Klimas Magdalena, Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych

Przedmiotem niniejszej pracy jest postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, uregulowane przepisami art. 459–476 oraz 477⁸–477¹⁶ k.p.c.

Ustawodawca przekazał rozpoznanie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych do postępowania odrębnego, na co bez wątpienia miał wpływ charakter tych spraw. Najpierw dana sprawa jest rozstrzygana w postępowaniu administracyjnym przez organ rentowy, który wydaje decyzję i dopiero od tej decyzji (lub jej niewydania w określonym terminie) strona może wnieść odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Jeżeli skorzysta z tego prawa, sprawa zostaje przeniesiona na drogę postępowania sądowego i toczy się według przepisów kodeksu postępowania cywilnego. To swoiste połączenie postępowania administracyjnego z postępowaniem cywilnym znalazło odbicie w niektórych instytucjach tego postępowania oraz wywarło wpływ na jego kształt. W postępowaniu tym spotykamy się ze specyficzną konstrukcją stron procesowych, będącą konsekwencją tego, że zanim dana sprawa trafi do sądu, najpierw jest przedmiotem postępowania przed organem rentowym.

O przekazaniu spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych do postępowania odrębnego zadecydował także wzgląd na zapewnienie szybkości i sprawności tego postępowania. W postępowaniu tym sąd rozstrzyga między innymi o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego, które nierzadko stanowią jedyne źródło dochodu osób odwołujących się. Osoby te z oczywistych względów zainteresowane są jak najszybszym ich zakończeniem. W związku z tym, wychodząc naprzeciw tym potrzebom, ustawodawca w znacznym stopniu uprościł i odformalizował postępowanie w tych sprawach.

Mimo jednak wprowadzonych uproszczeń w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych występują w nim zagadnienia prawne, które wywołują wiele trudności w praktyce oraz wątpliwości interpretacyjnych. Dowodzi tego orzecznictwo Sądu Najwyższego, nierzadko rozbieżne, dotyczące kwestii związanych z wykładnią i stosowaniem przepisów regulujących to postępowanie. Wyjaśnienie tych kwestii ma szczególnie istotne znaczenie właśnie ze względu na ważny – ze społecznego punktu widzenia – charakter spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Niniejsza praca stanowi próbę przedstawienia i wyjaśnienia najważniejszych zagadnień związanych z tym postępowaniem. Główny nacisk został położony na aspekt procesowy omawianego postępowania odrębnego, ale w zakresie niezbędnym do analizy zagadnień procesowych związanych z omawianym postępowaniem odrębnym w rozdziale pierwszym zaprezentowany został w sposób syntetyczny system ubezpieczeń społecznych w Polsce. Dalsza część pracy przedstawia zagadnienia związane z zakresem spraw rozpoznawanych w tym postępowaniu, naczelnymi zasadami postępowania, charakterem spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, stronami i przebiegiem tego postępowania.