Mozgawa Marek (red.), Pornografia

Dnia 13 grudnia 2010 r. odbyła się Lublinie konferencja naukowa pt. "Pornografia", zorganizowana przez Katedrę Prawa Karnego Porównawczego UMCS w Lublinie w ramach - kolejnego już - II Lubelskiego Seminarium Karnistycznego. Prace zawarte w niniejszej książce przedstawiają naukowe rezultaty tej konferencji. Celem spotkania było zaprezentowanie różnorodnych problemów związanych z zagadnieniem pornografii w świetle różnych gałęzi prawa, oczywiście ze szczególnym akcentem położonym na elementy karnistyczne.

W pierwszej części konferencji obradom przewodniczył Prezes Sądu Apelacyjnego w Lublinie Marek Wolski, a uczestnicy wysłuchali następujących referatów: prof. dr. hab. Jarosława Warylewskiego (Uniwersytet Gdański) pt. "Pornografia - próba definicji", doc. dr. Wiesława Tekely’ego (UMCS) pt. "Zwalczanie pornografii na ziemiach polskich w dobie zaborów i w II RP, prof. dr hab. Anny Przyborowskiej-Klimczak (UMCS) pt. "Przeciwdziałanie i zapobieganie pornografii w świetle dokumentów międzynarodowych" oraz prof. dr. hab. Marka Mozgawy i dr Patrycji Kozłowskiej-Kalisz (UMCS) pt. "Analiza dogmatyczna przestępstw związanych z pornografią (zagadnienia podstawowe)".

W drugiej części seminarium obradom przewodniczył prokurator Prokuratury Apelacyjnej w Lublinie Stanisław Rutkowski, a referaty wygłosili: dr Marek Kulik (UMCS) "Przestępstwa "pornograficzne" w ujęciu porównawczym", sędzia Sądu Najwyższego Wiesław Kozielewicz "Przestępstwo produkowania i rozpowszechniania pornografii - kwestie sporne w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego", dr Marek Marczewski (Instytut Wymiaru Sprawiedliwości) "Obraz statystyczny przestępstw z art. 202 k.k.".

W trzeciej części konferencji obradom przewodniczył mecenas Stanisław Estreich, a przedstawiono następujące wystąpienia: prof. dr. hab. Marka Mozgawy i dr Patrycji Kozłowskiej-Kalisz (UMCS) pt. "Pornografia dziecięca w świetle badań empirycznych (aspekty prawnokarne)", dr Magdaleny Budyn-Kulik (UMCS) pt. "Psychologiczne i społeczne następstwa konsumpcji pornografii", mgr. Filipa Radoniewicza (UMCS) pt. "Pornografia w Internecie (zagadnienia wybrane)".

W dyskusji uczestnicy II Lubelskiego Seminarium Karnistycznego wskazywali na niezwykłe zróżnicowanie analizowanej materii, podnosili wątpliwości co do zasadności zbyt częstego powoływania biegłych w sprawach o przestępstwa "pornograficzne", rozważali wpływ polityków i oczekiwań społeczeństwa na prawnokarne uregulowania dotyczące pornografii oraz poruszyli kwestie pornografii w sztuce, kontratypu sztuki, granic między sztuką a pornografią i zakresu wolności artystycznej.

W podsumowaniu dyskusji stwierdzono, że konferencja była bardzo dobrą okazją do wymiany poglądów dotyczących zróżnicowanych aspektów pornografii oraz dotyczyła problematyki złożonej i niezwykle interesującej, bez wątpienia zasługującej na dalsze badania (zarówno dogmatyczne, jak i empiryczne). Mam nadzieję, że niniejsze opracowanie, prezentujące wieloaspektowe rozważania w materii pornografii, zainteresuje Czytelników, a Lubelskie Seminarium Karnistyczne, które - pozwolę sobie stwierdzić - już na stałe wpisało się w kalendarium naukowych przedsięwzięć mających na celu zintensyfikowanie kontaktów między teorią a praktyką prawa, w kolejnych swoich odsłonach przyniesie równie interesujące tematy badawcze.

Prof. dr hab. Marek Mozgawa

Wysłuchaliśmy interesujących referatów obrazujących różne prawne aspekty przestępstw związanych z pornografią, a szczególnie z jej rozpowszechnianiem. Warto jednak zapytać, jaka jest skala występowania tego zjawiska? W 2009 r. firma Gemius przy współpracy Fundacji Dzieci Niczyje przeprowadziła badania , których głównym celem było poznanie skali zjawiska pornografii dziecięcej w Internecie . Aż 90% respondentów uważa, że stanowi ona w Internecie bardzo poważny lub poważny problem. Jednak tylko 17% badanych trafiło w Internecie na treści tego typu. Około 40% biorących udział w badaniu twierdziło, że treści pornograficzne umieszczane na stronach internetowych są łatwo dostępne dla dzieci. Badania, których wyniki przedstawiłem, obejmują tylko wybrane zagadnienia, ograniczając się do sfery Internetu - stanowiącego dominujący, ale nie jedyny sposób przekazu treści pornograficznych.

Inne źródło informacji stanowią oficjalne statystyki: policyjne i sądowe. Ich wadą jest to, że rejestrują tylko zdarzenia zgłoszone organom ścigania, a zatem nie uwzględniają tzw. ciemnej liczby przestępstw. Są one jednak prowadzone systematycznie, co umożliwia porównywanie danych w czasie. Z tych właśnie powodów będą stanowić podstawę mojej analizy. Przedstawię wybrane informacje ze statystyki policyjnej dotyczące liczby przestępstw stwierdzonych, liczby podejrzanych i pokrzywdzonych oraz ze statystyki sądowej o liczbie prawomocnych skazań oraz o rodzajach orzeczonej kary dla sprawców przestępstw z art. 202 k.k.

W ostatniej dekadzie art. 202 k.k podlegał wielokrotnym zabiegom legislacyjnym. W 2004 r. ustawą z dnia 18 marca zmieniono treść § 2 dotyczącego prezentowania pornografii małoletniemu poniżej 15. roku życia oraz § 3, w którym penalizowane jest podejmowanie działań w celu rozpowszechnienia pornografii. Wprowadzono także § 4 zabraniający sprowadzania, przechowywania lub posiadania treści pornograficznych z udziałem małoletniego poniżej lat 15. Dodany § 5 umożliwia sądowi orzeczenie przepadku narzędzi lub innych przedmiotów służących do popełnienia przestępstw z § 1-4. Z kolei ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. znowelizowano ponownie § 3 oraz 4 i dodano § 4a, który zabrania posiadania treści pornograficznych z udziałem małoletniego. W wyniku działań legislacyjnych dokonanych w 2008 r. dodano § 4b, który umożliwia penalizację rozpowszechniania, prezentacji, przechowywania lub posiadania treści pornograficznych przedstawiających wytworzony lub przetworzony wizerunek małoletniego uczestniczącego w czynności seksualnej.

Na skutek dokonanych nowelizacji niemożliwe jest porównywanie danych z okresu przed modyfikacjami oraz po nich. Z tego powodu jestem zmuszony ograniczyć się do lat 2006-2009, jeżeli chodzi o statystyki policyjne, a w statystyce sądowej do okresu jeszcze krótszego 2006-2008, gdyż wydział statystki Ministerstwa Sprawiedliwości nie dysponuje danymi o prawomocnych skazaniach za 2009 r. Z powodu braku danych nie będę także omawiał § 4b.