Rakoczy Bartosz, Odpowiedzialność za szkody łowieckie

Od jakiegoś czasu można zaobserwować toczącą się dyskusję na temat szkód łowieckich. Prezentowane są liczne i różnorodne poglądy – od wprowadzenia całkowitego zakazu polowania do naprawiania szkód łowieckich praktycznie z automatu. W toku dyskusji diagnozuje się sprzeczne interesy i podejmuje się próby ich wyważenia oraz rozwiązywania normatywnie poszczególnych konfliktów. Prowadzone dyskusje na temat szkód łowieckich zaowocowały też kilkoma projektami zmian ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie . Ustawodawca został też zainspirowany ważnymi wyrokami Trybunału Konstytucyjnego, o których będzie mowa bliżej w monografii.

Niezależnie od atmosfery panującej wokół problematyki szkód łowieckich zagadnienie ich naprawy, a szerzej odpowiedzialności za szkody łowieckie, ma doniosłe znaczenie społeczne. Z jednej bowiem strony szkody łowieckie są konsekwencją objęcia ochroną zwierząt, z drugiej zaś dochodzi do niekiedy nawet poważnego uszczerbku w określonych dobrach prawem chronionych. Odpowiedzialność za szkody łowieckie ma więc duże znaczenie praktyczne. Nie oznacza to jednak, że z punktu widzenia teoretycznego to zagadnienie naukowe jest nieatrakcyjne i mało interesujące. Należałoby sformułować wręcz odwrotna ocenę, za czym przemawia, po pierwsze, specyficzna aksjologia odpowiedzialności za szkody łowieckie, a po drugie, rozwiązania normatywne niespotykane w innych sytuacjach wiążących się z odpowiedzialnością odszkodowawczą.

Odpowiedzialność za szkody łowieckie stanowi też pewien wycinek nieco szerszego zagadnienia, jakim jest odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta. Jednak odpowiedzialności za szkody łowieckie nie da się bezkrytycznie wpisać w ramy ogólnej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzęta, gdyż wykazuje bardzo istotne odrębne cechy. Nie świadczy to jednak o tym, że dyskusja nad koncepcją odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzęta nie jest potrzebna.

Wskazane wyżej okoliczności uzasadniają zajęcie się w monograficznym opracowaniu stricte problematyką szkód łowieckich. Sama problematyka szkód łowieckich nie jest czymś nowym w nauce prawa. Zagadnienie odpowiedzialności za szkody łowieckie jest analizowane w różnych aspektach, w różnych publikacjach i przy różnego rodzaju okazjach. Niemniej jednak do tej pory tak popularne w doktrynie zagadnienie, jak odpowiedzialność za szkody łowieckie, nie doczekało się kompleksowego, samodzielnego i monograficznego opracowania, choć z całą pewnością na takie ujęcie zasługuje. Również i ta okoliczność przesądza o tym, że podjęcie analizy naukowej problematyki szkód łowieckich jest uzasadnione. Celem tej monografii jest wskazanie na specyficzne cechy tej odpowiedzialności, ze szczególnym zaakcentowaniem różnic w stosunku do ogólnego modelu odpowiedzialności odszkodowawczej przyjętym w systemie prawa polskiego. Odpowiedzialność tę trzeba analizować w odniesieniu do innych regulacji w zakresie odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzęta. Za cel pracy stawiam sobie również analizę aksjologii przyjętych rozwiązań prawnych zarówno w odniesieniu do estetycznego zakresu podmiotowego, jak i w odniesieniu do specyficznego zakresu przedmiotowego.

Problematyka odpowiedzialności za szkody łowieckie z zaakcentowaniem jej specyficznych cech może być ujmowana w różny sposób. Zagadnienie to może być analizowane z uwzględnieniem przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, za które powszechnie przyjmuje się szkodę, związek przyczynowy, winę i ewentualnie bezprawność czynu. Takie jednak ujęcie, choć metodologicznie poprawne, nie pozwoli na uwypuklenie specyficznych cech tej odpowiedzialności.

Systematykę monografii można również opierać na innym tradycyjnym ujęciu podmiotowo-przedmiotowym. O ile w przypadku zagadnień podmiotowych rzeczywiście taki podział pozwoliłby na wyeksponowanie specyficznych cech odpowiedzialności za szkody łowieckie, o tyle aspekt przedmiotowy już nie pozwoliłby na właściwe wyeksponowanie owych specyficznych cech. Odrębności przedmiotowe mają bowiem bardzo zróżnicowany charakter, począwszy od wskazania, w jakich dobrach szkoda została wyrządzona, poprzez wskazanie w ramach jakich sytuacji do tego doszło, kończąc na odrębnych regulacjach przesłanek uchylających odpowiedzialność odszkodowawczą. Konstrukcja pracy musi zatem odwoływać się do takiego ujęcia badanej materii, aby te specyficzne cechy jak najlepiej uchwycić. Stąd też w rozdziale I zostaną przedstawione zagadnienia ogólne, koncentrujące się przede wszystkim na osadzeniu odpowiedzialności za szkody łowieckie w systemie prawnym i wskazaniu, że stanowią one element odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzęta. Z kolei analiza wątków aksjologicznych wymaga odrębnego ujęcia konstytucyjnych podstaw odpowiedzialności za szkody łowieckie. W rozdziale II zostaną omówione łącznie specyficzne cechy podmiotowe i przedmiotowe ze szczególnym uwzględnieniem problematyki poszkodowanego oraz podmiotów odpowiedzialnych z tytułu szkód łowieckich oraz ze wskazaniem cech poszczególnych typów szkód łowieckich. Specyfika szkód łowieckich wymaga osobnej analizy rozbudowanego ujęcia przesłanek uchylających obowiązek zapłaty odszkodowania. Zagadnienie to będzie przedmiotem rozdziału III. Natomiast w rozdziale IV zostanie przedstawiona problematyka szacowania i określania wysokości szkód łowieckich. Dokonywanie tych czynności jest ujęte w określone procedury i są one dokonywane przez określone podmioty. Wreszcie odpowiedzialność za szkody łowieckie wskazuje na pewne odrębności o charakterze procesowym, które dotyczą przede wszystkim specyficznego postępowania mediacyjnego, znaczenia i charakteru prawnego protokołu, oględzin i szacowania szkód, ciężaru dowodu czy dopuszczalności stosowania przepisów o zasądzaniu odpowiedniej sumy. Te z kolei zagadnienia będą omówione w rozdziale V.

Podstawowym źródłem prawa jest ustawa – Prawo łowieckie oraz wydane na podstawie art. 49 pr. łow. rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 marca 2010 r. w sprawie sposobu postępowania przy szacowaniu szkód oraz wypłat odszkodowań za szkody w uprawach i płodach rolnych .

Odpowiedzialność za szkody łowieckie musi być osadzona w szerszych ramach, a zatem istotnym źródłem prawa wykorzystywanym w tej monografii będzie również ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny oraz ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego . Ze względu na badania prowadzone również w kierunku konstytucyjnych podstaw odpowiedzialności za szkody za istotne źródło prawa w ramach tej problematyki należy też uznać Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Jeśli chodzi o literaturę, będącą odzwierciedleniem stanu badań nad odpowiedzialnością za szkody łowieckie, przede wszystkim trzeba odnotować pięć opracowań o charakterze komentarza do ustawy . Widać więc wyraźnie, że piśmiennictwo zainteresowało się ustawą – Prawo łowieckie bardzo szybko po jej uchwaleniu, a renesans zainteresowania nastąpił ostatnio.

Należy też wspomnieć o opracowaniach natury monograficznej. Problematyka odpowiedzialności za szkody łowieckie była badana w ramach analizy statusu prawnego zwierząt . Pewne uwagi o charakterze ogólnych były również poczynione w ramach opracowania dotyczącego odpowiedzialności na zasadzie słuszności. W nieco starszym piśmiennictwie zajmowano się szkodami łowieckimi w ramach odpowiedzialności za szkody spowodowane przez zwierzęta . Wątki odpowiedzialności za szkody łowieckie poruszane są również fragmentarycznie w komentarzach do kodeksu cywilnego czy też w opracowaniach dotyczących szkody i odpowiedzialności odszkodowawczej . Odrobinę uwagi należy poświęcić opracowaniom R. Steca. Autor ten jest znanym i uznanym badaczem prawa łowieckiego, a problematykę odpowiedzialności za szkody łowieckie przedstawił w kilku publikacjach. Najnowsze opracowanie, w którym ten wątek jest poruszany, dotyczy uwarunkowań administracyjnoprawnych, cywilnoprawnych i organizacyjnych związanych z uprawianiem łowiectwa i prowadzeniem gospodarki łowieckiej . Trzeba też wskazać na monografię, która wprawdzie zajmuje się nieco innymi zagadnieniami, niż odpowiedzialność za szkody łowieckie, niemniej jednak i ten wątek w kontekście polowania porusza .

Dominującą metodą badawczą jest metoda formalno-dogmatyczna. Opracowanie przede wszystkim koncentruje się na ustalaniu treści poszczególnych przepisów, co promuje tę właśnie metodę badawczą. W pracy będzie też wykorzystywana metoda komparatystyczna, przede wszystkim jeśli chodzi o porównanie regulacji ustawy – Prawo łowieckie ze stosownymi rozwiązaniami w kodeksie cywilnym. Głównym sposobem dokonywania wykładni jest wykładnia językowa. Niemniej jednak ten sposób wykładni jest coraz częściej zawodny, co wzmacnia wykładnię celowościową i funkcjonalną. W przypadku zagadnienia naukowego, jakim jest odpowiedzialność za szkody łowieckie, wykładnia celowościowa odgrywa też rolę ze względu na poszukiwania aksjologiczne, leżące u podstaw regulacji odpowiedzialności za szkody łowieckie. Wykładnia celowościowa jest zawsze wykładnią pytającą o zamiar, który ustawodawca chciał osiągnąć, a za poszczególnymi jego intencjami zawsze stoi określona aksjologia.

W monografii przedstawiono orzecznictwo sądów, przede wszystkim Sądu Najwyższego, ze szczególnym wskazaniem najnowszych tendencji. Zawarto również analizę projektów zmian ustawy – Prawo łowieckie, jak również projektu nowej ustawy dotyczącej wyłącznie szkód łowieckich. Publikacja uwzględnia stan prawny na dzień 1 marca 2016 r.