Bieniek-Koronkiewicz Elżbieta, Sieńczyło-Chlabicz Joanna, Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej

Zagadnienie podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej budzi powszechne zainteresowanie. Wynika to ze ścisłych związków zachodzących pomiędzy unormowaniem prawnym tego zagadnienia a gospodarką i rynkiem. Sprawia to, iż znajomość ustawodawstwa polskiego w tym zakresie jest niezbędna zarówno przedsiębiorcom, prawnikom, jak i studentom prawa, ekonomii, marketingu oraz kierunków pokrewnych.

Książka ma charakter podręcznika skierowanego do studentów wydziałów prawa, ekonomii. Ze względu jednak na połączenie zagadnień teoretycznych z praktycznymi będzie ona również przydatna tak dla praktyków zajmujących się problematyką prawa gospodarczego i handlowego, jak i uczestników obrotu gospodarczego.

Problematyka podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej nie została dotychczas opracowana w postaci podręcznikowej, a wydaje się to konieczne z racji wprowadzenia gruntownych zmian w regulacjach prawnych. Podręcznik zawiera pogłębioną analizę aktualnego stanu prawnego w tym zakresie, odwołuje się do poglądów doktryny i stanowiska judykatury, a jednocześnie wyjaśnia wiele problemów praktycznych. Ponadto autorzy starali się również przedstawić sporne i kontrowersyjne opinie na temat nowych regulacji prawnych, prezentując wnioski de lege ferenda.

Od 1 stycznia 2001 r. weszły w życie nowe regulacje prawne dotyczące podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej. Do najważniejszych aktów normatywnych odnoszących się do tej problematyki należą: ustawa z 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej, ustawa z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, ustawa z 14 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy - Prawo działalności gospodarczej.

Obowiązująca do końca 2000 r. ustawa z 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej formułowała zasady podejmowania i wykonywania jej, tworzyła system reglamentacji tej działalności, a także regulowała jej ewidencjonowanie. Przepisy te były wielokrotnie nowelizowane. Szczególnie istotne były zmiany stopniowo rozszerzające zakres reglamentacji przy jednoczesnym braku jasno określonych zasad. Taki stan uzasadniał coraz ostrzejszą krytykę zarówno ze strony przedstawicieli doktryny, jak i praktyków. Wyraźnie pogłębiał się też rozdźwięk między potrzebami praktyki a obowiązującymi przepisami prawa.

Zmiana tego stanu rzeczy i zapewnienie spójności prawa działalności gospodarczej stanowiło istotny powód opracowania i uchwalenia nowej ustawy. Niezbędnym było również wykonanie zobowiązań Polski z tytułu podpisania Układu europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie z Unią europejską. Stwarzało ono konieczność harmonizacji prawa krajowego z prawem Unii. Obowiązujące w państwach członkowskich Unii zasady, w szczególności narodowego traktowania przedsiębiorców, swobody przepływu towarów i usług, kapitału i pracowników, konkurencji i równości przedsiębiorców, wymagały włączenia do systemu prawa polskiego.

Ustawa - Prawo działalności gospodarczej stanowi nowe ramy prawne funkcjonowania przedsiębiorczości w Polsce. Wprowadza regulacje, które nie miały odpowiednika w ustawie o działalności gospodarczej. Doniosłe znaczenie mają zwłaszcza unormowania dotyczące zezwolenia na działalność gospodarczą, określenie sytuacji prawnej zagranicznych podmiotów gospodarczych, wprowadzenie kategorii małych i średnich przedsiębiorców, nowa koncepcja samorządu gospodarczego, wskazanie zadań administracji gospodarczej. Celem ustawy było uporządkowanie sfery działalności gospodarczej poprzez rozdzielenie podejmowania i wykonywania tej działalności. Podjęcie działalności gospodarczej związane jest z powstaniem przedsiębiorcy jako podmiotu prawa, a także z obowiązkiem rejestracji w rejestrze przedsiębiorców.

Rejestr przedsiębiorców jest jednym z trzech rejestrów - obok rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej i rejestru dłużników niewypłacalnych - składających się na Krajowy Rejestr Sądowy. Rejestr ten został utworzony z dniem 1 stycznia 2001 r. na podstawie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Jego powstanie jest realizacją postulatu stworzenia powszechnego i jednolitego systemu rejestrów podmiotów występujących w obrocie prawnym. W ten sposób ustanowiono jednolity system rejestracji przedsiębiorców.

Praca składa się z siedmiu rozdziałów, które dotyczą najistotniejszych zagadnień związanych z podejmowaniem i wykonywaniem działalności gospodarczej.

Rozdział pierwszy, zatytułowany „Uwagi ogólne do ustawy - Prawo działalności gospodarczej”, przedstawia ogólną charakterystykę rozwiązań legislacyjnych wprowadzonych tą ustawą. Uzasadniono tu konieczność zmiany przepisów prawnych dotyczących podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej i ich dostosowania do potrzeb obrotu gospodarczego.

Rozdział drugi - „Zasady ogólne podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej” - zawiera określenie ogólnych zasad, kształtujących działalność gospodarczą. Zaliczyć do nich należy: zasadę wolności gospodarczej, prawnej równości przedsiębiorców, uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów. W szczególności w rozdziale tym podjęto próbę analizy dwóch ostatnich, nowych zasad, posiłkując się głównie stanowiskiem judykatury i poglądami doktryny. Wskazano także na ograniczenia zasady wolności gospodarczej i warunki ich dopuszczalności w oparciu o przepisy Konstytucji RP i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego.

Trzeci rozdział - „Działalność gospodarcza na gruncie ustawy - Prawo działalności gospodarczej” - przedstawia definicję tej działalności i określa jej cechy, wykorzystując orzecznictwo SN i opinie doktryny. Zaprezentowano w nim katalog wyłączeń ustawowych i ich zasadność.

W rozdziale czwartym - „Przedsiębiorca w świetle ustawy - Prawo działalności gospodarczej i ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym” - dokonano analizy pojęcia „przedsiębiorca”. Poruszono problematykę określenia chwili uzyskania przez podmiot statusu przedsiębiorcy w oparciu o obowiązujące przepisy prawne i poglądy doktryny w tym zakresie. Przedstawiono zagadnienie podmiotowości prawnej przedsiębiorców, w szczególności uwzględniono problematykę ułomnych osób prawnych i spółki cywilnej. Omówiono pojęcie małego i średniego przedsiębiorcy, a także określono przesłanki uzyskania takiego statusu na gruncie prawa polskiego i prawa Unii europejskiej. Przedstawiono formy pomocy ze strony państwa małym i średnim przedsiębiorcom z uwzględnieniem przepisów ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców. Poruszono zagadnienie podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez zagraniczne podmioty gospodarcze. Zinterpretowano pojęcia oddziału i przedstawicielstwa i dokonano analizy porównawczej w tym zakresie.

Piąty rozdział - „Obowiązki przedsiębiorcy podejmującego i wykonującego działalność gospodarczą” - jest omówieniem obowiązków przedsiębiorcy na gruncie ustawy - Prawo działalności gospodarczej i ustaw szczególnych.

W rozdziale szóstym - „Reglamentacja działalności gospodarczej” - przedstawiono pojęcie reglamentacji w kontekście uregulowań prawa polskiego, począwszy od Konstytucji marcowej przez prawo przemysłowe z 1927 r., przepisy ustawy o działalności gospodarczej, Prawo działalności gospodarczej, Konstytucję RP z 1997 r. Dokonano analizy pojęcia koncesji w oparciu o obowiązujące przepisy prawne, poglądy doktryny, orzecznictwa. Scharakteryzowano systemy koncesji ukształtowane na gruncie prawa niemieckiego i francuskiego. Przeprowadzono analizę prawnoporównawczą dotyczącą zakresu koncesjonowania na gruncie przepisów ustawy o działalności gospodarczej i ustawy - Prawo działalności gospodarczej, a także przedstawiono szczegółowe zasady postępowania w sprawie udzielenia koncesji. Omówiono charakter przesłanek odmowy udzielenia i cofnięcia koncesji, jak również przeanalizowano ich zasadność. Zaprezentowano istotę zezwolenia, przedstawiając różnorodność poglądów doktryny i orzecznictwa, dokonano analizy porównawczej instytucji zezwolenia i koncesji. Określono wyznaczniki pozwalające ustalić katalog dziedzin działalności gospodarczej wymagających zezwolenia.

Omawiając problem udzielania zezwoleń, zwrócono uwagę na sprzeczność uregulowań ustawy - Prawo działalności gospodarczej i ustaw odrębnych w odniesieniu do kwestii czasokresu zezwoleń i niektóre inne problemy wynikające z braku spójności między tymi regulacjami.

W rozdziale siódmym - „Organizacja rejestru przedsiębiorców” - wyjaśniono pojęcie rejestru i scharakteryzowano jego funkcje. Przedstawiono zasady rejestracji przedsiębiorców przed wejściem w życie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym ze szczególnym uwzględnieniem rejestru handlowego. Zwrócono uwagę na zasadę jednolitości i powszechności nowego systemu rejestracji przedsiębiorców i odniesiono się do problemu zasadności objęcia rejestrem sądowym osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Omówiono organizację i zadania Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego, a także krótko scharakteryzowano rejestr stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz rejestr dłużników niewypłacalnych. Porównano skutki wpisu do rejestru handlowego i do rejestru przedsiębiorców i na tej podstawie wyprowadzono wniosek o możliwości wykorzystania dorobku doktryny i orzecznictwa powstałego na gruncie przepisów nie obowiązującego kodeksu handlowego do problematyki skutków wpisu do rejestru przedsiębiorców. Opisano przebieg postępowania rejestrowego i dokonano analizy porównawczej obecnie obowiązującej procedury rejestrowej z postępowaniem o wpis do rejestru handlowego.

W celu zilustrowania przedstawionych w pracy zagadnień załączono aneks zawierający wzory dokumentów związanych z podejmowaniem działalności gospodarczej.