Nowak Maciej Jacek (red.), Ochrona ładu przestrzennego z perspektywy prawno–urbanistycznej

Zagadnienia w zakresie ochrony i kształtowania ładu przestrzennego stanowią źródło wielu poważnych, a zarazem bardzo ciekawych dylematów. Mają one wymiar nie tylko naukowy, lecz także szeroko przekładają się na praktykę. Punkty widzenia dotyczące poszczególnych związanych z ładem przestrzennym zagadnień zależą zarówno od miejsca zajmowanego przez oceniającego w systemie gospodarki przestrzennej (jako inwestor/ jako przedstawiciel organów administracji publicznej itd.), jak i od reprezentowanej dyscypliny. Właśnie w tym ostatnim kontekście można zauważyć największe rozbieżności. Znajduje to zwłaszcza przełożenie na wykładnię przepisów, przede wszystkim ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Ujęć ładu przestrzennego jest w tym aspekcie bardzo dużo. Wiele z nich jest zdawkowych lub fragmentarycznych. Powoduje to konkretne skutki, oszacowane szczegółowo w raporcie o chaosie przestrzennym. Redaktorzy tego raportu, prof. Tadeusz Markowski, prof. Przemysław Śleszyński i dr Adam Kowalewski, stwierdzają jednoznacznie: „analizy wskazują, że koszty chaosu przestrzennego są olbrzymie. W relacji do budżetów gmin jest to nawet połowa ich wydatków. (...) Gdyby uzyskaną kwotę (łącznych kosztów chaosu przestrzennego w Polsce) podzielić równo na liczbę zameldowanych mieszkańców, otrzymana wartość wyniosłaby 207 zł rocznie. Daje to na przeciętną, czteroosobową rodzinę 8,8 tys. zł rocznie” . Trzeba także pamiętać o nieodwracalnych kosztach powodowanych przez chaos przestrzenny w zróżnicowanych sferach: kompozycyjno-estetycznej, środowiskowej czy kulturowej.

28.11.2019 r. Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN zorganizował seminarium „Ochrona ładu przestrzennego a wykładnia przepisów. Perspektywa prawna i urbanistyczna”. Wygłoszone w jego trakcie referaty oraz przeprowadzone dyskusje stały się podstawą do pogłębienia tematu w ramach niniejszej monografii. Kluczowy problem jest tożsamy z tytułem zarówno niniejszej publikacji, jak i wspomnianego seminarium: względy związane z ochroną i kształtowaniem ładu przestrzennego wciąż odgrywają niedostateczną rolę przy okazji wykładni przepisów. Przy wykładni w ograniczonym stopniu uwzględnia się uwarunkowania urbanistyczne, środowiskowe czy kulturowe. Oczywiście głównym powodem takiego stanu rzeczy jest kierunek przyjęty przez ustawodawcę. Niemniej jednak także w obecnych realiach warto rozważać optymalne kierunki dokonywania wykładni przy szerszym uwzględnieniu wskazanych uwarunkowań.

Monografia zawiera w dominującym zakresie analizy prawne, ale obejmuje również kluczowe inne konteksty. Prezentują one zróżnicowane podejścia i punkty widzenia. W eseju wprowadzającym prof. Przemysław Śleszyński charakteryzuje problemy związane z deficytami wiedzy, umiejętności i doświadczeń w planowaniu przestrzennym. Jest to podstawowy problem, który należy uwzględnić w dyskusji o ładzie przestrzennym. Przeprowadzone następnie przez różnych autorów analizy prawne odnoszą się do roli ładu przestrzennego w całym systemie gospodarki przestrzennej w kontekście orzecznictwa sądów administracyjnych, zakresu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz regulacji obowiązujących przed marcem 2003 r. (miesiącem uchwalenia ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), co również może wywierać wpływ na obecną wykładnię przepisów prawa. Jako osobny temat wyodrębniono ochronę środowiska i przyrody – zagadnienie jednoznacznie z ładem przestrzennym połączone. Charakterystyka tego zagadnienia wymagała szerszej analizy innej wartości wyodrębnianej w systemie gospodarki przestrzennej – zrównoważonego rozwoju oraz przedstawienia kontekstu środowiskowo-kulturowego wykładni przepisów, zarówno w wymiarze bezpośrednio prawnym, jak i środowiskowym.