Klafkowska-Waśniowska Katarzyna, Prawa do nadań programów radiowych i telewizyjnych w prawie autorskim

Jak zauważa S.M. Stewart, "historia prawa autorskiego odzwierciedla rozwój techniki" . Rozwijając tę myśl wskazuje, że uwarunkowane jest to rozwojem środków udostępniających dzieło szerokiej publiczności. Konsekwencją rozwoju fotografii, kinematografii i nagrań dźwiękowych, a w XX wieku telewizji, radia, i coraz to nowszych, doskonalszych środków przekazu były więc zmiany w prawie autorskim. W ten sposób wykształciły się też nowe przedmioty ochrony, jak np. nadania telewizyjne. Na poziomie międzynarodowym ochrona nadań sięga początku lat 60. i stanowiła wówczas istotne novum. Do polskiego prawa ochrona ta została wprowadzona w 1994 r. Dopiero pod rządami nowej, obowiązującej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (zwanej dalej ustawą bądź pr. aut.) , problematyka ochrony nadań nabrała znaczenia z uwagi na zlikwidowanie monopolu Komitetu do Spraw Radia i Telewizji i rozwój na rynku medialnym. Obecnie obserwujemy nie tylko rozwój w postaci podejmowania działalności przez nowych nadawców w skali ogólnopolskiej, ale i lokalnej, ale również pojawianie się możliwości świadczenia nowych rodzajów usług, związanych z przekazem programów radiowych i telewizyjnych. Rozwija się działalność platform cyfrowych oraz aktywność nadawców w internecie. Rozpowszechnianiu programów towarzyszą w coraz szerszym zakresie usługi interaktywne. Widz lub słuchacz zaczyna wykraczać poza rolę biernego odbiorcy. Rozwój techniczny stanowi największe wyzwanie dla regulacji prawnych w dziedzinie prawa autorskiego i praw pokrewnych.

Przedmiotem niniejszej rozprawy doktorskiej jest ochrona praw do nadań programów. Wybór tematu uzasadniony jest z jednej strony dużym znaczeniem gospodarczym poruszanej problematyki, a z drugiej brakiem w tym zakresie monograficznych opracowań w literaturze polskiej. Prawo do nadań programów nie zostało dotychczas w szerszy sposób omówione. Brak więc zarówno opracowania dotyczącego podstawowych założeń, podstaw i konstrukcji ochrony, jak również opracowań poruszających aktualne problemy ochrony nadań programów, mimo, jak wskazano, dynamicznego rozwoju w tej dziedzinie.

Ochrona nadań programów w kształcie przyjętym w polskiej ustawie ma swoją genezę w regulacjach międzynarodowych, przede wszystkim w międzynarodowej konwencji o ochronie artystów wykonawców, producentów fonogramów i stacji radiowych i telewizyjnych podpisanej w Rzymie 26 października 1961 r. Ochrona praw pokrewnych w prawie polskim jest ściśle związana z prawem wspólnotowym. Przyjęte w związku z akcesją zobowiązania Polski stanowiły istotny impuls dla przyjęcia ochrony praw pokrewnych. Rozwój prawa wspólnotowego znajduje swoje odzwierciedlenie poprzez kolejne nowelizacje polskiej ustawy. Można również zaobserwować, że najnowsze międzynarodowe regulacje dotyczące praw pokrewnych znajdują swoje odbicie w polskiej ustawie za pośrednictwem prawa wspólnotowego. Dyrektywy wspólnotowe dotyczą wybranych grup problemów, których rozwiązanie było konieczne dla prawidłowego funkcjonowania Rynku Wewnętrznego. Na podstawie ich postanowień można zrekonstruować poziom ochrony, jaki został przewidziany w przypadku nadań programów. Model ochrony praw pokrewnych tworzony w prawie wspólnotowym ma bezpośredni wpływ, i jest najistotniejszy z punktu widzenia prawa polskiego. Przedmiotem rozważań w pracy są przede wszystkim postanowienia polskiej ustawy, jednakże przy szerokim uwzględnieniu regulacji międzynarodowych i wspólnotowych w zakresie, w jakim stanowią tło i źródło rozwiązań przyjętych na gruncie krajowym.

Celem realizowanym w rozprawie jest zatem analiza podstawowych elementów ochrony nadań programów. Jest to zadanie o tyle trudne, że w ustawie nie zostały zdefiniowane podstawowe pojęcia takie jak: "nadanie programu", czy też "organizacja radiowa lub telewizyjna". Pojęciem kluczowym dla analizy i próby zdefiniowania tych pojęć jest pojęcie "nadawania", które zostało zdefiniowane w art. 6 pr. aut. Wyjaśnienie, co w prawie autorskim rozumie się poprzez nadawanie, pozwoli na spójną, w kontekście całości ustawy, wykładnię pojęć: "nadanie" czy "organizacja nadawcza" będącego synonimem pojęcia "organizacja radiowa lub telewizyjna".

Podstawowymi zagadnieniami poruszanymi w pracy są: przedmiot ochrony, podmiot, któremu przysługują prawa do nadań programów, oraz zakres ochrony. Ustalenie zakresu ochrony, ujmowane szeroko, powinno objąć trzy aspekty. Po pierwsze, omówienie i przedstawienie poszczególnych uprawnień, które zgodnie z art. 97 pr. aut. przysługują organizacjom nadawczym. Po drugie, wskazanie na ograniczenia praw wyłącznych przewidziane w ustawie, a więc zbadanie, w jakim zakresie przepisy o dozwolonym użytku znajdują zastosowanie do nadań. Po trzecie, przedstawione zostaną postanowienia ustawy, które dotyczą problemu ochrony praw majątkowych. W kontekście ochrony niezwykle istotnym i aktualnym zagadnieniem jest stosowanie i ochrona zabezpieczeń technicznych. Dla organizacji nadawczych, szczególnie istotna jest kwestia kodowania programów i przeciwdziałania nielegalnemu dekodowaniu programów, które zwykle są odpłatne, co przynosi nadawcom poważne straty. Obok ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zabezpieczeń technicznych dotyczą również szczególne regulacje prawne: dyrektywa nr 98/48/WE o ochronie prawnej usług opartych lub polegających na dostępie warunkowym, i służąca jej implementacji ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o ochronie usług świadczonych drogą elektroniczną opartych na dostępie warunkowym lub na nim polegających .

Przedstawienie i omówienie wszystkich aspektów ochrony praw do nadań ma na celu sformułowanie ogólnych wniosków dotyczących ochrony nadań programów. Ocena przyjętych w polskiej ustawie rozwiązań musi być dokonywana w kilku płaszczyznach. Należy ocenić polską regulację, w świetle uregulowań międzynarodowych oraz rozwiązań wspólnotowych. Analiza powinna również prowadzić do wykazania, czy regulacja w polskiej ustawie jest skonstruowana w sposób spójny, i czy zapewnia pełną i efektywną ochronę organizacjom nadawczym. Z tym zagadnieniem powiązane jest spojrzenie na ochronę nadań w kontekście postępu technicznego. Warto nadmienić, że unowocześnieniu ochrony nadań służyć ma opracowywany nowy traktat WIPO (World Intellectual Property Organisation). Śledzenie rozwoju prac nad traktatem pozwoli wskazać na główne problemy, jakie dotyczą ochrony nadań w kontekście zmian technologicznych. Ocena pod tym kątem pozwoli stwierdzić, czy postanowienia polskiej ustawy są w stanie sprostać nowym wyzwaniom technologicznym.

Niniejsza monografia powstała na gruncie rozprawy doktorskiej obronionej w styczniu 2007 r. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Ambitne cele postawione w niniejszej pracy nie mogłyby zostać zrealizowane, gdyby nie opieka naukowa promotora, prof. dr. hab. Mariana Kępińskiego, któremu serdecznie dziękuję za uwagi krytyczne oraz właściwe ukierunkowanie mojej pracy. Za uwagi dziękuję również recenzentom rozprawy, prof. dr hab. Aurelii Nowickiej oraz prof. dr. hab. Andrzejowi Matlakowi; kierując się ich wskazówkami starałam się jak najstaranniej przygotować rozprawę do druku. Dziękuję również profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi za zaproszenie do odbycia stażu naukowego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego, za udostępnienie mi bogatych zbiorów bibliotecznych Instytutu oraz stworzenie możliwości poddania wyników moich badań dyskusji w ramach wykładów otwartych odbywających się w Instytucie.