Brzeziński Bogumił (red.), Lasiński-Sulecki Krzysztof (red.), Morawski Wojciech (red.), Poprawa efektywności systemu podatkowego. Nowe narzędzia prawne w VAT i akcyzie

W nauce wskazuje się wiele funkcji prawa podatkowego i podatków. Zdarza się przypisywanie im funkcji związanych z przywracaniem zasad sprawiedliwości, wspieraniem rozwoju gospodarczego, a nawet wzrostu dzietności. Poza sporem jest jednak to, że głównym celem istnienia podatków jest zapewnienie regularnych i możliwie wysokich dochodów budżetowych.

Nie budzi wątpliwości to, że polski system podatkowy – podobnie zresztą jak systemy podatkowe wielu innych krajów – stał się przedmiotem oddziaływań, które prowadzą do zmniejszenia jego efektywności. Mają one różną naturę. Niekiedy są to działania o charakterze oczywiście kryminalnym, jak np. tzw. karuzele vatowskie, czy działania podejmowane z oczywistym naruszeniem przepisów prawa podatkowego. W innych wypadkach działania podatników są legalne. Prowadzą one jednak do uzyskania korzyści podatkowych poprzez struktury z perspektywy gospodarczej sztuczne. Zarówno wspomniane działania nielegalne, jak i legalne mają kluczową cechę wspólną – prowadzą do zmniejszenia dochodów budżetowych. Oddziaływanie karuzel vatowskich na budżet jest jeszcze bardziej negatywne, gdyż prowadzi do wyłudzenia oczywiście nienależnych środków z budżetu państwa.

Nie jest zatem niczym zaskakującym, że powyższe działania wywołały reakcje osób odpowiedzialnych za realizację dochodów budżetowych o różnym charakterze. Reakcją na oczywiste oszustwa podatkowe jest m.in. zwiększenie represji karnej, aczkolwiek można mieć pewne wątpliwości co do skuteczności tej metody z tego względu, że realni animatorzy tego procederu umieją ukryć się za plecami tzw. słupów. Niektóre spośród omówionych rozwiązań prawnych ułatwią podatnikom unikanie angażowania się w transakcje z podmiotami o wątpliwej wiarygodności bez ryzyka dla budżetu oraz samych podatników (np. podzielona płatność). Inne z kolei – poprzez sankcje administracyjne – wymuszają zwiększenie ostrożności podatnika w doborze kontrahentów i rozliczaniu transakcji (dodatkowe zobowiązanie podatkowe). Część wprowadzonych rozwiązań prawnych wydatnie utrudnia bądź wręcz eliminuje możliwość dokonywania szczególnie niebezpiecznych dla budżetu oszustw (odwrócone obciążenie, ale też pakiet paliwowy czy pakiet transportowy), inne utrudniają prowadzenie działań nielegalnych poprzez zwiększenie skuteczności czynności weryfikacyjnych i kontrolnych (zmiany w zakresie deklaracji VAT i wprowadzenie rozwiązań o charakterze informatycznym).

Także na poziomie Unii Europejskiej podjęto działania zmierzające do eliminacji najbardziej podatnych na oszustwa elementów obecnego systemu VAT (zmiany w zakresie miejsca dostawy towarów). Z pewnością warte uwagi są też zmiany prawne i organizacyjne, które mają zapewnić lepsze, a przede wszystkim szybsze wykrywanie nadużyć i przeciwdziałanie nim.

Intensywność działań prawodawcy w powyższej sferze skłoniła autorów do analitycznego i krytycznego spojrzenia na wprowadzone oraz projektowane zmiany. Ich celem była analiza rozwiązań przyjętych przez prawodawcę z punktu widzenia aktualnej wiedzy prawniczej. W dość ograniczonym zakresie zajęto się więc kwestiami organizacyjnymi administracji podatkowej. Nie dokonano także analizy ekonomicznych skutków wprowadzonych zmian legislacyjnych.

W książce omówiono wybrane zmiany regulacji prawnej od 2016 do 2018 r. oraz projekt zmian w dyrektywie VAT.

Prof. zw. dr hab. Bogumił Brzeziński, dr h.c.

Dr hab. Krzysztof Lasiński-Sulecki, prof. UMK

Dr hab. Wojciech Morawski, prof. UMK