Liput Jacek (red.), Ograniczanie zatorów płatniczych. Praktyczny przewodnik

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 6.08.2019 r. podpisał ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych, co zakończyło trwający od maja proces legislacyjny. Po publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw w sierpniu 2019 r. nowe regulacje weszły w życie – w zasadniczej części – 1.01.2020 r.

Deklarowanym celem nowej ustawy jest poprawa otoczenia prawnego transakcji handlowych w celu zmniejszenia negatywnego zjawiska tzw. zatorów płatniczych, czyli kumulującego się na rynku nieterminowego regulowania należności wynikających z transakcji w obrocie gospodarczym. Zjawisko skumulowanych opóźnień w płatnościach może zagrażać wielu przedsiębiorcom działającym na rynku, a nawet całym branżom. Sytuacja finansowa jednych podmiotów może bowiem znacząco oddziaływać na inne, a nieterminowe regulowanie należności przez dłużników może negatywnie wpływać na sytuację dostawcy wierzyciela, który nie otrzymał zapłaty za swoje towary lub usługi.

Zatory płatnicze mogą wynikać co najmniej z kilku przyczyn. Po pierwsze, z opóźnień w płaceniu wymagalnych należności. Po drugie, z ustalania w umowach nadmiernie wydłużonych terminów zapłaty. Skutkami takich praktyk i zachowań, oprócz zatorów płatniczych, czyli zjawiska już skumulowanego i z całą pewnością bardzo negatywnego dla gospodarki, mogą być również: wzrost kosztów prowadzenia działalności przez firmy, osłabienie inwestycji, konieczność podnoszenia cen produktów lub usług na rynku czy ograniczenia zatrudnienia w określonych sektorach.

Temat zatorów płatniczych nie jest nowy, albowiem mówi się o nich już od wielu lat, przy czym walka z tym zjawiskiem miała do tej pory stosunkowo niewielką skuteczność – co projektodawca nowych przepisów sam zresztą przyznał w uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej . W praktyce, jak wynika z doświadczenia wielu przedsiębiorców, ciągle bardzo często się zdarza, że ich kontrahenci płacą za towary lub usługi po terminie. Co więcej, wielu przedsiębiorców nadal musi czekać na płatność nawet przez 60 i więcej dni po upływie terminu płatności faktury. Doliczając do tego termin płatności umówiony między stronami transakcji, w praktyce oznacza to bardzo długie okresy pomiędzy wpływami środków na konto firmy, co może prowadzić do utraty płynności finansowej.

Z danych, na które powoływało się uzasadnienie projektu nowej ustawy na etapie legislacyjnym, wynika również, że przeterminowane należności uderzają częściej w małe i średnie przedsiębiorstwa aniżeli w duże. Jest tak przede wszystkim dlatego, że im mniejsze przedsiębiorstwo, tym udział kosztów związanych z zatorami płatniczymi w całkowitych kosztach działalności jest zwykle większy.

Mniejsi gracze nie dysponują też często wystarczającą pozycją rynkową, aby przeciwstawić się praktykom płatniczym narzucanym im z pozycji siły przez dużych kontrahentów. Dlatego pomimo istnienia dotychczasowych regulacji prawnych w zakresie przeciwdziałania zatorom płatniczym, w praktyce mniejsze podmioty gospodarcze miały znaczne trudności w ich wyegzekwowaniu, szczególnie jeżeli po drugiej stronie transakcji stał duży odbiorca towaru lub usługi. W poprzednim stanie prawnym wierzyciele czekający na zapłatę mieli do dyspozycji instrumenty prywatnoprawne takie jak możliwość żądania odsetek czy ograniczenia w zakresie umownego ustalania terminów płatności. Jednak próba wykorzystania tych mechanizmów w praktyce mogła oznaczać dla małej firmy utratę kontrahenta w ogóle, a w skrajnym przypadku nawet utratę dochodów i groźbę bankructwa. Dlatego w wielu przypadkach mały przedsiębiorca rezygnował z jakiejkolwiek obrony swych praw.

Z tych wszystkich względów zdecydowano, że potrzebna jest nowa ustawa kompleksowo regulująca temat zatorów płatniczych. Zmian i nowości wprowadzonych ustawą nowelizującą jest dużo. Nowe przepisy zmieniają wiele obowiązujących już ustaw, w tym w szczególności ustawę z 8.03.2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (która jest nazywana od tej pory ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych), ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy podatkowe. Oprócz narzędzi prywatnoprawnych usprawniających proces odzyskiwania należności, zdecydowano się na wprowadzenie również instytucji administracyjnoprawnych, w tym w szczególności możliwości nakładania przez Prezesa UOKiK administracyjnych kar pieniężnych na nierzetelnych dłużników.

Wydaje się zatem, że nowa ustawa ma szansę być przełomem zmieniającym zasady gry w zakresie przeciwdziałania zatorom płatniczym.

Celem niniejszej publikacji jest przybliżenie Czytelnikom najważniejszych zmian wprowadzonych ustawą nowelizującą. Z założenia nie jest to jednak opracowanie kompleksowe, a raczej przewodnik po najważniejszych znowelizowanych przepisach, ze szczególnym uwzględnieniem nowych uprawnień wierzycieli transakcji handlowych oczekujących na zapłatę za towar lub usługę, a także praktycznych wskazówek dla dłużników w zakresie zarządzania należnościami oraz utrzymywania zgodności z nowymi regulacjami.

Warszawa, marzec 2020 r.

Jacek Liput