Jurczyk Tomasz, Prawa jednostki w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

Mimo że podstawowymi wartościami, do których odwołuje się Unia Europejska, są godność ludzka, wolność, solidarność, a także demokracja i państwo prawa, w obowiązującym materialnym prawie wspólnotowym istnieje luka dotycząca katalogu praw podstawowych jednostki, która jest związana przede wszystkim z ekonomicznym charakterem integracji europejskiej. Dlatego też celem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jest stworzenie spójnego systemu prawnego, zgodnie z którym nie powinny istnieć luki w ochronie prawnej, a jednostki mogą dochodzić swoich praw. Cel ten Trybunał stara się osiągnąć przez formułowanie własnej doktryny praw podstawowych, będącej niepisanym prawem wspólnotowego porządku prawnego. Istotną rolę w ochronie praw jednostki w Unii Europejskiej odgrywa orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, dlatego w niniejszej pracy podjęto próbę przedstawienia i oceny kwestii ochrony praw jednostki przez ten Trybunał przede wszystkim z punktu widzenia praw zawartych we wspólnotowym prawie materialnym.

Problematyka pracy została oparta na tezie, że orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości przyczyniło się do wzmocnienia ochrony praw jednostki w Unii Europejskiej. Tezę tę ma potwierdzić analiza orzecznictwa Trybunału.

Autor stara się odpowiedzieć na następujące pytania badawcze:

Początkowe rozdziały książki zawierają analizę pojęcia praw człowieka i ich klasyfikacji, opisują rozwój koncepcji praw człowieka począwszy od starożytności do czasów obecnych, obejmują także współczesne pojęcie praw człowieka w kontekście historycznego powstania i rozwoju międzynarodowej ochrony praw człowieka. W płaszczyźnie międzynarodowej kreowane są obecnie standardy w dziedzinie praw człowieka, które można ująć w następujące systemy: system ochrony praw człowieka ONZ oraz Rady Europy, ochrona praw człowieka w procesie KBWE/OBWE i Wspólnoty Europejskiej/Unii Europejskiej. Ponieważ we Wspólnocie Europejskiej przez wiele lat nie było wyraźnie sformułowanego katalogu norm przyznających jednostkom prawa, zaistniał problem ewentualnej akcesji Wspólnoty do Konwencji.

W pracy skoncentrowano się na przedstawieniu praw przysługujących jednostkom, zawartych w prawie wspólnotowym (pierwotnym i wtórnym) oraz Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Silny akcent położono na analizę porównawczą wszystkich rozwiązań Karty i odpowiadających im przepisów Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Analiza orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w zakresie ochrony praw jednostki poprzedzona została przedstawieniem roli i funkcjonowania tego Trybunału. Odniesiono się tutaj do jego kompetencji w zakresie wykładni i stosowania prawa wspólnotowego, zwrócono uwagę na jednolitą interpretację prawa przez Trybunał oraz kontrolę właściwego działania instytucji wspólnotowych. Pokrótce przedstawiony został wymiar sprawiedliwości we Wspólnocie, na który - oprócz Trybunału Sprawiedliwości - składają się Sąd Pierwszej Instancji oraz Sąd do Spraw Służby Publicznej. Istotne jest również pokazanie funkcji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w ramach I, II i III filaru Unii Europejskiej. Autor opisuje, w jaki sposób przepisy dotyczące procedury postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości gwarantują przestrzeganie praw jednostki oraz analizuje zasady prawa wspólnotowego, których poszanowanie zapewnia Trybunał, odgrywające istotną rolę w ochronie praw jednostki.

Kluczowe znaczenie z punktu widzenia ochrony praw jednostki ma orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. W książce przedstawiono ewolucję poglądów Trybunału odnośnie do jego kompetencji w zakresie ochrony praw jednostki oraz analizę orzeczeń dotyczących ochrony praw politycznych, ekonomicznych, socjalnych oraz uprawnień zawartych w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Autor stawia tezę, że Europejski Trybunał Sprawiedliwości stopniowo wypracowywał standardy ochrony, a jego orzecznictwo wywierało pozytywny wpływ na ochronę praw jednostki.

W końcowej części pracy podjęto próbę odpowiedzi na postawione we wstępie pytania, a przede wszystkim ustalenia, w jakim zakresie orzecznictwo ETS przyczyniło się do ochrony praw jednostki w Unii Europejskiej.

Do realizacji założonego celu została zastosowana metoda prawno-dogmatyczna, polegająca na analizie norm prawnych zawartych w aktach pierwotnego i wtórnego prawa wspólnotowego przyznających w Unii Europejskiej prawa jednostkom. Problematyka dotycząca ochrony praw jednostki jest przedstawiona za pomocą analizy orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji, której poddane zostały orzeczenia wydawane od początku lat 60. XX w. do chwili obecnej. Ze względu na znaczną liczbę orzeczeń Trybunału dokonano ich selekcji, pozostawiając przede wszystkim te stanowiące kamień milowy w rozwoju prawa wspólnotowego oraz orzeczenia, w których Europejski Trybunał Sprawiedliwości odwoływał się do wspólnotowego prawa traktatowego i Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.