w tym także zwolnienie od kosztów sądowych i relacje z innymi postępowaniami mającymi na celu ułatwienie dochodzenia tych roszczeń. Poza zakresem rozdziału pozostały co do zasady postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne.

Mgr Iwona Ramus z Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sandomierzu, w rozdziale XIV pt. Pośmiertne ustalenie ojcostwa a obowiązek alimentacyjny, omówiła problematykę procesową tytułowego postępowania i jej znaczenie dla dochodzenia alimentów przez dziecko. Z tego powodu istotna jest kwestia dowiedzenia prawdy genetycznej. W rozdziale wykazano wady oparcia procesu o domniemanie faktyczne wynikające z art. 233 § 2 k.p.c. i zaproponowano recepcję z niemieckiego kodeksu postępowania cywilnego przepisu nakładającego powszechny obowiązek poddania się badaniom genetycznym w celu ustalenia pochodzenia dziecka. Dokonano również analizy kwestii alimentów umownych jako długów spadkowych oraz dziedziczności regresu alimentacyjnego.

Rozdział XV, zatytułowany Zasądzanie świadczeń alimentacyjnych z datą wsteczną, opracowała mgr Agnieszka Skorupka z Uniwersytetu Wrocławskiego. Autorka skupiła się na analizie przepisów art. 137 § 2 k.r.o. i art. 140 k.r.o., stanowiących podstawę do zasądzenia świadczeń alimentacyjnych za okres poprzedzający wytoczenie powództwa. Z charakteru świadczeń alimentacyjnych wynika, że ich celem jest dostarczanie uprawnionemu środków do zaspokajania jego bieżących potrzeb. Niemniej jednak obowiązek alimentacyjny nie wygasa z powodu upływu czasu, ale w związku z odpadnięciem przesłanki, jaką jest istnienie niezaspokojonej potrzeby żądania świadczeń alimentacyjnych. Obowiązek ten również nie wygasa, jeśli osoba uprawniona zaciągnęła zobowiązania względem osób trzecich na zaspokojenie swoich potrzeb (art. 137 § 2 k.r.o.). Ponadto, możliwość zasądzenia świadczeń alimentacyjnych z datą wsteczną dotyczy roszczenia regresowego osoby, która zaspokajała potrzeby uprawnionego w zakresie przewyższającym swój obowiązek albo w zastępstwie osoby zobowiązanej (art. 140 k.r.o.).

Autorką rozdziału XVI, zatytułowanego Zakres świadczeń alimentacyjnych określonych w ugodzie sądowej i pozasądowej, jest mgr Anna Urbańska-Łukaszewicz z Poznańskiego Centrum Prawa Rodzinnego i Praw Dziecka. Osnowę pracy stanowi teza, iż zakres świadczeń alimentacyjnych zależy zarówno od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, jak i od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 k.r.o.). Między tymi przesłankami zachodzi zależność, gdyż usprawiedliwione potrzeby powinny być zaspokojone w takim zakresie, w jakim pozwalają na to możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Przepisy prawa alimentacyjnego mają charakter bezwzględnie obowiązujący. W związku z tym nie jest dopuszczalne zasądzenie alimentów np. w wysokości przekraczającej możliwości zarobkowe zobowiązanego. Strony stosunku alimentacyjnego mogą dojść do porozumienia, w którym określą wysokość miesięcznych świadczeń. Autorka analizowała różnice pomiędzy ugodą sądową i pozasądową. Dokonała również analizy zakresu świadczeń określonych w treści ugody w stosunku do wymogów regulacji dotyczących obowiązku alimentacyjnego (art. 135 § 1 k.r.o.).

Tematykę zagadnień proceduralnych zamyka rozdział XVII autorstwa prof. USz dr hab. Kingi Flagi-Gieruszyńskiej oraz prof. WSPiA Rzeszów–Przemyśl dr. hab. Piotra Osowego pt. Egzekucja świadczeń alimentacyjnych. Autorzy omówili problematykę egzekucji świadczeń alimentacyjnych zarówno w polskim systemie prawnym, jak i w wymiarze europejskim i międzynarodowym. Ponadto, przeprowadzili analizę szczegółowych regulacji kodeksu postępowania cywilnego oraz aktów prawa unijnego i międzynarodowego w kontekście uprzywilejowanego charakteru świadczeń alimentacyjnych. Dokonano również przeglądu umów międzynarodowych dwustronnych i wielostronnych oraz przepisów prawa unijnego, które mają znaczenie dla egzekwowania świadczeń alimentacyjnych poza terytorium RP.

Autorzy