Kala Dariusz (red.), Zgoliński Igor (red.), Postępowanie przed sądem I instancji w znowelizowanym procesie karnym

Niniejsza monografia odnosi się do najbardziej relewantnych zmian w postępowaniu karnym, które nastąpiły w latach 2015–2017. Z perspektywy historycznej był to bodaj najbardziej newralgiczny okres aktywności ustawodawcy. Zarówno liczba, jak i zakres nowelizacji uzasadniają twierdzenie, że w sposób znaczący przemodelowano dotychczasowy proces karny. Warto tu nadmienić, że ustawa z 27.09.2013 r. (Dz.U. poz. 1247 ze zm.), która weszła w życie 1.07.2015 r., wprowadziła bardzo daleko idące przeobrażenia, w zasadzie w pełni porównywalne z wejściem w życie nowego kodeksu, posiadającego odmienną niż dotąd aksjologię. Nieco tylko mniejszy zakres zmian wprowadzono ustawą z 11.03.2016 r. (Dz.U. poz. 437), a prócz tego dokonano przecież jeszcze innych nowelizacji. Taki stan rzeczy implikuje konieczność dyskusji nad zasadnością zmian, trafnością doboru instrumentów procesowych oraz skutkami nowelizacji. Niniejsza monografia wpisuje się w to założenie. W świetle dotychczasowych przeobrażeń stanu normatywnego nie ustała także potrzeba prowadzenia dyskursu o dalszych, niezbędnych, pożądanych transformacjach procesu karnego, w kierunku zwiększenia jego sprawiedliwości, rzetelności oraz efektywności. Nie wydaje się bowiem, aby kodeksowy status quo uzasadniał twierdzenie, że polski proces karny ma nowoczesny kształt i charakter, w pełni odpowiadający nie tylko aktualnym potrzebom wymiaru sprawiedliwości, ale i oczekiwaniom społecznym. Przeciwnie, uznać można, że w wyniku nowelizacji dokonanych na przestrzeni ostatnich lat kodeks zatracił swą spójność, posiada zaburzoną aksjologię, a realizowana polityka karna jest przez to niekonsekwentna. Przekłada się to w sposób oczywisty na bezpośrednie stosowanie przepisów, gdyż w praktyce na co dzień spotkać się można choćby z szeregiem problemów natury interpretacyjnej. A przecież od prawa procesowego oczekuje się, aby było narzędziem do sprawiedliwego i możliwie sprawnego przeprowadzenia postępowania, w następstwie którego wydane zostanie trafne orzeczenie w przedmiocie odpowiedzialności karnej sprawcy za zarzucany mu czyn. W tym kontekście zagwarantowanie należytej jakości norm prawnych odnoszących się do postępowania jest jednym z obowiązków państwa demokratycznego. Podkreślenia jednak wymaga to, że postępowanie karne cechuje największy rygor w zakresie środków przymusu państwowego, co w sposób szczególny wymusza nie tylko staranność w legislacji, ale także dbałość o stabilność prawa.

Dodatkowym zamierzeniem, które od początku przyświecało powstaniu tej publikacji, było umożliwienie naukowej wypowiedzi również osobom, które na co dzień mają styczność z praktyką i stosują normy zawarte w Kodeksie postępowania karnego w swej działalności zawodowej. W naszej ocenie tego rodzaju praktyczne spojrzenie na sens i rezultat przebudowy Kodeksu postępowania karnego będzie stanowić niezwykle cenny przyczynek do dalszej dyskusji. Z powodzeniem może również zostać wykorzystane podczas ewentualnych przyszłych prac legislacyjnych mających na celu korektę stwierdzonych mankamentów. Stoimy przy tym na stanowisku, że wspomniane założenie udało się zrealizować. W niniejszej monografii odnaleźć można nie tylko artykuły Autorów o ugruntowanej pozycji, lecz także tych, którzy posiadając wieloletnie doświadczenie zawodowe, nie podejmowali dotąd działalności publikacyjnej. Z satysfakcją należy też odnotować, że dobór autorów publikacji gwarantuje spojrzenie na proces karny z różnych perspektyw. Znajdują się tu opracowania osób, które wykonują różne profesje prawnicze: asystenta sędziego, prokuratora, adwokata, radcy prawnego czy też sędziów orzekających w sądach różnych szczebli. Poczynione rozważania, nierzadko krytyczne, są zatem z tego względu głęboko osadzone w ich działalności praktycznej.

Tematy poszczególnych publikacji zostały ułożone w porządku zbliżonym do przyjętej systematyki kodeksowej. Obejmują odrębne zagadnienia merytoryczne, zwykle o węzłowym znaczeniu dla procesu karnego. Ukazanie wszystkich zmian, przy dość obszernym obrazie zapatrywań doktryny i stanowisk judykatury, znacznie wykraczałoby poza przyjęte ramy opracowania. Wymagałoby także szerokiego ukazania ewolucji poglądów na normy Kodeksu postępowania karnego. W konsekwencji wręcz wymuszałoby dokonanie opracowania systemowego. Mając jednak na uwadze poprzednią publikację, która ukazała się pod naszą redakcją, zatytułowaną Reforma prawa karnego materialnego i procesowego z 2015 roku. Wybrane zagadnienia (Warszawa 2015), uznać można, że oddawana do rąk Czytelników monografia ma w tym względzie charakter komplementarny i w pewnej mierze poszerzający zawarte tam rozważania.

Wypada nam wyrazić nadzieję, że przyjęta konwencja opracowania okaże się przydatna i będzie sprzyjać nie tylko krytycznej refleksji czy kształtowaniu własnych poglądów na obowiązujące obecnie normy prawa karnego procesowego, lecz także okaże się pomocna w rozwiązywaniu bieżących problemów, wynikłych na tle codziennego stosowania przepisów.

Dariusz Kala

Igor Zgoliński