Antoniuk Jarosław R., Ochrona znaków towarowych w Internecie

Kiedy znak zostaje użyty w sposób,

który nie wprowadza odbiorców w błąd,

nie jest konieczna ochrona słowa

przed jego wykorzystaniem do głoszenia prawdy.

Nie jest to rzecz zakazana

Oliver Wendell Holmes,

Prestonettes v. Coty, 264 U.S. 359, 368 (1924) Dynamiczny rozwój Internetu w końcu ubiegłego stulecia spowodował wiele zagrożeń naruszeń prawa. Jednym z nich jest naruszenie praw do znaków towarowych. Znaki te są instrumentem wysoko rozwiniętej gospodarki towarowej i w wielu przypadkach składnikiem majątku o znacznej wartości. Uzasadnione są zatem obawy wiążące się z ich bezprawnym wykorzystaniem w Internecie, a zwłaszcza z używaniem w domenach internetowych. Nieograniczony zasięg Internetu powoduje, iż umieszczenie znaku towarowego w domenie internetowej, która identyfikuje strony www służące sprzedaży lub reklamie produktów lub usług, stało się niezwykle atrakcyjne ze względów komercyjnych.

Bezprawne wykorzystanie znaków towarowych w tych domenach stanowi podstawową, aczkolwiek nie jedyną postać naruszania praw do nich. Mogą one być także naruszone przez zamieszczenie cudzego znaku w treści stron www oraz w tzw. metatagach. Te ostatnie są komponentami języka html, w którym najczęściej pisane są strony internetowe, służącymi do dostarczania informacji dla wyszukiwarek internetowych o zawartości stron www. Innym przykładem naruszenia prawa do znaku towarowego jest posługiwanie się nim jako tzw. słowem-kluczem (keywords) w wyszukiwarce internetowej. Do jego naruszenia może dojść również w wyniku posługiwania się ” linkami” umieszczanymi na stronach internetowych, będącymi odesłaniami do innych stron lub w inne miejsca tej samej strony (links), a także pełniącymi podobną funkcję tzw. ramkami (frames).

Wbrew pozorom zagrożenie wspomnianymi naruszeniami prawa nie ominęło także naszego kraju. Tytułem przykładu można wskazać rejestrację domen polkomtel.com oraz plusgsm.com, zawierających znaki towarowe operatora sieci komórkowej PLUS GSM przez jego konkurenta w tej branży ERA GSM, czy też domen microsoft.com.pl i microsoft.pl zawierających znaki towarowe światowego producenta oprogramowania software przez drobnego łódzkiego przedsiębiorcę.

Celem niniejszej pracy jest dokonanie analizy regulacji prawa polskiego, służących ochronie uprawnionych do znaków przed naruszeniem ich prawa. Analiza ta powinna dać odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu dotychczasowe przepisy prawa polskiego chronią przed naruszeniem prawa do znaku towarowego w nowym medium, wskazując równocześnie propozycje zmian.

Za podjęciem tej problematyki przemawia także brak nie tylko kompleksowego, ale i wyczerpującego omówienia tego zagadnienia w polskiej literaturze. Jak dotąd, tematyce tej poświęcone zostały trzy pozycje: Mariusza Kondrata: Znaki towarowe w internecie, Warszawa 2001, J. Ożegalskiej-Trybalskiej: Adresy internetowe. Zagadnienia cywilnoprawne, Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego, z. 84, Kraków 2003, oraz A. Kobylańskiej: Ochrona znaków towarowych w Internecie, Warszawa 2005.

Podstawową metodą badawczą przyjętą w niniejszej pracy jest metoda prawnoporównawcza. Ponieważ w Polsce, jak dotąd, niemal brak jest rozstrzygnięć sądowych dotyczących poruszanej tematyki, które wraz z regulacjami prawnymi mogłyby stanowić podstawę wyczerpującej analizy, omawianie tej problematyki jedynie na gruncie prawa polskiego byłoby niewystarczające. W tej sytuacji konieczne było sięgnięcie do obcych regulacji i orzeczeń sądowych. Analizy prawa polskiego dokonano na tle regulacji i orzecznictwa amerykańskiego. Za takim wyborem przemawiają trzy argumenty. Po pierwsze, to właśnie Stany Zjednoczone są ojczyzną Internetu i to właśnie tam jego rozwój osiągnął najwyższy poziom. Konsekwencją tego są dwa kolejne argumenty. W Stanach Zjednoczonych - pomimo krótkiego okresu bezprawnego wykorzystywania znaków w Internecie - zdążyło już wokół tego zagadnienia narosnąć względnie bogate orzecznictwo. Dlatego też orzecznictwo amerykańskie jest w zasadzie jedynym, które pozwala na zilustrowanie i analizę wszystkich występujących form naruszenia prawa do znaku towarowego w nowym medium. Wreszcie, Stany Zjednoczone są jedynym krajem, w którym naruszenia tego prawa w Internecie, a konkretnie proceder rejestracji domen zawierających sławne znaki towarowe w celu odsprzedaży praw do nich uprawnionym, doprowadził do uchwalenia odrębnego aktu normatywnego skierowanego przeciw naruszeniom prawa do znaku towarowego w domenach internetowych - Anticybersquatting Consumer Protection Act. Równocześnie, w związku ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, konieczne było w trakcie analizy prawa polskiego sięgnięcie do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

Układ niniejszej monografii ma w założeniu prowadzić czytelnika od przybliżenia pojęć znaku towarowego i prawa ochronnego oraz Internetu i domen internetowych przez przegląd odpowiedniego prawa i orzecznictwa amerykańskiego ku rozważeniu możliwych podstaw prawnych ochrony znaków towarowych w prawie polskim i środków ochrony przysługujących uprawnionemu. Pracę kończą wnioski płynące z dokonanej analizy. Konsekwencją takiego ujęcia tematu był podział monografii na pięć rozdziałów.

Pierwszy z nich poświęcony został pojęciu znaku towarowego i prawa ochronnego na znak towarowy. W rozdziale tym szczególną uwagę poświęcono rodzajom znaków ze względu na sposób ich percepcji oraz pojęciom renomowanego i powszechnie znanego znaku towarowego, a także funkcjom pełnionym przez nie w obrocie. W celu pełniejszego zrozumienia poruszanej w pracy tematyki konieczne było także omówienie sposobów udzielenia prawa ochronnego na znak towarowy oraz względnych i bezwzględnych przeszkód jego udzielenia. Wreszcie, ze względu na dokonywaną w pracy analizę przesłanek naruszenia prawa ochronnego do znaku towarowego, niezbędne było przedstawienie treści tego prawa, a także niektórych jego cech charakterystycznych, takich jak terytorialny charakter, co ma istotne znaczenie ze względu na ponadterytorialny charakter Internetu.

Ponieważ do lepszego zrozumienia zjawisk zachodzących w Internecie konieczne było przedstawienie tego medium i swoistego dla niego pojęcia domeny internetowej, drugi rozdział monografii poświęcony został tej tematyce. Zawiera on omówienie samego pojęcia Internetu, a także pojęcia, struktury i funkcji domen internetowych oraz zasad ich rejestracji. W tym miejscu przedstawione zostały również możliwości polubownego rozstrzygania, zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami, sporów wynikłych na tle kolizji pomiędzy prawem do znaku towarowego a prawem do domeny internetowej. W rozdziale tym omówione zostały także poszczególne formy naruszeń prawa do znaku towarowego w Internecie, które zilustrowane zostały stanami faktycznymi nie tylko z orzecznictwa amerykańskiego, ale także europejskiego.

Trzeci, najobszerniejszy rozdział, poświęcony został analizie federalnych regulacji prawnych chroniących znaki towarowe w Stanach Zjednoczonych, na tle bogatego orzecznictwa amerykańskiego w sprawach o naruszenie prawa do znaku towarowego w Internecie, przy uwzględnieniu dającej się już zaobserwować ewolucji judykatury w tym zakresie. Rozdział ten omawia przy tym nie tylko dotychczasową regulację znaków towarowych w USA na szczeblu federalnym - Lanham Act, ale także najnowsze akty prawne - Federal Trademark Dilution Act oraz Anticybersquatting Consumer Protection Act.

Rozdziały czwarty i piąty niniejszej książki poświęcone zostały omówieniu polskich uregulowań, mogących mieć zastosowanie przy ochronie znaków towarowych przed ich bezprawnym wykorzystaniem w Internecie. Pierwszy z nich zawiera szczegółową analizę przesłanek naruszenia zarówno prawa ochronnego na znak towarowy, jak i prawa do powszechnie znanego znaku towarowego na gruncie ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. - prawo własności przemysłowej. Następnie, dokonana została analiza przesłanek czynu nieuczciwej konkurencji w postaci bezprawnego posłużenia się cudzym znakiem towarowym w Internecie na gruncie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz podjęto próbę zakwalifikowania niektórych form naruszenia prawa do znaku towarowego w Internecie, jako poszczególnych typów czynów nieuczciwej konkurencji określonych w ustawie. Poprzedza to analiza wzajemnej relacji obu ustaw. W rozdziale tym zamieszczono także rozważania dotyczące możliwości ochrony znaku towarowego w Internecie jako dobra osobistego oraz w oparciu o przepisy o czynach niedozwolonych. Rozdział ten kończy przedstawienie głośnych przypadków bezprawnego posługiwania się cudzymi znakami towarowymi w Polsce, spośród których jedynie kilka zakończyło się wydaniem orzeczeń sądowych.

Piąty, ostatni rozdział pracy, poświęcony został możliwości wykorzystania środków ochrony w przypadku bezprawnego posłużenia się cudzym znakiem w Internecie. Omówienie przysługujących pokrzywdzonemu roszczeń dokonane zostało odrębnie na gruncie ustawy - prawo własności przemysłowej oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, gdyż pomimo zbieżnego w dużej mierze katalogu przysługujących roszczeń cechują je także pewne odrębności. Rozdział ten zawiera również rozważania dotyczące możliwości posłużenia się przez pokrzywdzonego w omawianych przypadkach roszczeniem o odszkodowanie i roszczeniem prewencyjnym na podstawie kodeksu cywilnego. Na końcu odniesiono się do rozstrzygnięć o roszczeniach przysługujących uprawnionemu w dotychczasowym orzecznictwie sądów polskich dotyczącym naruszenia praw do znaku towarowego w Internecie. Analiza prawa polskiego w obu rozdziałach uwzględnia doświadczenia płynące z amerykańskich regulacji znaków towarowych, a zwłaszcza z tamtejszego orzecznictwa.

Monografię kończy krótkie podsumowanie zawartych w niej rozważań, zawierające wnioski oraz postulaty de lege lata i de lege ferenda.

Ze względu na zasadniczy cel pracy, jakim jest analiza polskich uregulowań prawnych służących ochronie znaków towarowych, w pracy w sposób zamierzony została pominięta problematyka prawa właściwego w przypadku naruszenia prawa do znaku towarowego. W monografii brak także rozważań kwestii jurysdykcji sądów polskich w sprawach o naruszenie prawa do znaku towarowego w Internecie, jako należącej do dziedziny prawa cywilnego procesowego i jako takiej wykraczającej poza ścisłą tematykę niniejszej pracy.