Rakoczy Bartosz, Odpowiedzialność za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego

Problematyka odpowiedzialności za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego ma doniosłe znaczenie nie tylko teoretycznoprawne, ale przede wszystkim praktyczne. Dotyczy ona bowiem podstawowych praw i wolności jednostek, a w szczególności konstytucyjnie chronionego prawa do mieszkania - z jednej strony, a prawa własności - z drugiej. W odpowiedzialności za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego przeplatają się sprzeczne interesy osób, które takie lokale zajmują, oraz właścicieli. Stąd też regulacje prawne dotyczące odpowiedzialności za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego zmierzają do tego, żeby pogodzić ze sobą wszystkie sprzeczne interesy w taki sposób, aby zachować konstytucyjne standardy ochronne i nie uczynić z państwa podmiotu wyręczającego obywateli od prób zaspokojenia swoich potrzeb lokalowych we własnym zakresie.

W przypadku analizowanej problematyki na pierwszy plan wybija się konflikt interesów właścicieli lokali i osób zajmujących owe lokale bez tytułu prawnego. Dążeniem prawodawcy jest zrekompensowanie właścicielowi strat, jakie ponosi on w związku z tym, że osoby te zajmują lokal bez tytułu prawnego. Z drugiej jednak strony państwo jest zobowiązane zachowywać standardy ochrony interesów także i tych osób, które zajmują lokal bez tytułu prawnego i chronić je przed tzw. eksmisją „na bruk”. Powoduje to konieczność uregulowania odpowiedzialności za zajmowanie takiego lokalu przez osoby, którym tytuł prawny nie przysługuje.

Celem tego opracowania jest analiza odpowiedzialności za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego, zarówno jeśli chodzi o jej wymiar teoretycznoprawny, jak i zagadnienia praktyczne. Analiza będzie prowadzona nie tylko w kierunku badań nad przesłankami odpowiedzialności - w kontekście ogólnych oraz szczególnych przesłanek odpowiedzialności za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego - ale także w kierunku badań nad próbami wyważenia przez ustawodawcę sprzecznych interesów właścicieli, osób zajmujących lokal bez tytułu prawnego i gmin, których to interesy splatają się właśnie w odniesieniu do odpowiedzialności za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego. Opracowanie będzie obejmowało także analizę krytyczną przyjętych rozwiązań, zarówno jeśli chodzi o szczegółowe kwestie, jak i o rozwiązania konstrukcyjne i koncepcyjne.

Praca składa się z czterech rozdziałów. Rozdział I dotyczy problematyki wprowadzającej. Obejmuje pojęcie i rodzaje odpowiedzialności, konstytucyjne podstawy prawa do mieszkania, a także rozważania dotyczące konfliktu interesów, o którym już była mowa. Dodatkowo w rozdziale tym zostaną podjęte rozważania dotyczące ewolucji podstaw prawnych odpowiedzialności i osób zajmujących lokal bez tytułu prawnego i gminy ze wskazaniem przyczyn dokonywanych zmian.

W rozdziale II zostaną podjęte rozważania dotyczące odpowiedzialności osób zajmujących lokale bez tytułu prawnego. Omówione zostaną podstawowe przesłanki takiej odpowiedzialności. Analiza obejmuje też zakres podmiotowy odpowiedzialności, a ściśle rzecz ujmując - kogo należy zaliczyć do osób zajmujących lokal bez tytułu prawnego. W rozdziale tym zostaną omówione także zagadnienia związane z ustalaniem wysokości odszkodowania w zależności od tego, jaka podstawa prawna znajdzie zastosowanie.

Rozdział III obejmuje rozważania dotyczące charakteru odpowiedzialności gminy, przesłanek tej odpowiedzialności i sposobu ustalania odszkodowania.

W rozdziale IV zostanie dokonana analiza zagadnień procesowych, ze szczególnym uwzględnieniem ciężaru dowodu i kwestii samych dowodów.

W polskim piśmiennictwie prawniczym brakuje kompleksowego opracowania monograficznego dotyczącego odpowiedzialności za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego. Zagadnienia te są omawiane w komentarzach do ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy oraz o zmianie Kodeksu cywilnego. Należy tu wskazać przede wszystkim na pierwszy komentarz do tej ustawy autorstwa M. Olczyk, M. Pecyny i F. Zolla , komentarze A. Doliwy , czy wreszcie opracowanie R. Dziczka i J. Chacińskiego .

Podstawowym źródłem prawa jest, co zresztą wynika z samego tytułu opracowania, ustawa z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, a także Kodeks cywilny.

W pracy dominuje metoda formalno-dogmatyczna ze względu na to, że próby rozwiązywania podstawowych problemów wymagają przede wszystkim wykładni językowej. W pracy zastosowano też wykładnię celowościową. Istotne znaczenie odgrywa też wykładnia norm ustawy o ochronie praw lokatorów w zgodzie z Konstytucją RP.