Tużnik Marta, Postępowania szczególne w postępowaniu karnym skarbowym

Przedmiotem opracowania jest problematyka postępowań szczególnych w postępowaniu karnym skarbowym. Najogólniej określając, chodzi o takie postępowania, których przebieg różni się w sposób istotny od postępowania zwyczajnego. Cechą charakterystyczną tych postępowań jest najczęściej redukcja formalizmu czynności procesowych prowadząca do usprawnienia rozpatrywania określonej kategorii spraw. Postępowanie karne skarbowe z kolei jest także trybem szczególnym dotyczącym przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych.

Temat ten jest rzadko podejmowany w literaturze. Właściwie w tym względzie można odnotować tylko wypowiedzi komentatorów i autorów opracowań podręcznikowych oraz artykuły przyczynkarskie. Brak jest opracowania naukowego, które omawiałoby w sposób kompleksowy tytułową problematykę. Można się tylko odwołać do publikacji dotyczących postępowań szczególnych w procesie karnym .

Tematyce tej w szerszym zakresie poświęcone zostało tylko jedno opracowanie A. Światłowskiego Jedna czy wiele procedur karnych, Sopot 2008. Jednakże nie przedstawiono w nim w sposób pełny trybów szczególnych w procesie karnym skarbowym.

Przedmiotem ochrony w prawie karnym skarbowym jest interes finansowy przede wszystkim Skarbu Państwa, a także jednostek samorządu terytorialnego oraz Wspólnot Europejskich. W przeciwieństwie do prawa karnego powszechnego w prawie karnym skarbowym nie są penalizowane zachowania godzące w mienie, życie czy zdrowie jednostki. Można uznać w uproszczeniu, iż przestępczość skarbowa ma raczej charakter administracyjny, a nie kryminalny.

W celu ochrony interesu fiskalnego Skarbu Państwa i wymienionych powyżej podmiotów konieczne jest zastosowanie wobec sprawców przestępstw i wykroczeń skarbowych przede wszystkim dolegliwości finansowej. Niewątpliwie cel ten jest realizowany poprzez wprowadzenie kary grzywny jako dominującej w katalogu kar.

Idąc dalej tym tokiem rozumowania, trzeba postawić pytanie, czy w przypadku sprawców czynów skarbowych zawsze konieczna jest procedura rozpoznawania ich sprawy w sformalizowanym postępowaniu zwyczajnym. Odpowiadając na nie, trzeba zastanowić się także nad tym, co jest bardziej opłacalne dla interesów Skarbu Państwa czy jednostek samorządu terytorialnego: zwykły sformalizowany proces czy odformalizowane postępowanie szczególne.

Na wszystkie tak postawione pytania trzeba udzielić odpowiedzi, że najbardziej optymalną formą rozpoznania tych spraw są tryby szczególne.

Pozwala to postawić hipotezę, że istnienie w procesie karnym skarbowym postępowań szczególnych jest uzasadnione. Przemawia za tym przede wszystkim jego specyficzny przedmiot ochrony. Nie bez znaczenia są też względy ekonomiki i szybkości postępowania, które byłyby trudne do zrealizowania w postępowaniu zwyczajnym. Zredukowany formalizm powoduje usprawnienie, a tym samym przyspieszenie rozpoznawania spraw o czyny karne skarbowe.

Dyferencjacja trybów szczególnych służy optymalnemu dostosowaniu charakteru i wagi przestępstwa czy wykroczenia skarbowego do odpowiedniego trybu szczególnego.

Konstatując, wprowadzenie postępowań szczególnych do procesu ma prowadzić do poprawy funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Trzeba jednak pamiętać, aby przy stosowaniu trybów szczególnych nie zapominać o prawach uczestników procesu. Przede wszystkim chodzi o takie gwarancje oskarżonego jak prawo do obrony oraz prawo do sądu. Niezmiernie istotne jest, aby znaleźć równowagę między zasadą trafnej i szybkiej reakcji karnej a zagwarantowaniem podstawowych uprawnień procesowych. Chodzi o to, żeby interesy organów wymiaru sprawiedliwości i uczestników postępowania pozostawały w zgodzie. Zadanie to jest trudne i jeżeli byłoby całkowicie realizowane, zasłużyłoby na miano doskonałego tworu ustawodawcy. Wybrane aspekty owych niezgodności zostały omówione w pracy na przykładzie konkretnych postępowań szczególnych.

Celem niniejszego studium jest udowodnienie tezy, że postępowania szczególne w postępowaniu karnym skarbowym spełniają zasadniczą i fundamentalną rolę w rozpoznawaniu spraw o przestępstwa i wykroczenia skarbowe.

Przedmiot analizy stanowią unormowania prawne oraz wypowiedzi doktryny. Weryfikacja rzeczywistości następuje w sferze normatywnej i dogmatycznej, a nie w sferze sądowego stosowania prawa. Praca nie jest jednak pozbawiona odniesień do praktyki, lecz ograniczają się one tylko do wypowiedzi judykatury. Prezentując temat, posługiwano się metodą historyczną, analizą tekstów prawnych, analizą dogmatyczną, analizą rozstrzygnięć Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych. W związku z tym tytułowe zagadnienie zostało przedstawione w aspekcie historycznym, normatywnym, dogmatycznym i częściowo praktycznym. Rozważania zostały osadzone na tle dotychczasowego dorobku doktryny. Praca nie posiada charakteru prawnoporównawczego, co było zamierzone z uwagi na to, iż kompleksowe ujęcie tematu spowodowałoby zbytnią obszerność monografii. Ze względu na potrzeby niniejszego opracowania, uwzględniając ograniczone jego ramy w rozdziale II o tematyce historycznej, zrezygnowano z prezentacji dwóch postępowań szczególnych: postępowania w sprawach skierowanych do sądu na żądanie strony oraz instytucji doraźnych nakazów karnych.