Kondrat Mariusz, Ochrona znaków towarowych przed naruszeniami w internecie

Znaczenie znaków towarowych w obrocie gospodarczym wzrasta od wielu lat na całym świecie. Badania przeprowadzone w grupie 7000 osób ze Stanów Zjednoczonych, Australii, Niemiec, Japonii, Indii i Wielkiej Brytanii pokazały, że znaki towarowe McDonald’s i Shell są rozpoznawane przez prawie 90 procent odbiorców . Tak wielką popularność znaków można wiązać ze zjawiskiem globalizacji . Wynikająca z niej obfitość towarów i przedsiębiorców na rynku powoduje, że konsumenci potrzebują informacji na ich temat, a przy tym uproszczeń, skrótów, ułatwień w komunikacji. Taką rolę pełnią znaki towarowe, które niosą ze sobą informację dotyczącą produktu lub usługi, a mówiąc precyzyjniej pewne wyobrażenie odnośnie właściwości produktu, będące wypadkową doświadczeń, reklamy, percepcji, ogólnie mówiąc stworzonego w naszej wyobraźni wizerunku danego towaru lub usługi.

O ile można uznać, że popularność znaków rośnie w normalnym tempie, o tyle w przypadku domen internetowych można było obserwować zjawisko gwałtownego wzrostu popularności, nazywane często gorączką domenową. Liczba rejestracji nowych adresów w najpopularniejszej domenie .com w ciągu zaledwie kilku lat wzrosła z kilku tysięcy do kilkudziesięciu milionów. Świat ogarnęła fala dużej popularności firm internetowych, ale także adresów domenowych. Oba zjawiska okazały się mieć przejściowy charakter i obecnie można obserwować "krajobraz po burzy". Wiele domen utraciło zainteresowanie podmiotów, które je zarejestrowały, a większość z milionów zarejestrowanych adresów nie doczekała się nigdy żadnej aktywności na stronie, którą miały wskazywać. Z drugiej jednak strony podmioty, których domeny zostały przejęte w Polsce przez piratów zaczynają dochodzić swoich praw, czego przykładem może być spektakularna sprawa dotycząca domeny microsoft.pl.

Podobnie było z prawem, które stosowano do sporów o domeny. Początkowo, najczęściej w sposób bezwzględny, sądy stawały w obronie uprawnionych do znaków towarowych w przypadkach konfliktów z rejestrującymi domeny, traktując internet jako nowe pole eksploatacji praw z rejestracji znaków towarowych. Następnie wiele orzeczeń brało w ochronę interesy posiadaczy domen, ignorując często uzasadnione racje uprawnionych do znaków towarowych, by wreszcie doprowadzić do ustabilizowania się orzecznictwa i stworzenia pewnego standardu rozstrzygania sporów o domeny (w tym m.in. przez akceptację międzynarodowych zasad arbitrażu UDRP). Jakkolwiek orzeczenia arbitrażowe wzbudzają wiele dyskusji i uwag, to zasady arbitrażu można uznać za krok milowy w harmonizacji zasad kolizyjnych między znakami a domenami, co ma szczególne znaczenie, gdyż spory o domeny często wykraczały poza granice jednego kraju.

Popularyzacja internetu i nagły wzrost zainteresowania domenami internetowymi wynikał nie tylko z chęci zaistnienia nowych firm czy zajęcia w nim miejsca przez firmy już istniejące. Internet okazał się bowiem przestrzenią, w której zwrócono szczególną uwagę na znaki towarowe. Można argumentować bowiem, że znaczenie znaków towarowych w internecie jest jeszcze większe niż poza nim. Towary lub usługi kupowane w tradycyjny sposób możemy najczęściej ocenić bezpośrednio, dotknąć w przypadku towarów "realnych", zadać pytanie w przypadku usług lub w inny sposób uzyskać bliższe wyobrażenia o przedmiocie transakcji. W sytuacji internetowego kontaktu klienta z oferentem tego aspektu, który w niewątpliwy sposób przyczynia się do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa nabywcy, brakuje lub jest co najmniej ograniczony. Stąd nabywca przy podejmowaniu decyzji opiera się praktycznie na zaufaniu do danej marki, za którą kryje się towar lub usługa, a która często jest podobna lub identyczna z domeną, pod którą prowadzona jest działalność w internecie.

Domena internetowa nabiera więc kluczowego znaczenia dla powodzenia internetowego biznesu. Jeśli jest związana z wypromowanym znakiem towarowym - możemy uznać ją za inne pole eksploatacji znaku. Jeśli jest związana z nazwą rodzajową - np. e-sklepem, to może być intuicyjna i łatwo zapamiętywalna, a przez to atrakcyjna z punktu widzenia dotarcia do nabywcy. Jeśli jest nowa i oryginalna, to może mieć wszelkie cechy tradycyjnego znaku towarowego (np. amazon.com). Problemy zaczynają się pojawiać, gdy atrakcyjność domeny polega na odwołaniu się do reputacji lub znajomości znaku towarowego osoby trzeciej. Takich przypadków w krótkiej historii domen internetowych było bardzo wiele i w toku rozstrzygania sporów na forach międzynarodowych i krajowych wytworzone zostały pewne standardy oceny podobnych sytuacji. Ich analiza, w kontekście polskich przepisów, będzie przedmiotem tej pracy.

W związku z członkostwem Polski w Unii Europejskiej i koniecznością przestrzegania jej dorobku prawnego w zakresie znaków towarowych uznano za zasadne przybliżenie tych z zagadnień unijnych przepisów dotyczących znaków towarowych, które nabierają szczególnego znaczenia w związku z problematyką domen internetowych. Mowa tu przede wszystkim o takich kwestiach, jak: szersza ochrona znaków renomowanych i powszechnie znanych, problematyka złej wiary, zdolności odróżniającej znaków. Zagadnienia te zostały potraktowane z wnikliwością, która wydaje się uzasadniona sukcesem pierwszych kilkunastu miesięcy funkcjonowania domeny europejskiej .eu. Praktyka rozstrzygania sporów o domeny europejskie .eu zwiększa istotnie zaangażowanie prawa wspólnotowego w problematykę domen, także w aspekcie relacji z prawem znaków towarowych.

W odniesieniu do zagadnienia zwiększania się zakresu ochrony niektórych kategorii znaków towarowych, tezą autora jest poszerzanie się tendencji do interpretowania unijnych przepisów w zakresie ochrony znaków renomowanych w sposób bliski systemowi amerykańskiemu, który przewiduje zwiększoną ochronę znaków znanych (famous). W efekcie, jakkolwiek przynajmniej teoretycznie inne kategorie znaków określane są jako znaki znane, a inne jako renomowane, to w praktyce, stosując wskazane podejście, podobne znaki będą kwalifikowały się do szerszej ochrony w Unii Europejskiej (i w Polsce przyjmującej unijną interpretację) i w Stanach Zjednoczonych. Przemawia to za argumentem o coraz częściej pojawiających się elementach globalizacji praw własności przemysłowej, zjawisku, którego pewnym przejawem może być ujednolicone podejście do rozstrzygania sporów o domeny, w ramach UDRP .

Publikacja ma na celu przeanalizowanie tych wszystkich aspektów prawa znaków towarowych, które są związane z ich używaniem w internecie. Główny nacisk zostanie położony na relację znaków i domen, rozwój orzecznictwa i międzynarodowych standardów rozstrzygania sporów. Dodatkowo omówione zostaną także inne sposoby posługiwania się znakami osób trzecich bez ich zgody, takie jak umieszczenie cudzego znaku na stronie internetowej w sposób widoczny (reklama, linki) lub w sposób niewidoczny (metatagi). W tym kontekście ważne wydaje się generalne ustalenie zakresu dozwolonego użycia cudzego znaku towarowego, w czym pomocne jest orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

Domeny internetowe mają wiele cech podobnych do tradycyjnych znaków towarowych. Mogą identyfikować towary i usługi oraz związane z nimi przedsiębiorstwa, często pełnią też funkcję reklamową. Stąd warto przyjrzeć się wybranym zagadnieniom prawa znaków towarowych, w tym szczególnie pojęciu znaku towarowego i zakresowi ochrony przyznawanej mu przez prawo. Biorąc pod uwagę, że większość konfliktów między znakami towarowymi a domenami dotyczyła znaków renomowanych i/lub powszechnie znanych, należy dokonać także analizy specjalnej ochrony przyznawanej tego typu znakom przez różne systemy prawne. Aspekt prawnoporównawczy pracy jest wymuszony specyfiką domen internetowych i konfliktów, które przekraczały granice praw krajowych. Eksterytorialna natura internetu, a więc także domen powoduje, że należy przyjrzeć się również rozwiązaniom prawnym w zakresie jurysdykcji. To z kolei prowadzi do zagadnień międzynarodowych zasad rozwiązywania sporów o domeny, opracowanych przez dwie organizacje: ICANN i WIPO.

Książka składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy rozdział zawiera przedstawienie wybranych zagadnień związanych z prawem znaków towarowych i domenami internetowymi, co wydaje się niezbędne dla dalszej analizy sporów między uprawnionymi do znaków towarowych a podmiotami, które zarejestrowały domeny internetowe. Omówione zostaną m.in. takie zagadnienia jak: pojęcie i znaczenia znaków towarowych, przykłady szerokiej ochrony znaków towarowych oraz socjologiczne i ekonomiczne aspekty tego zjawiska, które wydają się być obecnie niezwykle aktualne w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawliwości, który w ostatnich orzeczeniach zajmuje stanowisko przeciwne nadmiernemu ograniczaniu wolnej przestrzeni przez znaki towarowe. Przedstawione zostaną także podstawowe źródła prawa znaków towarowych w Polsce, w Unii Europejskiej i w Stanach Zjednoczonych, wraz ze wzkazaniem różnic systemowych, z których wynikają określone konsekwencje dla sporów o domeny internetowe. Omówione zostaną pojęcia znaków towarowych renomowanych, powszechnie znanych i znanych, gdyż to tych kategorii znaków najczęściej dotyczyły spory o domeny. Znaki te ponadto uzyskują w większości systemów prawnych szerszą ochronę, niż pozostałe znaki. Interesującą problematyką, która zostanie poddana analizie, jest zagadnienie ochrony znaków przed rozwodnieniem. Doświadczenia amerykańskie, znacznie dłuższe niż europejskie, wydają się w tym kontekście szczególnie istotne, w związku z rozwojem, jak to zostanie wskazane, podobnego typu ochrony w Unii Europejskiej. Zapisy przewidziane w prawie Unii Europejskiej (a także w Polsce) okazują się jednak mniej czytelne, niż przepisy amerykańskie i jak argumentują niektórzy autorzy mogą mieć nawet szerszy charakter. Teza ta wydaje się jednak dyskusyjna, gdy bierze się pod uwagę praktyczne doświadczenia ze stosowania przepisów chroniących znaki przed rozwodnieniem w Unii Europejskiej i w Stanach Zjednoczonych w sporach o domeny internetowe.

Szczególnie szeroko omówiono regulacje prawne Unii Europejskiej w zakresie znaków towarowych, co jest uzasadnione niezwykle istotnym i wzrastającym znaczeniem tego prawa w polskiej praktyce oraz koniecznością rozwiązywania sporów o domeny europejskie i krajowe w oparciu o unijne zasady oceny podobieństwa oznaczeń. Zostaną wyjaśnione także podstawowe pojęcia związane z domenami internetowymi, zasady ich rejestracji i międzynarodowe ustalenia w tym zakresie. Dodatkowo opisane zostaną, ustalone w rozporządzeniu Unii Europejskiej, przepisy związane z domeną europejską .eu. Domena ta, funkcjonująca od 2006 r. ma stać się w perspektywie kilku lat płaszczyzną internetową dla podmiotów z Unii Europejskiej i stanowić europejską odpowiedź na sukces domen .com. Czy tak się stanie, będzie to w dużym stopniu zależało od rozwoju i popularyzacji internetu w Europie. Istotna będzie też niewątpliwie percepcja domen .eu i wizerunek domeny europejskiej, który ukształtuje się w trakcie jej używania.

W pierwszym rozdziale zostanie również przeanalizowany charakter prawny domeny internetowej oraz kwestia dopuszczalności rejestracji domen jako znaków towarowych i warunków, jakie muszą spełnić, by taka rejestracja miała miejsce. Pewne wytyczne interpretacyjne pojawiły się w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, ale też zostały wskazane przez Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego w Alicante (OHIM), w związku z częstymi zgłoszeniami do rejestracji domen internetowych.

Drugi rozdział pracy traktuje o zagadnieniach związanych z ochroną znaków towarowych w konfliktach z domenami internetowymi. Przedstawione zostaną przesłanki naruszenia prawa ochronnego na znak towarowy, w tym kwestie użycia znaku w obrocie gospodarczym i zakresu dozwolonego użycia, użycia znaku na terytorium RP oraz użycia znaku w złej wierze. W kontekście analizy przesłanek naruszenia prawa ochronnego na znak towarowy, istotne znaczenie ma zagadnienie oceny ryzyka wprowadzenia w błąd i ryzyka skojarzenia. Doświadczenia orzecznictwa Unii Europejskiej są również w tym zakresie niezbędne do omówienia, gdyż po 1 maja 2004 r. stanowią także część dorobku prawnego obowiązującego w Polsce. Pamiętając, że polskie zapisy w tym zakresie pochodzą z dyrektywy 89/104, ich interpretacja musi również odwoływać się do interpretacji obecnej w prawie unijnym.

Rozdział ten poświęcony jest także analizie rozwoju orzecznictwa w krajach, w których dochodziło do największej ilości sporów o domeny. Spośród najbardziej typowych sytuacji, tzw. piractwa domenowego (cybersquatting) zostały wybrane te, które ukształtowały linię orzeczniczą w kilku podstawowych z punktu widzenia analizy krajach, tj. w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i Wielkiej Brytanii. Podane zostaną także przykłady podobnych spraw, które miały miejsce w innych krajach. W tym kontekście interesujące okazały się rozstrzygnięcia sądów bardzo różnie interpretujących przesłankę rejestracji domeny w złej wierze i zachowań, które o tym przesądzają.

Innym typem sporów o domeny są takie, w których obu stronom sporu przysługują określone prawa do domen i zadaniem sądów lub arbitrów jest ustalenie, czyje prawa przeważają. Tego typu sytuacje należą do najbardziej interesujących, gdyż to one doprowadziły do faktycznego określenia praw posiadaczy domen internetowych oraz wskazania uprawnień związanych z rejestracją i używaniem domen.

Kolejnym zagadnieniem poruszonym w ramach tego rozdziału będzie analiza alternatywnego rozwiązywania sporów o domeny przez krajowe i międzynarodowe trybunały arbitrażowe, na przykładzie doświadczeń z rozpatrywaniem sporów przez Światową Organizację Własności Intelektualnej oraz arbitrażu dotyczącego domen .eu. Przedstawiony zostanie także polski wkład w alternatywne rozwiązywanie sporów o domeny oraz potencjalny zakres stosowania polskiego prawa w rozwiązywaniu konfliktów.

W rozdziale tym poruszone zostaną także zagadnienia specyficzne dla domen internetowych, tj. używanie domen rodzajowych. Niemieckie sądy rozpatrywały te kwestie w odniesieniu do przepisów antymonopolowych, dokonując wielu ciekawych spostrzeżeń.

W rozdziale trzecim zostaną poddane analizie roszczenia przysługujące na podstawie ustawy - Prawo własności przemysłowej i ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w przypadku naruszenia lub ryzyka naruszenia prawa ochronnego na znak towarowy przez posiadacza domeny internetowej. Analiza dotyczyć będzie wszystkich roszczeń, które przysługują podmiotowi na podstawie wskazanych ustaw, ze szczególnym zwróceniem uwagi na te spośród ewentualnych roszczeń dodatkowych, które wydają się istotne z punktu widzenia sporów o domeny internetowe (tj. roszczenie o przeniesienie rejestracji domeny na rzecz powoda). Roszczenia z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, które są podobne do roszczeń wynikających z ustawy - Prawo własności przemysłowej, zostaną omówione w zakresie ich specyfiki w odniesieniu do domen internetowych. Inne kwestie powiązane z problematyką roszczeń, tj. zabezpieczenie wstępne, przedawnienie, niewykazujące istotnych cech charakterystycznych w odniesieniu do problemowej kategorii spraw o domeny, zostały w tej analizie zasygnalizowane w aspekcie głównej problematyki.

W czwartym rozdziale zostaną przedstawione wybrane problemy związane ze znakami towarowymi w internecie. Interesującym zagadnieniem wydaje się nie tylko dopuszczalność posługiwania się znakami towarowymi osób trzecich w internecie w sposób widoczny (w reklamie czy odesłaniach - linkach), lecz także w sposób niewidoczny, ale wywołujący określony skutek (w metatagach).

W rozdziale tym poruszona zostanie także kwestia rejestracji oznaczeń geograficznych jako domen, w tym szczególnie nazw miast, a także nazwisk znanych postaci. Kolejnym ciekawym problemem jest dopuszczalność używania w internecie nazw międzynarodowych substancji czynnych produktów leczniczych (INNs) oraz rejestracja domen zawierających nazwy handlowe leków, których reklamy nie można kierować do publicznej wiadomości. Analogicznie jak w przypadku towarów podlegających ograniczeniom w swobodzie prowadzenia reklamy (alkohol, wyroby tytoniowe) pojawia się problem granicy między przekazem informacyjnym a przekazem reklamowym, oraz charakteru domeny internetowej zawierającej taki przekaz. Rozdział zakończą wybrane zagadnienia związane z ustalaniem jurysdykcji w sprawach dotyczących naruszeń w internecie, w tym szczególnie w zakresie domen internetowych oraz krótkie przedstawienie specyfiki używania znaków towarowych w internecie w odniesieniu do ustawowego wymogu rzeczywistego używania znaku towarowego w ciągu pięciu lat od rejestracji.