Rogalski Maciej, Podsłuch procesowy i pozaprocesowy. Kontrola i utrwalanie rozmów na podstawie kpk oraz ustaw szczególnych

Monografie
Opublikowano: WKP 2019
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Podsłuch procesowy i pozaprocesowy. Kontrola i utrwalanie rozmów na podstawie kpk oraz ustaw szczególnych

Autor fragmentu:

WSTĘP

Wolność komunikowania się, chroniona tajemnicą komunikowania się, jest jednym z podstawowych praw przysługujących obywatelom. Ograniczenie tajemnicy komunikowania się może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony. W demokratycznym państwie prawa ograniczenie tajemnicy komunikowania się może nastąpić, gdy jest to konieczne i niezbędne dla realizacji innych celów tego państwa, ważnych dla obywateli, w szczególności zapewnienia im bezpieczeństwa. Podstawowym warunkiem wprowadzenia takich ograniczeń jest to, aby były one zgodne z wymogami Konstytucji RP i podejmowane w interesie obywateli. W szczególności dotyczy to tak daleko posuniętej ingerencji w wolność komunikowania się, jaką jest podsłuch, zwłaszcza gdy jest prowadzony przez tzw. służby, czyli podmioty uprawnione na podstawie ustaw szczególnych, np. ustawę z 6.04.1990 r. o Policji do prowadzenia podsłuchu.

Przepisy prawa przewidują dwa podstawowe rodzaje podsłuchu: podsłuch procesowy oraz podsłuch pozaprocesowy. Podsłuch procesowy jest prowadzony na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego. Podsłuch pozaprocesowy jest stosowany na podstawie ustaw szczególnych regulujących działalność uprawnionych podmiotów, które mogą prowadzić kontrolę operacyjną, w tym podsłuch.

Podsłuch procesowy jest uregulowany w rozdziale 26 k.p.k. zatytułowanym „Kontrola i utrwalanie rozmów” (art. 237–242 k.p.k.). Przepisy te były często zmieniane. Niektóre z tych zmian są szczególnie kontrowersyjne, np. art. 237a k.p.k. Stosowanie ich w praktyce zawsze wywołuje liczne wątpliwości interpretacyjne. Wyjątkowo dużo wątpliwości budzi zagadnienie wykorzystania dowodów uzyskanych w toku podsłuchu procesowego, a przede wszystkim pozaprocesowego, w szczególności kwestia możliwości wykorzystania dowodów pozyskanych w toku podsłuchu, którego zarządzenie nie obejmowało przestępstw lub osób, w stosunku do których uzyskano dowody. W tym kontekście poważne zastrzeżenia budzi uregulowanie art. 168b k.p.k. W kwestiach tych wypowiadał się także Sąd Najwyższy, którego stanowisko nie jest jednak powszechnie akceptowane. Drugim szczególnie ważnym problemem z obszaru wykorzystania dowodów pozyskanych w toku prowadzonego podsłuchu jest kwestia możliwości ich wykorzystania, jeżeli zostały pozyskane w następstwie np. popełnienia czynu zabronionego. Również w tym przypadku zastrzeżenia budzą zmiany w przepisach polegające na wprowadzeniu art. 168a k.p.k. dopuszczającego możliwość zaakceptowania dowodu, który został uzyskany z naruszeniem przepisów prawa. Liczne wątpliwości i kontrowersje budzi także kwestia dopuszczalności w procesie karnym podsłuchów prywatnych. Także w tej sprawie wypowiedział się SN. Rozstrzygnięcie to będzie miało bardzo duże znaczenie praktyczne. Wszystkie te zagadnienia mają nie tylko kluczowe znaczenie procesowe, ale rzutują w sposób co najmniej pośredni na sferę praw i wolności obywatelskich.

Podsłuch może być prowadzony także w ramach kontroli operacyjnej przez uprawnione podmioty, np. Policję czy Centralne Biuro Antykorupcyjne. Przepisy prawa będące podstawą prowadzenia podsłuchu operacyjnego wywoływały i nadal wywołują liczne wątpliwości co do ich zgodności z Konstytucją RP. Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się w licznych orzeczeniach co do możliwości i zakresu stosowania podsłuchu operacyjnego, w szczególności odnośnie do zakresu uprawnień przyznanych tych podmiotom, trybu podejmowania decyzji w sprawie stosowania podsłuchu operacyjnego, trybu kontroli podejmowanych w tym zakresie decyzji czy obowiązywania zasady subsydiarności. Orzeczenia TK były uwzględniane w kolejnych zmianach przepisów regulujących działalność podmiotów uprawnionych do stosowania podsłuchu. Nie wszystkie jednak kwestie zostały uwzględnione, a ponadto pojawiają się kolejne zmiany przepisów prawa w tym zakresie, które również wywołują wątpliwości interpretacyjne.

Kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych prowadzonych w sieciach telekomunikacyjnych powinni zapewnić przedsiębiorcy telekomunikacyjni. Obowiązki i sposób postępowania w przypadku realizacji kontroli i utrwalania rozmów regulują przepisy Prawa telekomunikacyjnego. Określają one w szczególności obowiązek zapewnienia warunków dostępu i utrwalania, wspólne wykonywanie przez przedsiębiorców tych obowiązków czy zawieszenia ich realizacji. Istotną kwestią jest także odpowiedzialność administracyjna przedsiębiorców lub nawet indywidualna pracowników tych przedsiębiorstw za niewykonanie lub nienależyte wykonanie nałożonych przepisami prawa telekomunikacyjnego obowiązków. W praktyce powstaje wiele problemów z tym związanych.

W pracy zostały sformułowane wnioski oraz propozycje zmian w obecnych uregulowaniach prawnych dotyczących kontroli i utrwalania rozmów, które powinny się przyczynić do realizacji konstytucyjnych standardów wolności komunikowania się.

Autor fragmentu:

RozdziałI
WOLNOŚĆ KOMUNIKOWANIA SIĘ

1.Wolność komunikowania się w prawie polskim

Wolność komunikowania się jest prawem przysługującym każdemu człowiekowi. Interpersonalne komunikowanie się jako proces międzyjednostkowego przekazywania informacji, idei i postaw rozumiane jest bardzo szeroko i obejmuje wszelkiego rodzaju formy i sposoby przekazywania treści, niezależnie od ich nazwy . Przykładowo, korespondencja była wcześniej rozumiana jako forma komunikacji listownej (wysyłanie i przyjmowanie listów). Obecnie pojęcie korespondencji obejmuje wszelkie formy porozumiewania się, przekazywanie sobie informacji nie tylko listownie, ale także za pomocą faksu, telegrafu itp.

Przepis art. 49 Konstytucji RP stanowi o wolności komunikowania się. Jednocześnie zapewnia ochronę tajemnicy komunikowania się. Zgodnie z art. 49 Konstytucji RP: „Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej ustalony”.

Według TK zakresem ochrony wolności komunikowania się objęte są „wszelkie...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX