Dolnicki Bogdan (red.), Partycypacja społeczna w samorządzie terytorialnym

Katedra Prawa Samorządu Terytorialnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach z okazji 23 rocznicy utworzenia samorządu terytorialnego w Polsce zorganizowała w dniach 14-15 marca 2013 r. w Katowicach konferencję naukową pt. Partycypacja społeczna w samorządzie terytorialnym.

Obrady w trakcie konferencji były poświęcone zwłaszcza nowym formom udziału społeczeństwa w zarządzaniu jednostkami samorządu terytorialnego.

Referentów proszono o zwrócenie uwagi na:

W ramach tych obszarów badawczych omówione zostały następujące zagadnienia:

W trakcie dwudniowych obrad wygłoszono następujące referaty:

prof. dr hab. Iwona Niżnik-Dobosz, Partycypacja jako pojęcie i instytucja demokratycznego państwa i prawa administracyjnego

prof. dr hab. Małgorzata Ofiarska, Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami - analiza rozwiązań przyjmowanych w uchwałach j.s.t.

dr hab. Jerzy Korczak, Partycypacja społeczna jako przedmiot regulacji statutu jednostki samorządu terytorialnego

dr Małgorzata Wenclik, Instrumenty partycypacyjne wzmacniające tworzenie i realizację polityk publicznych na szczeblu lokalnym

dr Justyna Wasil, Wybrane metody i kategorie prowadzenia lobbingu w samorządzie

prof. dr hab. Michał Kasiński, Inicjatywy obywatelskie w mechanizmach demokracji lokalnej

dr Monika Augustyniak, Inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców jako forma partycypacji społecznej w jednostkach samorządu terytorialnego - wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda

dr Małgorzata Szalewska, Inicjatywa lokalna jako partycypacyjna forma realizacji zadań publicznych

dr Ewa Koniuszewska, Inicjatywa uchwałodawcza członków wspólnoty samorządowej

mgr Marcin Brzeski, Problem podstawy prawnej regulacji obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej w statucie jednostki samorządu terytorialnego

mgr Roman Marchaj, Wysłuchanie publiczne jako forma udziału wspólnoty lokalnej w procesie stanowienia prawa na szczeblu samorządowym

prof. dr hab. Andrzej Piasecki, Szkoła partycypacji. Uwarunkowania uczestnictwa środowisk oświatowych w pracy organów samorządowej wspólnoty lokalnej

dr Anna Budnik, Współdziałanie szkół wyższych z samorządem terytorialnym w Polsce i w Anglii

dr Andżelika Mirska, Referendum lokalne w państwie federalnym - wnioski z doświadczeń niemieckich

prof. dr hab. Lidia Zacharko, Francuski model partycypacji obywatelskiej w samorządowych procesach decyzyjnych

dr Andrzej Nałęcz, Administracja lokalna w Afganistanie

dr Krystyna Celarek, Kontrola społeczna samorządu terytorialnego a prawo do informacji - wybrane zagadnienia

dr Agnieszka Ziółkowska i dr Anna Gronkiewicz, Komisje, rady, zespoły jako forma partycypacji obywateli w samorządzie terytorialnym - wybrane zagadnienia

mgr Aleksander Jakubowski i mgr Sebastian Gajewski, Problemy prawne udziału mieszkańców w sesjach lub komisjach rady gminy

dr Monika Sidor, Rola władz samorządowych w kreowaniu partycypacji obywatelskiej w największych polskich miastach

dr Anna Haładyj, Konsultacje czy partycypacja? Refleksje terminologiczne w odniesieniu do udziału społeczeństwa w ochronie środowiska

dr Artur Modrzejewski, Udział społeczeństwa w procedurze tworzenia "uchwał śmieciowych"

mgr Paweł Żukowski i prof. dr hab. Agnieszka Skóra, Adresaci decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego

mgr Marek Kruszakin, Partycypacja społeczna w procesie inwestycyjno-budowlanym realizowanym w oparciu o tzw. specustawy

mgr Jacek Piecha i mgr Łukasz Dziamski, Uchwały rad gmin w sprawie konsultacji z mieszkańcami i ich funkcja w zakresie uchwalania planów miejscowych

mgr Ewelina Kloc, Udział mieszkańców w stanowieniu prawa przez organy samorządu terytorialnego - dobre prawo czy złudna iluzja

dr Magdalena Małecka-Łyszczek, Partycypacja w ramach public governance

dr Mariusz Sienkiewicz, Społeczny wymiar procesu planowania strategicznego na przykładzie wybranych gmin i powiatów województwa lubelskiego

mgr Andrzej Kraczkowski, Lokalne Grupy Działania jako forma wspierania rozwoju samorządności w Polsce oraz refleksje na temat organizacji wewnętrznej

mgr Michał Jabłoński, Kilka uwag o konsekwencjach niezgodnego z prawem rozstrzygnięcia referendum lokalnego w przypadku jego wiążącego charakteru

mgr Lech Żukowski, dr Paweł Zaborniak, Społeczny odbiór administracji samorządowej - badania ankietowe jako forma partycypacji

dr Katarzyna Kuć-Czajkowska, Udział komitetów obywatelskich w wyborach samorządowych (analiza przykładów wybranych miast)

Obok wystąpień merytorycznych miała również miejsce dyskusja z udziałem samorządowców praktyków.

W niniejszym zbiorze zamieszczone zostały zarówno referaty wygłoszone w trakcie konferencji, jak i artykuły przygotowane przez uczestników konferencji jako rezultat dyskusji i dalszych inspirowanych nią przemyśleń.

Bogdan Dolnicki

Problematyka poruszana w przedmiotowym artykule przedstawia udział mieszkańców w sprawowaniu władzy na poziomie lokalnym poprzez prezentację nowej formy partycypacji społecznej w jednostkach samorządu terytorialnego. Opracowanie obejmuje określenie podstaw prawnych funkcjonowania inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców w unormowaniach statutowych, w tym określenie jej zakresu podmiotowego (uczestników partycypacji społecznej) i przedmiotowego (zakresu spraw objętych "współdecydowaniem") oraz elementów proceduralnych, które będą gwarantować prawidłowość wykonywania tej formy demokracji bezpośredniej. W kręgu zainteresowania pozostaje również ustalenie zakresu wiążącej formy wyrażania woli inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców (przechodząc od funkcji konsultacyjno-opiniodawczej po współdecydowanie w zakresie wykonywania władzy na poziomie lokalnym). Zostaną zaprezentowane praktyczne aspekty funkcjonowania tej instytucji unormowanej w aktach prawa miejscowego. Tym samym analiza de lege lata przedmiotowej instytucji udziału mieszkańców w sprawowaniu władzy lokalnej w procesie uchwałodawczym pozwoli w ocenie końcowej na wysunięcie postulatów de lege ferenda w zakresie poruszanej problematyki.

Inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców zostanie także przedstawiona jako realizacja zasady subsydiarności w samorządzie terytorialnym. To jeden z nowych instrumentów udziału społeczeństwa w zarządzaniu jednostkami samorządu terytorialnego, który stanowi istotny przejaw zasady jawności w wykonywaniu władzy publicznej w państwie demokratycznym.

Samorząd terytorialny wykonuje współcześnie coraz więcej zadań, co poszerza pole współpracy z różnymi podmiotami. Znajduje to m.in. wyraz w nowym podejściu do zarządzania sprawami publicznymi, tzw. public governance (tłumaczonym jako zarządzanie partycypacyjne). Samo pojęcie partycypacji obywatelskiej (społecznej) - w najszerszym ujęciu - oznacza udział obywateli w działaniach wspólnoty, prowadzący do podniesienia jakości ich życia i stopnia decydowania o własnych sprawach.

Coraz silniej urzeczywistnia się koncepcja państwa kooperatywnego, współpracującego (kooperującego) z podmiotami niepublicznymi w realizacji zadań publicznych . Postępująca demokratyzacja życia w kraju i większa samoświadomość obywateli wiąże się z ich zaangażowaniem w realizację zadań publicznych. Partycypacja w dziedzinie oświaty odbywa się w różnych formach, których formalne podstawy znajdują się głównie w samorządowych ustawach ustrojowych , ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie i w ustawie o systemie oświaty .

Przedmiotem rozważań zostaną uczynione wybrane formy partycypacji organizacji pozarządowych w realizacji przez samorząd terytorialny oświatowych zadań publicznych. Organizacje te przez działania wspólne ich członków w istotny sposób mogą bowiem wpływać na sposób zaspokojenia potrzeb oświatowych mieszkańców na danym terenie. Form tych jest bardzo wiele. Najpełniejszą z nich jest prowadzenie szkoły lub placówki oświatowej przez organizację, lecz docenić też trzeba formy konsultacyjne i informacyjne.

Bezczynność organów jednostek samorządu terytorialnego może dotyczyć m.in. stanowienia aktów normatywnych. W doktrynie wskazuje się, że polega ona na niewydaniu aktu normatywnego w ogóle - pomimo istnienia prawnego obowiązku jego wydania - bądź na tzw. pominięciu prawodawczym. Pominięcie prawodawcze jest swoistą bezczynnością polegającą na braku pewnej regulacji w treści wydanego aktu normatywnego, która, biorąc pod uwagę treść tego aktu, treść upoważnienia ustawowego oraz okoliczności faktyczne, powinna w tym akcie być zawarta .

Rozważania niniejszego artykułu dotyczą: bezczynności prawodawczej polegającej na niepodjęciu aktu normatywnego przez organ jednostki samorządu terytorialnego, pomimo istnienia takiego obowiązku wynikającego z przepisów prawa; aktu normatywnego organu jednostki samorządu terytorialnego, który nie zawiera wszystkich uregulowań przewidzianych przepisami prawa.

Kompletność systemu prawa należy rozumieć również jako zagwarantowanie przez prawodawcę, w sposób instytucjonalny, ochrony prawnej przed bezprawnym działaniem władzy publicznej lub bezprawnym brakiem działania. W obecnym stanie prawnym można wyodrębnić trzy zasadnicze instrumenty zwalczania braku działania organów samorządu terytorialnego w sferze stanowienia aktów normatywnych: skargę do sądu administracyjnego na bezczynność prawodawczą organów jednostek samorządu terytorialnego, działania organów nadzoru w przypadkach bezczynności organów samorządu terytorialnego, a także prawo do odszkodowania w procesie cywilnym za bezprawie normatywne . Celem artykułu jest próba refleksji nad instrumentarium administracyjnoprawnym w zakresie zwalczania bezczynności organów samorządowych.