Ramus Iwona (red.), Obrót powszechny i gospodarczy. Problemy cywilnoprawne

Szanowny Czytelniku,

niniejsza monografia stanowi jedną z czterech zaproponowanych w cyklu Obrót powszechny i gospodarczy – problemy prawne i rynkowe. Składają się na niego następujące pozycje książkowe wydane pod redakcją Iwony Ramus (w wersji papierowej oraz w formie e-booka):

wydane w ramach projektu pn. Specjalność Prawo administracji publicznej i gospodarcze, kursy przygotowujące do egzaminu aplikacyjnego oraz doszkalanie kadry naukowej z zakresu specjalistycznych języków obcych. Nr WND-POKL.04.01.01-00-168/09

ZAKAZ SPRZEDAŻY

Monografie zawierają pogłębioną analizę aktualnych problemów społecznych i rynkowych. Kryzys gospodarczy, wysokie bezrobocie, a także brak skoordynowanych mechanizmów przeciwdziałania tym zjawiskom przez państwo i wspólnoty lokalne stały się bodźcem do podjęcia dyskusji nad prawnymi i ekonomicznymi instrumentami przeciwdziałania tym negatywnym zjawiskom.

Celem redaktora było zintegrowanie środowiska naukowego i praktyków w dążeniu do opracowania optymalnych rozwiązań dla sektora gospodarczego i publicznego. Rezultatem inicjatywy było utworzenie grupy badawczej, w skład której weszli reprezentanci osiemnastu polskich ośrodków akademickich.

Adresatami lektury są przede wszystkim instytucje gospodarcze, przedsiębiorcy oraz przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego.

Koncepcja przedsięwzięcia zainspirowana została rozwiązaniami stworzonymi w Wielkiej Brytanii w latach osiemdziesiątych XX wieku. Reforma „Next Steps” stanowiła recepcję metod z zakresu zarządzania przedsiębiorstwami prywatnymi do sektora publicznego. Zmiany te powodują konieczność dostosowania do nich prawa. Nawiązując do sytuacji w Polsce, wydaje się, że pomimo dobrej woli władz lokalnych ciągle brakuje postrzegania samorządów w kategoriach przedsiębiorczych.

Założeniem monografii jest wskazanie tych instrumentów prawnych, które mogą służyć racjonalizacji gospodarki komunalnej m.in. poprzez odzyskiwanie podatku od towarów i usług, prawidłowe realizowanie procedury zamówień publicznych. Z zakresu problematyki obrotu gospodarczego poddano analizie m.in. zagadnienia z zakresu umów nienazwanych, w tym kontraktów menedżerskich, spółek prawa handlowego, małżeńskich ustrojów majątkowych w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz kwestie podatkowe.

Honorowy patronat nad projektem objął prof. zw. dr hab. Aleksander Lichorowicz – wybitny prawnik, profesor nauk prawnych od 1984 r., specjalista w dziedzinie prawa rolnego, prawa cywilnego i prawa Unii Europejskiej, członek Rady Legislacyjnej. Pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W przedsięwzięciu uczestniczyło łącznie osiemdziesięciu Autorów, w tym jeden profesor zwyczajny, ośmiu doktorów habilitowanych, trzydziestu pięciu doktorów oraz trzydziestu sześciu praktyków bądź pracowników naukowo-dydaktycznych w stopniu magistra. Oceny naukowej rozdziałów dokonało dwudziestu czterech Recenzentów z ośrodków akademickich położonych na terenie całego kraju.

Szczególne wyrazy wdzięczności kieruję do Jego Magnificencji Rektora Wyższej Szkoły Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach Pana dr. Tadeusza Dziekana oraz Prorektora ds. badań i współpracy regionalnej Pana dr. Zdobysława Kuleszyńskiego – za umożliwienie mi realizacji projektu według własnej koncepcji.

Jako redaktor naukowy dziękuję za opiekę merytoryczną Panu prof. zw. dr. hab. Aleksandrowi Lichorowiczowi, Pani prof. nadzw. dr hab. Bożenie Wieczorskiej, Pani dr hab. Kindze Fladze-Gieruszyńskiej prof. US, Panu dr. hab. Januszowi Gajdzie prof. WSPiA Rzeszów-Przemyśl oraz Panu dr. hab. Grzegorzowi Jędrejkowi prof. UKSW.

Pragnę podziękować również Recenzentom, którzy pomimo natłoku obowiązków znaleźli czas na ocenę naukową opracowań i wykazali się dużym zaangażowaniem oraz rzetelnością, co w znacznym stopniu wpłynęło na wysoką jakość proponowanych monografii. Dziękuję:

dr. hab. Markowi Andrzejewskiemu prof. US (Uniwersytet Szczeciński)

prof. nadzw. dr. hab. Pawłowi Chmielnickiemu (Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie)

prof. nadzw. dr. hab. Henrykowi Dzwonkowskiemu (Uniwersytet Łódzki)

dr. Damianowi Gilowi (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II)

dr. hab. Tomaszowi Justyńskiemu prof. UMK (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)

prof. nadzw. dr. hab. Lechowi Kościeleckiemu (Akademia Obrony Narodowej w Warszawie)

prof. zw. dr. hab. Aleksandrowi Lichorowiczowi (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie)

prof. nadzw. dr. hab. Romualdowi Mańkowskiemu (Akademia Obrony Narodowej w Warszawie)

dr. hab. Wojciechowi Morawskiemu (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)

prof. nadzw. dr. hab. Eugeniuszowi Nowakowi (Akademia Obrony Narodowej w Warszawie)

prof. nadzw. dr. hab. Adamowi Opalskiemu (Uniwersytet Warszawski)

dr. hab. Krzysztofowi Oplustilowi (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie)

dr hab. Hannie Paluszkiewicz prof. UAM (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

dr. hab. Piotrowi Markowi Przybyszowi (Uniwersytet Warszawski)

dr hab. Agnieszce Skórze prof. UMK (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)

prof. zw. dr. hab. Edwardowi Skrętowiczowi (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie)

dr. hab. Pawłowi Smoleniowi prof. KUL (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II)

prof. zw. dr. hab. Stanisławowi Śladkowskiemu (Akademia Obrony Narodowej w Warszawie)

dr hab. Danucie Tarnowskiej prof. US (Uniwersytet Szczeciński)

prof. zw. dr. hab. Romanowi Tokarczykowi (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie)

prof. nadzw. dr. hab. Marcinowi Trzebiatowskiemu (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II)

prof. nadzw. dr hab. Bożenie Wieczorskiej (Wyższa Szkoła Prawa i Administracji Rzeszów–Przemyśl)

prof. nadzw. dr. hab. Mariuszowi Załuckiemu (Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie)

prof. nadzw. dr. hab. Andrzejowi Antoniemu Zielińskiemu

Realizacja przedsięwzięcia wymagała zaangażowania i wsparcia wielu osób. Za wkład pracy i okazaną życzliwość dziękuję:

dr Ewelinie Całej-Wacinkiewicz (Uniwersytet Szczeciński)

dr. Michałowi Chajdzie (Uniwersytet Rzeszowski)

dr Katarzynie Dadańskiej (Uniwersytet Szczeciński)

dr. Karolowi Dąbrowskiemu (Pracownia Badań nad Samorządami przy Fundacji Obywatelskiego Rozwoju – Ryki w Rykach)

dr Iwonie Długoszewskiej-Kruk (Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach)

mgr Małgorzacie Futerze (Wyższa Szkoła Prawa i Administracji Rzeszów-Przemyśl)

dr. Damianowi Gilowi (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II)

mgr Magdalenie Górskiej (Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach)

dr Dorocie Kaczorkiewicz (Uniwersytet Szczeciński)

mgr. Łukaszowi Młynarkiewiczowi (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)

mgr Alicji Moskale-Dudek (Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach)

dr. Ireneuszowi Nowakowi (Uniwersytet Łódzki)

mec. Robertowi Pabisowi (AMICUS Kancelaria Radców Prawnych W. Kuziel, R. Pabis, Kielce)

dr. Michałowi Pietkiewiczowi (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie)

mec. Arkadiuszowi Płoskiemu (Kancelaria Radców Prawnych Płoski i Pięta, Kielce)

dr. Bogdanowi Rutkowskiemu (Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach)

dr. Piotrowi Ruczkowskiemu (Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach)

mgr. Pawłowi Stokłosie (Wyższa Szkoła Prawa i Administracji Rzeszów-Przemyśl)

mgr Małgorzacie Szostkiewicz (Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach).

Mojej siostrze Noemi Ramus.

Iwona Ramus

Opracowanie, które otrzymują Czytelnicy, zawiera materiały będące w większości owocem konferencji zorganizowanej 3 października 2013 r. na Wydziale Prawa Wyższej Szkoły Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach.

Celem publikacji jest kompleksowe spojrzenie na zagadnienia cywilistyczne dotyczące obrotu tak powszechnego, jak i gospodarczego. Prawne regulacje dotyczące wymiany dóbr i usług służą prawidłowemu funkcjonowaniu społeczeństwa i rozwojowi gospodarczemu. Szerokie ujęcie tematyki pociąga konieczność omówienia zagadnień tak z prawa cywilnego materialnego, jak i procesowego.

Autorami rozdziałów są przedstawiciele środowisk naukowych z Gdańska, Kielc, Krakowa, Lublina, Olsztyna, Poznania, Rzeszowa, Szczecina, Warszawy, jak i praktycy prawa. Publikacja powinna spotkać się z zainteresowaniem nie tylko tych, którzy z racji zawodowych zajmują się regulacjami prawnymi, ale także przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą przy wykorzystaniu różnych form organizacyjnych lub też jako osoby fizyczne.

Opracowanie zostało podzielone na cztery części, obejmujące odpowiednio: zagadnienia procesowe, kontrakty, prawo rzeczowe i handlowe oraz małżeńskie ustroje majątkowe. Szczególną rolę zwrócono na zagadnienia budzące kontrowersje tak w orzecznictwie, jak i doktrynie, dotyczące sytuacji prawnej wierzyciela oraz wpływu małżeńskich ustrojów majątkowych na prowadzenie działalności gospodarczej.

Wyrażam nadzieję, iż w przyszłości Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach będzie kontynuowała inicjatywę konferencji poświęconych prawnym aspektom obrotu gospodarczego, a następnie dzięki publikacji umożliwi zainteresowanym znalezienie rozwiązania problemów związanych ze stosowaniem prawa, a z drugiej strony powstanie w wielu przypadkach impuls dla władzy ustawodawczej w kierunku stworzenia jak najbardziej przyjaznych ram prawnych dla prowadzenia działalności gospodarczej.

Dr hab. prof. UKSW Grzegorz Jędrejek

Proponowana przeze mnie monografia stanowi rezultat pracy grupy badawczej, której zasadniczą część stanowią uczestnicy konferencji pt. „Obrót powszechny i gospodarczy – problemy prawne i rynkowe”, zorganizowanej 3 października 2013 r. na Wydziale Prawa Wyższej Szkoły Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach. Studium zostało podzielone na cztery części. Pierwsza z nich dotyczy wybranych zagadnień procesowych, tematyka drugiej zaś skupiona została na umowach związanych z obrotem powszechnym i gospodarczym. Część trzecia obejmuje wybrane zagadnienia prawa handlowego i rzeczowego, natomiast czwarta poświęcona jest problematyce małżeńskich ustrojów majątkowych.

W części pierwszej zostały poruszone zagadnienia praktyczne dochodzenia roszczeń w postępowaniu uproszczonym, ze szczególnym uwzględnieniem stosowania formularzy procesowych i odformalizowanego trybu doręczeń. Szczególną uwagę poświęcono konstrukcji apelacji w tym postępowaniu, co do której zastosowanie ograniczonego katalogu zarzutów może w znacznym stopniu utrudnić skorzystanie z tego środka odwoławczego przez konsumentów pozbawionych pomocy prawnej ze strony zawodowego pełnomocnika procesowego. W niniejszej części omówiono także tematykę: ograniczeń dowodowych w postępowaniu uproszczonym, doręczeń pism procesowych oraz wykorzystania zaawansowanych rozwiązań informatycznych do reformy systemowej cywilnego prawa procesowego. Poruszono również zagadnienia związane z właściwym określeniem pozycji Skarbu Państwa jako strony procesowej i poddano analizie następujące problemy: czy statio fisci może być stroną postępowania cywilnego; czy proces cywilny może toczyć się między dwiema państwowymi jednostkami organizacyjnymi Skarbu Państwa jako przeciwnymi stronami postępowania oraz czy między kilkoma reprezentującymi jednostkami zachodzi współuczestnictwo procesowe. Uwzględniono problemy związane z prawidłowym ustaleniem statio fisci, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie. Ponadto podjęto tematykę charakteru prawnego domownika na gruncie obowiązujących przepisów.

Część druga – to omówienie kontraktów zawieranych w obrocie powszechnym i gospodarczym. Poruszono w niej zagadnienia: dopuszczalności w prawie polskim zastrzeżenia si voluero oraz warunku potestatywnego w stosunkach obligacyjnych; umów deweloperskich, w tym zwłaszcza z zakresu ochrony nabywcy przed deweloperem; umów o roboty budowlane – ze szczególnym uwzględnieniem odpowiedzialności kontraktowej wykonawcy; umowy sprzedaży energii lub paliw do gospodarstw domowych – w aspekcie problemu publiczno-prawnej reglamentacji. Analizie poddano również umowę użytkowania górniczego – nowego rozwiązania wprowadzonego przez ustawodawcę, polegającego na zastosowaniu w sprawach nieuregulowanych w ustawie Prawo geologiczne i górnicze odpowiednich przepisów dotyczących umowy dzierżawy, przy rezygnacji z zastosowania reżimów przewidzianych dla ograniczonego prawa rzeczowego (tj. użytkowania). Następnie podjęto tematykę gruntów przyszłych jako przedmiotu obrotu cywilnoprawnego. Rozważania zamknięto tezą, iż oznaczenie gruntów, a przez to treści uprawnień i obowiązków stron, może być ramowe, np. gdy możliwe jest wydzielenie kilku działek o jednakowej powierzchni. W takiej sytuacji zobowiązanie do zawarcia umowy obligacyjnej, wynikające z umowy przedwstępnej (art. 389 § 1 k.c.), lub zobowiązanie do przeniesienia własności wynikające z umowy obligacyjnej (art. 155 § 1 k.c.), będzie miało charakter zobowiązania przemiennego (art. 365 § 1 k.c.). W wypadku gruntów przyszłych przedmiotem umów rzeczowych (art. 157 § 2 k.c.) mogą być wyłącznie nieruchomości gruntowe przyszłe geodezyjnie wyodrębnione. Rozważania niniejszej części zamyka analiza pozycji pacjenta w umowach o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, zarówno w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, jak również świadczeń udzielanych pacjentom poza tym systemem, z uwzględnieniem problematyki konsumenckiego charakteru umów tego rodzaju.

Część trzecia – zawiera omówienie wybranych zagadnień prawa handlowego i rzeczowego. Przedstawiono sposoby wykorzystania w działalności gospodarczej spółek osobowych, wskazano wady i zalety tych form prowadzenia działalności oraz kryteria decydujące o wyborze poszczególnych typów spółek osobowych. Dalsza analiza przedstawia najczęstsze sposoby wykorzystania poszczególnych spółek. Podniesiono konieczność zmian Kodeksu spółek handlowych, aby wyeliminować wadliwe regulacje prawne, głównie te, które nie chronią w sposób dostateczny interesów wspólników i wierzycieli. Zostały również sformułowane propozycje najbardziej oczekiwanych zmian obowiązujących przepisów. Następnie omówiono odpowiedzialność odszkodowawczą menedżerów spółek kapitałowych w kontekście przekroczenia dopuszczalnego ryzyka gospodarczego. Ukształtowane w prawie karnym pojęcie działania w granicach dopuszczalnego ryzyka gospodarczego, transponowane na grunt prawa cywilnego – w przypadku przekroczenia jego granic – stanowi naruszenie wzorca starannego działania menedżera. W aktualnym stanie prawnym wzorzec ten nie może jednak stanowić samodzielnej podstawy ekskulpującej menedżera. W związku z tym wysunięto postulat wprowadzenia zmian do treści art. 293 k.s.h. oraz art. 483 k.s.h. i uznania za bezprawne takiego działania, które narusza miernik należytej staranności. Zasada działania w ramach dopuszczalnego ryzyka mogłaby wówczas stanowić okoliczność wyłączającą winę.

W ramach prawa rzeczowego przedstawiono, w ujęciu komparatystycznym przejęcie przedmiotu zastawu przez zastawnika na własność na mocy postanowień umowy zastawniczej na gruncie prawa francuskiego i polskiego. Poddano również analizie dopuszczalność zasiedzenia służebności przesyłu w świetle konstytucyjnej zasady ochrony prawa własności.

W części czwartej monografii przybliżono ważkie problemy z zakresu małżeńskich ustrojów majątkowych w kontekście obrotu powszechnego, takie jak: umowna zmiana ustroju majątkowego małżeńskiego, dokonywanie przez małżonków przesunięć poszczególnych składników majątkowych w obrębie majątków objętych wspólnością ustawową małżeńską oraz problematykę zastępczego zezwolenia sądu na sprzedaż nieruchomości wspólnej po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej, a przed dokonaniem podziału majątku wspólnego. Z zakresu obrotu gospodarczego omówiono tematykę prowadzenia przez małżonków działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej oraz udzielenia prokury przez małżonka, jako czynności zarządu majątkiem wspólnym.

Każde z wymienionych wyżej zagadnień zostało precyzyjnie przedstawione na podstawie najnowszej literatury polskiej i zagranicznej, analizy orzecznictwa sądowego oraz badań naukowych. Rozdziały w monografii uwzględniają stan prawny na dzień 1 stycznia 2014 r.

W imieniu Autorów i własnym życzę przyjemnej i inspirującej lektury.

Iwona Ramus