Sołtys Agnieszka, Obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem unijnym jako instrument zapewniania efektywności prawa Unii Europejskiej

Przedmiotem analizy w tej części pracy jest obowiązek wykładni zgodnej w orzecznictwie sądów polskich oraz Trybunału Konstytucyjnego . Obszerność materiału badawczego oraz wielość potencjalnych problemów pojawiających się w kontekście tak określonego przedmiotu badań wymaga wyznaczenia celu i sposobu dokonywanej analizy, jak również jej zakresu. W tym względzie poczynić można następujące podstawowe ustalenia (będą one następnie uszczegółowiane w pkt V.2 i pkt V.3).

Celem poniższych rozważań będzie udzielenie odpowiedzi na pytanie: czy i w jaki sposób realizacja obowiązku wykładni zgodnej w praktyce orzeczniczej polskich sądów oraz Trybunału Konstytucyjnego umożliwia zapewnienie skuteczności prawa unijnego. Zważywszy na swoistość uwarunkowań realizacji obowiązku wykładni zgodnej w praktyce sądów polskich i TK, jej analiza dokonywana będzie odrębnie w stosunku do tych dwóch obszarów badawczych (por. pkt V.2 i pkt V.3).

Kluczowe dla odpowiedzi na wyżej wskazane pytanie będzie zrekonstruowanie modelu realizacji obowiązku wykładni zgodnej w procesie stosowania prawa oraz modelu realizacji obowiązku wykładni zgodnej w ramach kontroli konstytucyjności prawa krajowego sprawowanej przez TK. Analiza orzecznictwa sądów polskich oraz TK – dokonywana przez pryzmat wyznaczonych modeli – prowadzić będzie w szczególności do wyróżnienia, uporządkowania i oceny zasadniczych problemów występujących w polskiej praktyce orzeczniczej, warunkujących skuteczność realizacji obowiązku wykładni zgodnej jako środka zapewniania efektywności prawa UE. W opracowaniu podjęta zostanie próba sformułowania postulatów służących przezwyciężeniu występujących tu ograniczeń, a tym samym umocnieniu skuteczności obowiązku wykładni jako instrumentu zapewniania efektywności prawa UE.

Przed przystąpieniem do zasadniczej części rozważań krótkiego komentarza wymagają dwie kwestie. Dotyczą one uzasadnienia obowiązku wykładni zgodnej w orzecznictwie sądów polskich i TK oraz wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym w okresie przedakcesyjnym. Zagadnienia te są dobrze opracowane w literaturze przedmiotu, stąd w tym miejscu przywołane zostaną jedynie w niezbędnym zakresie. Kwestia podstaw uznania obowiązku wykładni zgodnej w orzecznictwie TK zostanie przy tym szerzej omówiona w pkt V.3.

Podstawy normatywne obowiązku wykładni zgodnej w polskiej praktyce orzeczniczej. Analizę obowiązku wykładni zgodnej w orzecznictwie sądów polskich i Trybunału Konstytucyjnego należy poprzedzić ogólnym spostrzeżeniem, iż obowiązek ten – zarówno w orzecznictwie sądów, jak i TK – jest akceptowany, a podstawy prawne dla jego uzasadnienia wskazywane są w odniesieniu zarówno do prawa unijnego, jak i krajowego. Odnośnie do podstaw prawnych na gruncie prawa unijnego wskazywane są tu w szczególności przepisy wyrażające zasadę lojalności (obecnie: art. 4 ust. 3 TUE; uprzednio: art. 10 TWE i art. 5 TEWG) , jak również postanowienia Traktatu Akcesyjnego, w szczególności art. 2 Aktu Akcesyjnego ; powoływana jest także zasada pierwszeństwa. Odnośnie do podstaw prawnych na gruncie prawa krajowego – wskazywane są przede wszystkim art. 9 oraz art. 91 ust. 1 Konstytucji RP .

Należy zaznaczyć, że odnośnie do art. 91 ust. 1 Konstytucji RP jako podstawy prawnej obowiązku wykładni zgodnej na gruncie prawa krajowego aktualne wydają się zastrzeżenia zgłaszane w doktrynie przedmiotu co do powoływania tej podstawy prawnej dla uzasadnienia obowiązku wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym w okresie przedakcesyjnym. Zwracano wówczas uwagę, iż nie wydaje się właściwe „wywiedzenie obowiązku interpretacji (a więc pośredniego stosowania umowy) z bezpośredniego stosowania, o którym mowa w art. 91 ust. 1, zamiast z art. 9 Konstytucji” . Jak wskazywano, z chwilą wejścia w życie umowa międzynarodowa staje się dla państwa wiążąca – państwo ma obowiązek ją wykonać, a może to czynić na wiele sposobów, w tym poprzez stosowanie normy międzynarodowej dla interpretacji norm krajowych . Obowiązek wykładni przychylnej zobowiązaniom międzynarodowym może wynikać zatem z zasady pacta sunt servanda i zasady dobrej wiary, której odpowiednikiem jest art. 9 Konstytucji RP .

Okres przedakcesyjny. Przed przystąpieniem do zasadniczych rozważań należy także odnotować, że wykładnia prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym była stosowana przez polskie sądy i TK przed akcesją Polski do Unii Europejskiej . Dla jej uzasadnienia powoływano w szczególności przepisy Układu Europejskiego: art. 68 i 69 oraz przepisy Konstytucji RP: art. 2, art. 87 ust. 1, art. 9 oraz art. 91 . Jeszcze w okresie przedakcesyjnym TK sformułował zasadę interpretacji przyjaznej dla prawa europejskiego, powiązaną z konstytucyjną zasadą przychylności procesowi integracji europejskiej . Należy jednocześnie odnotować, że niektóre z powoływanych podstaw prawnych (jak w szczególności art. 91 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 68 i 69 Układu Europejskiego) budziły zastrzeżenia w doktrynie .

Zagadnienie wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym w okresie przedakcesyjnym było szeroko omawiane i analizowane w literaturze przedmiotu . Należy jednocześnie zaznaczyć, że „przedakcesyjna” wykładnia prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym, chociaż jej charakter pozostaje zbliżony do wykładni zgodnej, nie jest z nią tożsama – adresatami obowiązku wykładni zgodnej o treści ustalonej przez TS są państwa członkowskie UE, inne są podstawy normatywne obu konstrukcji prawnych, brak jest możliwości korzystania przez sądy państw kandydujących do członkostwa z procedury pytań prejudycjalnych. Jednocześnie wypada dostrzec, iż sposób postrzegania wykładni zgodnej w istotnym stopniu kształtował się w okresie orzecznictwa przedakcesyjnego w ramach realizacji wykładni prawa krajowego służącej zapewnieniu zgodności z ustawodawstwem wspólnotowym. W świetle powyższych uwag, w toku dalszych rozważań orzeczenia wydane w okresie przedakcesyjnym nie będą zatem co do zasady przedmiotem dokonywanej analizy, jednak tam, gdzie orzeczenia wydane przed akcesją pozostają istotnym punktem odniesienia dla rekonstrukcji rozumienia wykładni zgodnej po tej dacie, zostaną one uwzględnione .